Знакамітай гравюры Цюндта-Адэльгаўзэра споўнілася 445 гадоў
Гэты медзярыт з выявай сярэднявечнай Гародні, зроблены ў 1568 годзе, стаў каштоўнай крыніцай для вывучэння планіроўкі і забудовы старажытнага горада. Рэдкага і дарагога арыгіналу гравюры няма ні ў Гродне, ні ва ўсёй Беларусі. У нашым горадзе захоўваюцца толькі пазнейшыя варыяцыі старажытнага медзярыта.
— У ліпені 1567 года нямецкі мастак Ганс Адэльгаўзер намаляваў карціну “Выгляд Гродна з выездам пасольстваў падчас сойма ў Гродне ў 1567 г.” Мацей Цюндт, нюрнбергскі мастак, картограф і гравёр зрабіў па гэтым малюнку гравюру “Праўдзівае адлюстраванне Гродна ў Літве”. Гравюра даволі доўгая — у метр шырынёй, некаляровая, на ёй шмат дэталяў. На сёння вядомыя ўсяго некалькі арыгінальных экземпляраў тае гравюры, адна з іх захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве. Гэта вельмі дарагая рэч і можа каштаваць некалькі дзясяткаў тысяч долараў, — распавядае гродзенскі гісторык Андрэй Вашкевіч.
У 2008 годзе Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей зладзіў спробу набыць гравюру Цюндта. Па рэдкі экспанат дырэктар музея Юры Кітурка паехаў на аўкцыён антыкварных прадметаў у Варшаву. Аднак выніковы кошт гравюры для музея аказаўся непад’ёмным — з 45 тысяч злотых (каля 14 тысяч долараў) кошт гравюры ў выніку гандлю ўзняўся да 95 тысяч злотых, гарадзенцам ніхто саступаць не хацеў. У выніку гравюра з выявай старажытнай Гародні засталася ў Польшчы.
— У 1575 годзе рэплікацыю гравюры Цюндта-Адэльгаўзера з меншай колькасцю дэталяў і ў колеры выдаў Георг Браўн у “Атласе гарадоў зямнога свету”, — кажа Андрэй Вашкевіч. — У гэтым выданні гравюра суправаджаецца тэкстам, дзе падрабязна апісваюцца падзеі, адлюстраваныя на выяве. Вядомыя тры моўныя версіі атласа — нямецкамоўная, франкамоўная і на лаціне. У Гродзенскім музеі захоўваецца некалькі арыгінальных гравюр з таго сама выдання Браўна. Пазней узнікла з дзясятак варыяцый гравюры Адэльгаўзера-Цюндта.
Гравюра ў выданні Брауна-Хохенберга, 1575
У ХІХ ст. адна з версій гравюры вісела ў кабінеце гродзенскага губернатара. Па словах гісторыка Алеся Госцева, у 1897 г. гродзенскі губернатар Дзмітрый Бацюшкоў набыў для Гродна рэпрадукцыю паменшанай копіі гравюры Цюндта-Адэльгаўзера з выдання Георга Браўна.
На сёння ёсць пытанне, ці з’яўляецца выява тагачаснай Гародні на гравюры Цюндта адвольным малюнкам, ці выява перадае дакладную геаграфічную сістэму. Гродзенскі краязнаўца Ігар Лапеха ў сваім артыкуле “Як і адкуль малявалі Гродна Ганс Адэльгаўзер і Тамаш Макоўскі” прапануе матэматычны аналіз, каб вызначыць месца, з якога рабіў эскіз мастак Адэльгаўзер. На аснове прыведзеных доказаў даследчык робіць выснову, што малюнак Ганса Адэльгаўзэра дастаткова дакладна перадае не толькі выгляд паасобных будынкаў, але і адлюстроўвае дакладную (фатаграфічную) панараму горада з месца, дзе знаходзіўся мастак.