Эфект страуса. Чаму мы хаваемся ад негатыўнай інфармацыі?

Такая стратэгія можа падавацца рацыянальнай, але ж ісотна разабрацца ў прычынах існавання свайго «страуса».

— І што Рон спадзяецца пачуць па радыё? Добрыя навіны?

— Ён спадзяецца, што не пачуе дрэнных.

Такі дыялог адбыўся паміж героямі аднаго з самых вядомых фэнтэзі-сусветаў, пра Гары Потэра, у заключнай частцы сагі пра дары Смерці.

У гэтых двух радках дэманструецца адзін з кагнітыўных механізмаў, якія забяспечваюць нам псіхалагічны камфорт.У трывожнай сітуацыі нам "і хочацца, і колецца" пачуць навіны аб праблеме, якая нас хвалюе. Нехта, як Рон Уізлі, прымушае сябе атрымліваць інфармацыю і аднаўляе псіхалагічны камфорт за кошт таго, што да горшага сітуацыя не змянілася. Але ёсць і іншы прыём, не менш рэдкі. Калі мы спрэс ігнаруем негатыўную інфармацыю: адмаўляемся яе чытаць, верыць у яе і прымаць у разлік. Гэты механізм называецца эфект страўса. Аб прапануе паразмаўляць Валанцёрская ініцыятыва з Беларусі па медыяграматнасці і фактчэкінгу Azbuka media. 

Эфект страўса: як ён працуе

Назва гэтага кагнітыўнага механізму паходзіць ад распаўсюджанага міфа аб страусах. Нібыта ў выпадку небяспекі яны хаваюць галаву ў пясок. Насамрэч вядома ж гэта байка: захаванасць усяго астатняга цела турбуе страўса ані не менш чым захаванасць галавы. Таму ён ратуецца ўцёкамі. Тым не менш, міф аказаўся настолькі папулярным і вядомым, што з яго дапамогай спецыялісты апісваюць паводзіны чалавека, які хаваецца ад негатыўнай інфармацыі.

Тэрмін «эфект страуса» упершыню ўвялі Арлі Сэйд і Дэн Галай. Яны займаліся даследаваннем ізраільскага рынку каштоўных папер і выявілі: інвестары аддаюць перавагу ўкладанню сродкаў у фінансавыя інструменты, аб рызыках якіх яны не будуць ведаць, у параўнанні з аналагічнымі сітуацыямі, калі аб рызыках паведамляюць у фінансавым коле штодня. Прасцей кажучы, нават прафесійныя брокеры свядома пазбягалі негатыўнай для сябе інфармацыі.

Да такога ж выніку прыйшоў даследчык з іншай вобласці, медыцынскай, Эндру Каплан. Ён выявіў, што вялікая колькасць людзей аддае перавагу цалкам ігнараваць сур'ёзныя пагрозы здароўю, напрыклад, пазбягае здачы аналізаў.

Такім чынам, эфект страўса з'яўляецца адной з разнавіднасцяў "селектыўнага ўспрымання". Калі людзі схільныя выбіраць сабе інфармацыю, якая падмацоўвае іх погляды і не разбурае бягучы светапогляд, і жыццёвыя каштоўнасці. 

Ці заўсёды дрэнны эфект страўса?

Не заўсёды. Не дарма ён усё ж з'яўляецца псіхалагічным ахоўным механізмам. Вініта Бансал, аўтар кнігі "Абнавіце сваё мысленне: як пераадолець абмяжоўвалыя перакананні і раскрыць свой патэнцыял" тлумачыць, калі эфект страўса вельмі нават карысны:

«Лішняя інфармацыя, ці "інфармацыйны шум", можа весці толькі да паралічу аналізу, а не дапамагаць прыняць правільнае рашэнне. Пазбягаць такога — цалкам рацыянальная стратэгія».

Але калі чалавек пазбягае нейкай інфармацыі толькі з-за таго, што яна для яго нязручная, тады гэта эфект страуса з патэнцыйна негатыўнымі наступствамі. Сара Ньюкомб, аўтар кнігі "Псіхалогія і грошы: як дасягнуць поспеху, не змяняючы сваім каштоўнасцям", адзначае:

«Маленькія нявырашаныя праблемы растуць як снежны ком і ператвараюцца ў вялікія беды».

І раіць загадзя ацэньваць «кошт пазбягання». Калі ігнараванне інфармацыі можа абярнуцца пагаршэннем праблем са здароўем або адбіцца на якасці жыцця, то трэба прымаць меры.

Як перамагчы «страусізм»

Псіхалагічны камфорт вядома ж добры. Але не забывайце, што пазбяганне праблем і іх рашэнне — не адно і тое ж. Чым даўжэй мы хаваемся ад негатыўных звестак, тым больш іх назапашваецца і тым раптоўней і мацней апынецца выніковы ўдар па нашай псіхіцы. Таму псіхолагі раяць адвучыць сябе "хаваць галаву ў пясок". А замест гэтага сфарміраваць правільны механізм сустрэчы з негатыўнай інфармацыяй:

Галоўнае, што неабходна зрабіць — разабрацца ў прычынах існавання свайго «страуса». Чаму я пазбягаю той ці іншай інфармацыі? Яна здольная праўда нашкодзіць мне? Ці наадварот, хоць праз боль, але дапаможа? Правільна адказаўшы на гэтыя пытанні, мы вылучым сітуацыі, калі працягваць хаваць галаву ў пясок прымальна і магчыма нават патрэбна. Але адназначна знойдуцца і тыя выпадкі, калі мы зменім меркаванне і адважна вырашым глядзець у твар свайму раздражняльніку.

Па-другое, трэба навучыцца вылучаць факты з інфармацыі і адрозніваць іх ад меркаванняў. Менавіта ацэнкі экспертаў ці «экспертаў» часцей за ўсё наладжваюць нас на негатыўны лад, псуюць настрой заахвочваюць у будучыні адмовіцца ад азнаямлення з раздражняльнымі навінамі. Але пакіньце розум адкрытым для сухой і аб'ектыўнай інфармацыі. Меркаванні ж з боку прыцягвайце ў выпадку, калі вы сапраўды жадаеце іх пачуць.

Па-трэцяе, дыскамфортныя сітуацыі ці інфармацыя, якая да нас трапляе, перастануць выклікаць такое раздражненне, калі стануць часткай нашага стандартнага графіка.

І, нарэшце, калі непрыемныя адчуванні ад сутыкнення з непазбежнай рэальнасцю ўсё ж ёсць, пакажыце сваёй псіхіцы святло ў канцы тунэля. Папесціце сябе чымсьці прыемным (сыдуць нават дробязі, такія як кавалак торта ці некалькі хвілін ва ўлюбёнай сацсетцы) пасля візіту да лекара, чытання навін ці працоўнай руціны. Так у хуткім часе твыпрацуецца рэфлекс, што за нечым непрыемным ідзе нешта добрае.