Янкоўскі. Словы пра мовазнаўцу

Мае бацькі да сваіх татуль ды матуль звярталіся толькі на «вы». Адпаведна і я да бабы з дзедам звяртаўся на «вы». Праўда да таты і маці ўжо па-сталічнаму на «ты», але я ніколі не мог звярнуцца да бацькі ці да маці праз імя. Сказаць да таты «Чэсь» ці паклікаць маці: «Ніна!», мне і ў галаву не прыходзіла.

Пераклады

Вядомы ў Беларусі філолаг Фёдар Янкоўскі ў кнізе «Само слова гаворыць» выказаўся пра пераклад і перакладчыка: «Каб перакладаць, трэба ведаць хоць бы… дзве мовы, а калі на стале ляжаць падрадкоўнікі — трэба ведаць (засмяешся, чытатач?) хоць бы… адну мову. Тую, на якую перакладаеш». Філолаг меў рацыю. Перакладчык мусіць ведаць мову, з якой працуе. Мая знаёмая перакладчыца Вера Маркава перакладала творы старажытнай японскай літаратуры не проста на рускую мову, яна іх перакладала на рускую мову Льва Талстога, на мову ягонага самага лірычнага твора «Дзяцінства, малалецтва, юнацтва». Маркава зрабіла такія выдатныя тэксты, што яе пачалі называць «вялікая руская перакладчыца». Дзякуючы яе перакладам у рускай літаратуры з’явіліся новыя паэтычныя жанры — хоку і танка. Ніхто з беларускіх літаратараў яшчэ не заслужыў ганаровага звання — геніяльны перакладчык. Прынамсі, мы яшчэ не казалі пра гэта публічна. Спадзяюся, што ў нас абавязкова з’явяцца вялікія перакладчыкі, і ў нейкай ступені, гэта адбудзецца дзякуючы такім майстрам слова, як Фёдар Янкоўскі.

«Ты»

У кнізе Фёдара Янкоўскага «Абразкі» ёсць замалёўка «У гасцях», дзе можна прачытаць: «А на другі дзень маці не ўтрывала:

— Як жа гэта? Дзе ж бачылі?! Ні ў нашай, ні ў суседніх вёсках няма і не было гэтакага. Ра́дачка мая! Дзеці на бацькоў — на бацьку, на матку — «ты»! А тады і на мяне, старую, на бабулю, ужо «тыкаюць». Гэта ўнукаў прычакала...»

Тое самае было і ў маіх вёсках ды мястэчках. Мае бацькі да сваіх татуль ды матуль звярталіся толькі на «вы». Адпаведна і я да бабы з дзедам звяртаўся на «вы». Праўда да таты і маці ўжо па-сталічнаму на «ты», але я ніколі не мог звярнуцца да бацькі ці да маці праз імя. Сказаць да таты «Чэсь» ці паклікаць маці: «Ніна!», мне і ў галаву не прыходзіла. Нават тады, калі я пачуў, як мой сусед — пяцігадовы Максім — называе сваю маці Мая. І ягоная сястра Ніка звярталася да маці на «ты» і магла сказаць ёй нібыта якой сяброўцы ці раўналетцы: «Мая, ты чула?»

Шчыра кажучы, мяне такая фамільярнасць крыху бянтэжыла. Зразумела, што я ніколі не рабіў ніякіх заўваг ні Максіму, ні ягонай Ніцы. Проста, у іх сям’і было крыху па-іншаму, чым у нашай. Узрушанасці і абуранасці, пра якую напісаў Янкоўскі, я ніколі не чуў, адно чытаў. Свет змяняецца досыць хутка, было так, а цяпер інакш, але гэта не азначае, што інакш абавязкова горш, бо цеплыні ў адносінах Максіма з маці было не менш, чым у тых, хто звяртаўся да сваіх мамусі і татусі выключна на «вы».

Сцебурака

Каб стаць паэтам, трэба напісаць два вершы, бо ў кожнага, хто спрабуе вершаваць, адзін твор абавязкова атрымаецца, а другі без таленту не складзецца. Калі я прачытаў у развагах паэта Сікі, што непараўнальны Басё мае толькі дзесяць выдатных вершаў, я ледзь не абурыўся. Чаму так мала? А потым зразумеў і прыняў словы Сікі, бо каб стаць непераўзыдзеным паэтам Японіі дзесяць геніяльных хоку больш чым дастаткова. Таму я паважаю анталогіі, складзеныя так, што аднаго паэта прадстаўляе адзін найлепшы верш. Асаблівую радасць я адчуваю, калі ў газетнай падборцы ці сярод інтэрнэтных постынгаў знаходжу добры верш з новай і маладой паэзіі. Так на старонцы «Нашай Нівы» я прачытаў «Ранішні блюз» Усевалада Сцебуракі.

Ранішні блюз

У пяць гадзін раніцы, ў пяць

таксоўкі самотна стаяць,

месьцічы ўсе яшчэ сьпяць

у пяць гадзін раніцы, ў пяць.

У пяць гадзін раніцы, ў пяць

шклом алкашы не зьвіняць,

дзеці «Макдональдсы» сьняць

у пяць гадзін раніцы, ў пяць.

Хтосьці на працу ідзе,

хтосьці ідзе ваяваць,

хтосьці плыве па вадзе,

хтосьці працягвае спаць…

У пяць гадзін раніцы, ў пяць

сонна ліхтарні гараць,

рана судзіць і караць

у пяць гадзін раніцы, ў пяць.

У пяць гадзін раніцы, ў пяць

можна сабе дазваляць

простыя рыфмы ствараць

у пяць гадзін раніцы, ў пяць.

Хтосьці на працу ідзе,

хтосьці ідзе ваяваць,

хтосьці няведама дзе

толькі зьбіраецца спаць.

Выдатны верш. Таму і чакаў я кнігу Сцебуракі, таму і шукаў у той кнізе другі таленавіты верш, каб сказаць усім, што Усевалад — паэт. Толькі другога добрага верша ў кнізе «Крушня» не знайшлося. І мог бы я не пісаць свае развагі пра два абавязковыя вершы для паэта, каб не згадка пра фалькларыста Фёдара Янкоўскага. Пасля публікацыі адной з першых маіх вершаваных падборак я атрымаў ліст ад вядомага збіральніка фальклору. Ён хваліў мае творы, расказваў пра сваю радасць ад знаёмства з маёй паэзіяй. Таму і я пішу пра «Ранішні блюз», бо ўсё яшчэ спадзяюся прачытаць другі таленавіты твор Усевалада .

Бацька

Да свайго бацькі я зазвычай звяртаўся праз слова «тата». Ён у нас быў «татам», бо слова «бацька» ў нашай сям’і знітоўвалася з дзедам Уладзімірам. Баба Броня казала пра яго «наш бацька». Каб не блытацца, я на свайго бацьку казаў «мой тата».

У абразку Фёдара Янкоўскага «Бацька» прачытаў: «Калі я бачу партрэт Францішка Багушэвіча ці чую гэтае імя, побач устае вобраз бацькі. І наадварот. У абодвух былі амаль такія самыя вусы. Абодва хударлявыя, энергічныя, няўрымслівыя і, здаецца, нястомныя. Абодва дарагія мне. Адзін — родны бацька, другі — той, хто, як ніхто да яго, сказаў свету пра Беларусь і беларусаў...»

Цікава, што і для мяне вобраз Багушэвіча заўжды быў звязаны са словам «бацька», бо менавіта ён — бацька новай беларускай літаратуры. Дарэчы, і наш дзед Уладзімір Фёдаравіч Адамчык быў крыху падобны тварам да Багушэвіча, хоць заўжды галіў бараду і вусы не насіў.