І рэчы даўніны — цяпло і памяць…

Культура 19.04.2020

Літаратурна-краязнаўчы музей «Скарбы роднага краю» ў Кобрынскай сярэдняй школе №7 на Брэстчыне пачынаўся з этнаграфічнага кутка, створанага настаўніцай гісторыі Ірынай Сіманавай у сярэдзіне 1980-х гадоў.

У пашырэнне экспазіцыі музея ўклалі свае высілкі настаўнікі беларускай мовы і літаратуры Галіна Папроцкая і Святлана Чысцік. Апошнія пяць гадоў музеям кіруе настаўніца пачатковых класаў Наталля Мех.

Нашчадкам ад продкаў

Музей знаёміць наведвальнікаў, у першую чаргу сваіх выхаванцаў, з абрадамі і звычаямі беларусаў, з надвор’ем і з’явамі прыроды, з постаццю нашага першадрукара Францішка Скарыны, з мінулым роднага горада і яго стражытнасцямі, з паходжаннем беларускага народнага лялечнага тэатра батлейка і беларускай народнай лялькі, праводзіць майстар-класы па яе вырабу. Экспазіцыя апавядае і пра культурныя расліны поля ды жыхароў роднага лесу, пра тое, як кашуля ў полі вырасла ды адкуль цякуць мядовыя рэкі і як збіраць ягады. А таксама — пра збаны і глякі, пра гісторыю рамёстваў. Музей мае змястоўную экспазіцыю, у якой каля 700 помнікаў нацыянальнага прыўкраснага пісьменства і этнаграфіі.

У зборы — кнігі беларускіх аўтараў з аўтографамі, упрыгожанні інтэр’еру жытла, прылады для земляробства і пчалярства, вырабы ткацтва, вышыўкі, ганчарства, пляцення, апрацоўкі ільну і дзіцячыя цацкі.

Усе гэтыя рэчы, створаныя ўручную нашымі продкамі, захоўваюць цеплыню рук, свет душы і працавітасць беларусаў, талент, кемлівасць і знаходлівасць нашых землякоў. Бо ў кожнай рэчы — свой сакрэт і патрэба.

Настаўнікі беларускай мовы і літаратуры Галіна Папроцкая напісала ў сваім вершы:

І рэчы даўніны — цяпло і памяць.

Тут яны прасторы не захламяць.

Пераступлю парог. Нібы ў старэнькай хаце.

Нібы з табой магу, бабуля, павітацца.

Дзіва дзіўнае

Сярод самых цікавых экспанатаў музея — шкляная мухалоўка, самаробныя дзіцячыя лялькі «Карагодніцы» і шыкоўны Кобрынскі строй.

Вось шкляная мухалоўка на ножках — незвычайна простае, вельмі неабходнае і прыдатнае санітарна-гігіенічнае прыстасаванне для штодзённага ўжывання ў беларускай хаце з канца XIX стагоддзя. На вёсцы паўсюдна былі жывёлы, а дзе жывёлы — там і мухі. Каб іх пазбавіцца, ужывалі мухалоўкі. У адмысловай формы шкляную пасудзіну з накрыўкай залівалі пахучую вадкасць — звычайна сываратку ці падсалоджаную ваду. На прыемны пах вадкасці насякомыя лезлі знізу ў пасудзіну праз адтуліну і патраплялі ў пастку, бо ў мух, як у гелікоптэра, выключна вертыкальны ўзлёт. А паколькі ў мухалоўцы ўсе шляхі вылету для насякомых перакрытыя, мухі падалі ў пахучую вадкасць і тапіліся.

Кіраўніца музею спадарыня Наталля Мех дэманструе і самаробныя дзіцячыя лялькі «Карагодніцы», з якіх пачалася адпаведная музейная калекцыя. Паводле спадарыні Наталлі, у любой народнай лялькі — свая назва і асаблівае цікавае мінулае. Ужо ў шасці-сямігадовым узросце кожная дзяўчынка-беларусачка пачынала вучыцца прасці. Справа гэтая нялёгкая, патрабуе стараннасці і ўседлівасці, умельства і звычкі. Каб спрасці нітку, трэба было ссучыць яе адной рукой, а другой круціць верацяно. Дык вось «Карагодніца» дапамагала выпрацаваць дробную маторыку рук. А падчас кручэння лялькі ў яе прыгожа ўздымаецца спаднічка, быццам бы яна кружыцца ў карагодзе. Адсюль і назва лялькі, што вельмі падабаецца дзецям.

Спадарыня Наталля праводзіць у музеі адмысловыя майстар-класы па вырабу «Карагодніцы», а таксама лялечных анёлаў — калядных і велікодных.

Самы ж цікавы экспанат школьнага музея — выкшталцоны Кобрынскі строй, які бытаваў у краі да пачатку XX стагоддзя. Сярод святочных жаночых убораў Заходняга Палесся і ўсёй Беларусі Кобрынскі строй вылучаецца асаблівай завершанасцю формаў і віртуознай распрацоўкай арнаменту. Чаму так? На думку спадарыні Наталлі, справа ў тым, што Кобрынскі строй увабраў у сябе лепшыя рысы народных касцюмаў акаляючых рэгіёнаў Беларусі, Польшчы і Украіны.

Убору надае прыгажосці кожная яго частка — чырвоная ў чорную палоску спадніца (андарак) з воўны, а таксама астатнія фрагменты строю, зробленыя з тонкага выбеленага ільну. Гэта сшыты з дзвюх полак фартух, вышыты ўнізе раслінным арнаментам (часцей стылізаванымі ружамі), кашуля з вышыўкай па каўняры, рукавах і на грудзях, і, урэшце, своеасаблівая жаночая карона — па-майстэрску ўкладзеная на галаву намітка, што нагадвае доўгі трохметровы (!!!) ручнік з геаметрычным арнаментам па краях. Асаблівай вытанчанасці строю надае ручная вышыўка крыжыкам выключна чырвонымі і чорнымі ніткамі.

Сучасныя аналагі Кобрынскага строю сваімі рукамі стварылі настаўніцы школы — удзельнікі фальклорнага гурту «Свята», што спявае па-беларуску народныя і аўтарскія песні.

Наталля і Алесь

Сярод наведвальнікаў музею — беларусы і замежнікі, краязнаўцы і педагогі, выбітныя дзеячы нацыянальнай навукі і культуры, у тым ліку Лявон Баршчэўскі, Зміцер Колас, Барыс Пятровіч і Алесь Разанаў.

Хацеў бы выказаць вялікую ўдзячнасць усім настаўнікам школы і іх выхаванцам, хто далучыўся да справы захавання скарбаў нашай нацыянальнай спадчыны ў школьным музеі, які з 15 ліпеня мінулага году носіць ганаровае званне «народны».

Асобнае слова падзякі — сённяшняму кіраўніку музея спадарыні Наталлі і яе мужу Алесю. Менавіта гэты тандэм улюбёных у свой край людзей змог значна пашырыць экспазіцыю музея, зрабіць яго рэканструкцыю і надаць дзейнасці гэтай грамадскай установы культуры максімальна ўжытковы характар.

*Уладзімір Арлоў падпісвае сваю кніжку музею*

З інфармацыяй пра музей можна пазнаёміцца на школьным сайце sch7.kobrin.edu.by, датэлефанавацца праз 8-01642-2-18-74 ці 8-029-826-41-56 да спадарыні Наталлі Мех.