На вайне… па «сацыяльным заказе»
Журналіст газеты «Новы час» Дзмітрый Галко, больш вядомы як блогер Будзімір, і не падазраваў, што, скіраваўшыся на ўсход Украіны, патрапіць у зону баявых дзеянняў. Калі ён туды выправіўся, вайны яшчэ не было. Але яна пачалася, і, замест запланаванага месяца, камандзіроўка зацягнулася на 90 дзён.
Адметнасць гэтай паездкі ў тым, што на яе быў своеасаблівы «сацыяльны заказ»: самі чытачы, зацікаўленыя ў інфармацыі з «гарачай кропкі», дапамагалі Зміцеру матэрыяльна.
Камандзіроўка па «сацыяльным заказе»
— Дзмітрый, як увогуле з’явілася ідэя не толькі паглядзець на Данбас, але і прыцягнуць у якасці «спонсараў» чытачоў?
— Жаданне паехаць на ўсход Украіны ў мяне з’явілася праз недахоп інфармацыі. Адпачатку я сачыў за Майданам і ўсё гэта перажываў. Калі пачаліся падзеі на ўсходзе Украіны, былі ўсяго толькі кароткія навіны: маўляў, робіцца тое і тое. А чаму яно робіцца, што там насамрэч — незразумела. Мала было вялікіх артыкулаў пра настроі ў суседняй краіне, пра магчымы шлях развіцця падзеяў. Бо насамрэч пра ўсход Украіны існуе не менш стэрэатыпаў, чым пра захад.
Камандзіроўка «па заказе» — справа не такая ўжо і новая. Ёсць прыклад Аркадзя Бабчанкі з ягоным праектам «Журналістыка без пасярэднікаў». Ён ужо даўно ездзіць па тых рэгіёнах, дзе адбываюцца сацыяльна значныя падзеі, на «спонсарскія грошы». Чытачы, зацікаўленыя ў праўдзівай, аб’ектыўнай і непадцэнзурнай інфармацыі, скідваюцца яму на камандзіроўку. Тут журналіст адказвае толькі перад чытачамі. Мяне гэты прыклад натхніў, і я паспрабаваў пашукаць такую падтрымку. Матэрыяльна мне дапамагалі чатыры-пяць чалавек, а асноўную частку грошай даў знаёмы праграміст.
Напрыканцы маёй працы ва Украіне пачалі прапаноўваць сродкі новыя людзі. Але я ўжо з’язджаў, і гэтыя грошы мне былі непатрэбныя.
— Калі ты туды ехаў, ты ўсведамляў, што едзеш у «гарачую кропку»?
— Па-першае, тады, калі я ехаў на ўсход Украіны, ніякай «гарачай кропкі» там не было. Канешне, ідэя гэтай «Наваросіі» там лунала ў паветры, але ніякіх баявых дзеянняў яшчэ не адбывалася. Баі ішлі ў Крыме, аднак я спачатку наведаў Харкаў і Данецк. І не было адчування, што можа здарыцца нешта такое, як адбываецца там зараз. Я ехаў ва ў нечым, магчыма, варожы, непрыемны, але не ў небяспечны рэгіён. Паездку планаваў так, каб апошнім рэгіёнам вандроўкі менавіта ў дзень рэферэндуму быў Крым. Але туды я ўжо не трапіў — і нават не спрабаваў пасля таго, як сустрэўся з крымскімі закладнікамі. Тым больш за мной ужо цягнуўся нейкі «ўкраінскі след», асабліва пасля Данецка, дзе я жыў у адным пакоі з невядомым хлопцам. У ягоных рэчах знайшлі выбухоўку. Мяне потым дапытвала СБУ, нешта я ім пра таго хлопца казаў, паказанні даваў. Пра гэта пісалі, і пасля гэтага ехаць у Крым было небяспечна.
Канчаткова я гэта зразумеў пасля таго, як паразмаўляў з бежанцам з Крыма — хлопцам, якога два тыдні катавалі проста за тое, што ў яго быў украінскі сцяжок. Я да гэтага быў не гатовы.
Тое, што адбылося ў Данецку і Харкаве пасля, гэта цяжка было ўявіць… Параўнаць Данецк, калі я прыехаў туды ў першы раз, у другі, тым больш трэці, — гэта нібыта розныя гарады.
Так здарылася, што падзеі быццам ішлі за мною. Толькі выехаў з Харкава — на наступны ж дзень там адбылося крывавае пабоішча. Выехаў з Данецка — і там такая ж бойня. Потым быў адносна спакойны перыяд — Херсоншчына, дзе я затрымаўся тыдні на два, калі не больш. Мы ездзілі з дапамогай па вайсковых часцях украінскай арміі, на мяжы з Крымам.
Пакуль я ездзіў па Херсоншчыне, наведваў Адэсу і Кіеў, полымя грамадзянскай вайны ахапіла Данбас.
Журналістыка вайны
— Як там працуюць журналісты, мо з якімі калегамі давялося сустрэцца?
— Напачатку, у Данецку, ніякіх працоўных адметнасцяў не было. Там я ў асноўным «круціўся» на цэнтральнай плошчы, нават задаў колькі пытанняў мэру горада, калі ён выступаў з нагоды 200-годдзя з дня нараджэння Тараса Шаўчэнкі. Размаўляў там з актывістамі і Майдана, і Антымайдана. Тады яны і самі паміж сабою разумеліся — проста збіраліся на вуліцах у купкі і спрачаліся… А скончылася гэта, як у Луганску: заводзяць цябе за барыкаду, за калючы дрот, там нават вышка стаіць, як у ГУЛАГу, замацоўваюць за табой палявых камандзіраў, якія сочаць — ані кроку ўлева, ані кроку ўправа. І размаўляць, зразумела, можна было толькі з імі, а яны расказвалі толькі тое, што лічылі патрэбным. Са звычайнымі байцамі ў такіх варунках не паразмаўляеш…
А потым у Данецку, у ДНР, увогуле ўвялі акрэдытацыю, без якой нельга было працаваць. Зразумела, я яе не браў, бо цябе заносяць у нейкую базу дадзеных, кантралююць твае дзеянні, пра што ты будзеш пісаць. Зрабіў нешта не тое — і можаш адтуль і не вярнуцца.
Замежнікі — тыя не надта «парыліся» праз гэтую акрэдытацыю, асабліва тыя, хто піша, напрыклад, на італьянскай альбо французскай мове. Іх кантраляваць больш складана. Шмат хто «акрэдытаваўся ў ДНР» наступным чынам: чаплялі на сябе гэтыя «георгіеўскія стужачкі» і хадзілі з імі, як з пропускам. Я ж маскіраваўся пад перакладчыка пры замежніках.
Але нават акрэдытацыя ды стужачкі не заўсёды дапамагалі, бо нечакана маглі накінуцца на журналіста, збіць, разбіць тэхніку нізавошта: «Што здымаеш, чаму здымаеш, а ну-ка, выдалі, а ну-ка, пакажы…» Там проста кожны шараговы актывіст ДНР адчувае ўладу, бо за ім стаяць людзі са зброяй, і яны імкнуцца сваю «ўладу» прадэманстраваць. Я некалькі разоў назіраў такія «гоп-стопныя» дагляды, калі фотаздымкі знішчалі, відэатэхніку ўшчэнт разбівалі без усякіх прычын. Не спадабаўся — і ўсё.
Дзмітрый Галко на Херсоншчыне, развозіць па ўкраінскіх часцях гуманітарную дапамогу
Пра бяспеку
— Калі ты зразумеў, што трапіў у зону баявых дзеянняў, ты хоць нешта прачытаў пра паводзіны журналіста ў такіх сітуацыях? Дапаможнікі, інструкцыі, якія ёсць у інтэрнэце…
— Не, асабліва я такога нічога не чытаў — з інтэрнэтам там напруга. Але я сустракаў, зразумела, журналістаў буйных карпарацый і выданняў, мы з імі перасякаліся, размаўлялі… Канешне, напрыклад, ВВС ці да іх падобныя значна больш экіпіраваныя. Яны могуць дазволіць сабе наняць машыну з кіроўцам, у іх цудоўныя шлемы, бронекамізэлькі. Яны мне распавядалі, што праходзілі адмысловую падрыхтоўку ці то ў Сербіі, ці то ў Косаве, у нейкім напаўвайсковым лагеры, кшталту «курсаў маладога байца» для журналістаў, якія мусяць працаваць у «гарачых кропках». Розніца паміж такімі журналістамі і мясцовымі, альбо фрылансерамі, канешне, каласальная.
Тым не менш… Часам здаралася, што «крутыя» журналісты з усёй іх тэхнікай і бронекамізэлькамі кідалі сваіх калег у даволі небяспечных сітуацыях. Напрыклад, калі мы былі ў Благадатным. Благадатны — гэта тое месца, дзе тэрарысты расстралялі блокпост украінскіх вайскоўцаў, шмат было загінулых. У прэсе гэты выпадак падавалі як расстрэл пад Валнавахай. Насамрэч, Валнаваха ад таго месца даволі няблізка. На французаў, з якімі я быў, накінулася група ўшчэнт п’яных людзей, спрабавалі іх камеру разбіць… А іншыя паглядзелі са свайго мікрааўтобуса, памахалі рукамі, маўляў, «мы бачым, у вас праблемы», і… з’ехалі.
— Пакуль ты быў там, у нас тут адбылася дыскусія. Частка прафесійных журналістаў заклікала астатніх не сунуцца ў «гарачыя кропкі» без падрыхтоўкі і лепш сядзець дома, чым быць там забітым… Што ты можаш сказаць на гэта?
— Часткова яны маюць рацыю, але насамрэч там вельмі шмат было і непадрыхтаваных журналістаў. Галоўнае, што я магу сказаць са свайго досведу, дык гэта тое, што не трэба, як кажуць, нарывацца. Італьянскі журналіст, якога забілі ў Славянску, і паранены там жа француз былі цалкам непадрыхтаваныя. Канешне, можна казаць, што яны былі без бронекамізэлек. Але навошта яны паехалі разам з сепаратыстамі здымаць, як тыя падрываюць нейкі мост? Гэта ўжо мяжуе з удзелам у тэрарыстычнай дзейнасці, і тут зусім неістотна — з бронекамізэлькай ты ці без яе.
Пасля таго, як сепаратысты нас затрымалі ў Славянску, нас сфатаграфавалі, занеслі ў нейкі спіс, я даваў інтэрв’ю з гэтай нагоды — і вярнуцца ў Славянск я больш не спрабаваў. Хаця, канешне, цікава — там «самая гарачая кропка». Але для мяне, там ужо «засвечанага», ехаць туды было ўжо неапраўданай рызыкай.
У канцы паездкі мне, шчыра кажучы, адзін раз сарвало «клемку». Якраз у Данецку пачалася актыўная фаза антытэрарыстычнай аперацыі, і мы палезлі туды, дзе была перастрэлка. І я падумаў: «Ё-маё, а што я тут раблю? Я не стрымер, я не перадаю нічога ў жывы эфір, раптам мяне тут заб’юць, а дзеля чаго? Незразумела…»
Так што галоўная парада — гэта найперш думаць і разважаць пра ўзровень рызыкі. Часцяком яна бывае неапраўданай.
Хаця не аднойчы здаралася, што такія «звычайныя» журналісты ці фрылансеры апераджалі журналістаў з «наварочаных» медыякарпарацый. Бо яны маглі дазволіць сабе тое, чаго не маглі «карпарацыйныя» журналісты. Напрыклад, на месцы забойства ўкраінскіх вайскоўцаў у Благадатным мы апынуліся раней за ўсіх «крутых» з іх мікрабусамі і джыпамі. Бо частка «нашых» хлопцаў проста аб’ехала блокпост. Яны дамовіліся з нейкім мясцовым п’янчугам, які за 20 грыўнаў правёў іх праз поле ў абыход. Думаю, што журналісты CNN не сталі б такога рабіць.
Ці, скажам, сітуацыя з украінскімі вайскоўцамі, калі мы прабылі з імі больш за суткі і нават пераначавалі на тэрыторыі іх падраздзялення. Фармальна, для таго, каб патрапіць у вайсковую часць, трэба ехаць у Кіеў, браць дазвол, у тым ліку на фатаграфаванне і г. д. А так мы пад’ехалі: «Слава Украіне!» — «Героям слава!» — «Як вы тут, хлопцы?» і гэтак далей, адно да аднаго, і мы правялі ноч у часці спецпрызначэння, сярод роты снайпераў, куды афіцыйна журналістам шлях закрыты.
Зараз аптымальны варыянт для працы на ўсходзе Украіны — гэта прыехаць туды, ну калі не турыстам, то блізка да гэтага. Пабыць там тыдзень-другі, а пісаць ужо потым, каб не ведалі — што ты, хто ты і пра што пішаш.
Мне падаецца, што, напрыклад, Ілля Азар, былы журналіст Lenta.ru, які вельмі доўга там знаходзіцца, пачынаў свае рэпартажы ў адной танальнасці, а зараз гэта проста расійская прапаганда… Проста ў яго іншага выйсця няма! Там ты — пад кантролем. Каб там заставацца, ты павінен пісаць тое, што падабаецца сепаратыстам, інакш цябе проста заб’юць, альбо давядзеца адтуль з’язджаць.
Вельмі добра там знаходзіцца групай, бо трэба шмат ездзіць, і не толькі па горадзе. Калі вас, напрыклад, шасцёра, лягчэй наняць машыну. І не толькі ў матэрыяльным плане. Вялікую групу не так лёгка затрымаць. Я думаю, што ў Славянску сепаратысты нас не ўзялі ў палон у немалой ступені яшчэ і таму, што гэта было, па-першае, сярод белага дня, а па-другое — мы былі ўтрох. Хаця што насамрэч спрацавала і чаму нас адпусцілі, дакладна невядома.
"Журналісцкі батальён" (першы справа Дзмітрый Галко) у г. Дзімітраў
Сацсеткі — зло!
— А ты не баяўся, што можаш «засвяціцца» праз Фэйсбук альбо Жывы журнал? Тым больш што там у цябе фоткі былі і з нейкім снайперам, і на фоне бэтээраў?
— Так, усведамленне гэтага прыйшло ўжо потым, і сапраўды, шмат хто мне раіў разлочыцца з Фэйсбуку. Але там вельмі працяглая працэдура, а мне Фэйсбук быў патрэбны як сродак хуткай сувязі. Калегі потым падказалі, што, напрыклад, журналістка з Францыі проста змяніла сабе імя ў Фэйсбуку, і знайсці яе там было ўжо складана. З сацыяльнымі сеткамі ў «гарачай кропцы» трэба быць вельмі абачлівым. Бо вамі могуць заняцца надта ўедлівыя людзі.
Спынілі нас аднойчы на блокпасту, і як мы яго праехалі, я дагэтуль не ведаю… Чапляліся да ўсяго. Паглядзелі, ці вісяць у таксіста георгіеўскія стужачкі, якое ён радыё слухае, мясцовае — добра. Хлопцы скемілі, пахавалі ўсе карткі з фотаапаратаў — хто ў майткі, хто ў шкарпэткі, бо ў іх там на здымках і батальён «Днепр», і паранены ўкраінскі салдат у шпіталі, і самаабарона ў Дабраполлі, і шмат чаго яшчэ. Засталіся толькі пачатковыя здымкі з выбараў, калі скрыні былі яшчэ пустыя, іх прагледзелі і сказалі: «Добра асвятляеце, што ніхто не галасаваў».
Мяне там выратаваў хіба што беларускі пашпарт — паглядзелі на яго, сказалі: «Зямляк». Але пры гэтым мне давялося паказваць цуды акрабатыкі на пальцах, бо пашпарт аказаўся закручаным у жоўта-блакітную стужку, якую я на нейкай імпрэзе аўтаматычна сунуў у кішэню. Я спрабаваў дастаць пашпарт так, каб не было бачна гэтай стужкі… І добра яшчэ, што мой тэлефон быў разраджаны і яго не здолелі ўключыць, бо там былі фотаздымкі, афармленне, застаўкі — усё ўкраінскае… Калі б паглядзелі на кантакты і Фэйсбук — усё, кранты былі б… Для расстрэльнага «артыкула» па мерках сепаратыстаў хапіла б.
Так што трэба быць вельмі ўважлівым да таго, што і чым ты фатаграфуеш, карыстацца «воблачнымі» тэхналогіямі, не насіць з сабою ў кішэнях непатрэбную драбязу, а галоўнае — не ездзіць уначы праз блокпасты.
Каму на вайне жыць добра
— З расійскімі журналістамі даводзілася сустракацца, як яны працуюць?
— Што тычыцца Славянска і падобных мястэчкаў — для іх там «зялёнае святло», ледзь не чырвоную дарожку раскладаюць. Там яны ходзяць вальяжна, няспешна, з усёй апаратурай і ўсюды, ніхто да іх не чапляецца. Не ведаю, ці трэба была ім тая акрэдытацыя ў сепаратыстаў…
Уражанні ад іх працы, хутчэй, малапрыемныя. Нам у Адэсе ў шпіталі не ўдалося пагаварыць з тымі, хто гарэў у Доме прафсаюзаў. Нам казалі: «Вы разумееце, гэта рэанімацыя, усе ў цяжкім стане», — і гэтак далей. Мы, як кажуць, «увайшлі ў становішча». А расійская журналістка ўчыніла вэрхал, маўляў, ляцела сюды за тысячы кіламетраў… Узяла за горла гэтых медыкаў, з мацюкамі, «выбіла» для размовы аднаго хлопца. Але пытанне: навошта ёй было так нахабна ціснуць на ўрачоў і прыкладаць столькі намаганняў? Бо яна таго ж хлопца ўзяла за грудкі і пачала навязваць яму тое, што ён павінен ёй расказаць, а менавіта, што гэта «Правы сектар» там усіх забіваў. Яна проста змушала гэтага хлопца пацвердзіць яе думку. Вось такая «журналістыка»…
Яўген Фельдман з «Новай газеты» — я бачыў, як ён здымаў захоп Данецкай абласной адміністрацыі батальёнам «Усход». Ён таксама крычаў, што ён расійскі журналіст і каб яго не чапалі. Хаця ён, будзем так казаць, «не зусім правільны» расійскі журналіст, але тым не менш.
— А ўкраінскія журналісты?
— Украінскія журналісты там увогуле не працуюць. То бок працуюць альбо інкогніта, альбо, як і я, у якасці «перакладчыкаў» з замежнымі сябрамі. Бо там іх калі не заб’юць адразу, дык і тое добра. Асабліва яскрава гэта выявілася ў Марыупалі. Калі мы туды прыехалі, сепаратысты там стаялі яшчэ мітынгам. І казалі, тыцкаючы пальцамі ў наш бок: «Глядзіце, каб гэта былі не бандэраўцы (то бок журналісты-ўкраінцы) альбо немцы». Чаму немцы? Відаць, па іх разуменні, немцы — гэта значыць фашысты.
Могуць быць і правакацыі. Быў выпадак, калі адзін хлопец нібыта шчыра хацеў нам дапамагчы і звазіць на пост да казакаў. Але вельмі дзіўная ў яго была размова па тэлефоне з гэтымі казакамі: калі яны даведаліся, што мы не амерыканцы, то загадалі нас туды не везці. Што гэта азначае? Яны вельмі хацелі пабачыць амерыканцаў? Сумняваюся. Ці на блокпасту нас спынілі і першае, што спыталі, ці не з АБСЕ мы? Склалася ўражанне, што на АБСЕшнікаў там проста палююць...
З італьянскім калегам
Ці чакае Данбас на рускія танкі?
— Адзін з першых тваіх матэрыялаў з Данецка называўся «Данбас не чакае на рускія танкі». За два месяцы там узнік моцны сепаратысцкі рух — што адбылося?
— Я б не сказаў, што і зараз Данбас чакае на рускія танкі. Там не ўсё яшчэ перавярнулася з ног на галаву. Але пік гэтых настрояў, найвышэйшы градус істэрыі там узнік пасля Адэсы — расійская прапаганда падала трагедыю так, быццам бы «Правы сектар» жыўцом паліць людзей. Тады сепаратысцкія настроі заўважна ўзняліся, шмат хто запісаўся ў апалчэнне. Але потым гэтая плынь сышла на нуль. Асабліва калі «байцы ДНР» перайшлі да масавага бандытызму: пачалі сярод вуліцы рабаваць мінакоў, забіраць мабільнікі, аўтамабілі. Праз гэта шмат хто расчараваўся ў Данецкай народнай рэспубліцы.
Глыбокіх каранёў, каб весці там грамадзянскую вайну, няма. Гэта ж не чачэнцы, не адасоблены народ. Мовы там сваёй няма, рэлігіі сваёй няма, гісторыі «крывавага супрацьстаяння» Украіне там няма. Усё гэта прынесенае праз тэлебачанне. Шмат хто можа паўтараць мантры расійскай прапаганды, але праз іх узяцца за зброю ахвотнікаў небагата. Таму і скардзяцца палявыя камандзіры, што да іх ніхто не ідзе, і не ідуць не таму, што баязліўцы, а таму што бачаць няшчырасць і несур’ёзнасць усяго гэтага.
Я б не сказаў, што настроі там змяніліся. Хутчэй, рэаліі ўсякіх ЛНРаў і ДНРаў шмат каго ад гэтай ідэі адштурхнулі.
Чыста тэхнічна «актыўны сепаратызм» там трымаецца сапраўды на расійскіх наймітах і зброі. Але абапіраецца ён, так бы мовіць, яшчэ і на «падушку абыякавасці». Так, яны там не чакаюць на рускія танкі, у іх няма «гарачай» рускай ідэнтычнасці, якая б не дазваляла ім жыць ва Украіне. Але ў іх няма і лаяльнасці да Украіны, няма атаясамлення з Украінай як з Бацькаўшчынай, як з роднай зямлёй.
Гэта мне шмат у чым нагадвае Беларусь. Данецк вельмі падобны да Мінска. Там таксама шырокія вуліцы, фантаны з падсветкай, скрыні для смецця, адносная чысціня на цэнтральных вуліцах. І такая ж адсутнасць у людзях якой-кольвек нацыянальнай ідэнтычнасці. І гэта дазваляе вельмі доўга ціснуць на іх звонку і маніпуляваць імі. Гэта не падтрымка тэрарыстаў, але самае для тэрарыстаў зручнае — духоўная кволасць людзей і адсутнасць супраціўлення тэрарыстам. Былі адзінкавыя выпадкі, але не масавыя, каб сабраўся шматтысячны мітынг, прыйшлі б да тэрарыстаў і сказалі: «Валіце адсюль нафіг, не стаўце нас пад пагрозу». Настроі такія ў людзей ужо ёсць, яны чакаюць, каб хутчэй гэта ўсё скончылася, але каб гэты фінал наблізіў нехта іншы, толькі не яны самі.
На Расію і Пуціна ўжо не спадзяюцца, а, хутчэй, на тое, што «справу» завершыць Кіеў, але каб нечым дапамагчы Кіеву — такога пакуль няма.
— Ты ва Украіне прабыў даволі доўга. На тваю думку, калі не будзе падтрымкі з боку Расіі, дзеянні сепаратыстаў згаснуць? Ці гэты рух надта моцны?
— Падтрымку сепаратыстаў, наколькі я зразумеў, Расія спыняць не збіраецца. Але, калі ўявіць, што раптам за тыдзень пераб’юць узброеных чалавечкаў, у горы ці лясы ніхто не пойдзе, бо іх там няма. Для грамадзянскай вайны, якая, скажам, была ў Чачні, там няма падставаў. Таму сапраўды многае залежыць ад таго, як будзе паводзіць сябе Расія.
Першае, што варта там зрабіць, — гэта адключыць расійскае тэлебачанне і пачаць ствараць працоўныя месцы.
Арганізм украінскай дзяржавы хворы, у Данбасе ён хворы асабліва. Хаця Данбас не выглядае надта дэпрэсіўным рэгіёнам. Тая ж Чарнігаўшчына выглядае больш дэпрэсіўнай. Таму што да хворай эканомікі там дадалася яшчэ і прапаганда, якая вядзецца з пачатку 2000-х гадоў. Партыя рэгіёнаў у гэтым рэчышчы добра папрацавала. Разабрацца з сепаратыстамі — не самае складанае, цяжэй змяніць навязаны людзям светапогляд, мадэль паводзінаў, расплюшчыць вочы на рэчаіснасць.
Напрыклад, я быў сведкам таго, як чалавек на поўным сур’ёзе абураўся, што Львоў называюць «сэрцам Украіны». На яго думку, гэта няслушна, і ў яго праз гэта «душа баліць»… Падаецца, што чуеш нейкае дурноцце, але гэтак адбываецца насамрэч. Ці яшчэ — таксіст, якога разам з намі спынілі на блокпасту, кажа нам: «Вы ж зразумейце, за што мы тут ваюем. Калі мы бандэраўцаў не спынім, яны ж пойдуць заваёўваць Еўропу!» Не Расію — Еўропу! Ці, што б ні здарылася, — ва ўсім вінаваты «Правы сектар». Калі прарасійскі батальён «Усход» выгнаў ДНРаўцаў з будынка Данецкай абласной рады, адзін вайсковец, які прадстаўляўся снайперам ДНР, паведаміў нам, што насамрэч батальён «Усход» — гэта таксама «Правы сектар». На поўным сур’ёзе! Гэта проста неадэкватнае ўспрыняцце рэчаіснасці, нейкае канспіралагічнае і міфалагічнае мысленне. Гэтага вельмі шмат, і ў гэтым палягае вялікая праблема. Бо такое кажуць не гопнікі з семкамі, а, здавалася б, разумныя людзі з вышэйшай адукацыяй.
Таму новай уладзе такое мысленне давядзецца мяняць. Набрацца цярпення, мудрасці і тлумачыць людзям, хто насамрэч і навошта развязаў гэтую грамадзянскую вайну, хто і з якімі амбіцыямі намерыўся разадраць іх зямлю на кавалкі. На гэта спатрэбіцца шмат часу. Пакуль загояцца раны ў знявечаных душах, пакуль выветрыцца з галоў прапагандысцкая хлусня і разам з ёй нянавісць да тых, хто размаўляе на роднай украінскай мове. Гэта чарговае выпрабаванне, якое давядзецца перажыць. Божа, дапамажы і захавай Украіну.
Фота Аляксандра Хаменкі