Як справіцца са страхамі падчас каронавіруса

Як справіцца з трывогай у крызісны час і што рабіць, калі ад чытання навін становіцца дрэнна, tut.by папрасіў расказаць псіхолага Паўла Зыгмантовіча, які цяпер сам знаходзіцца ў самаізаляцыі як кантакт другога ўзроўня.

Павел адзначае, што ўсё, што адбываецца цяпер у свеце ў сувязі каронавірусам — усяму чалавецтву ў навіну, адсюль расце галоўная прычына трывог.
— У Кітаі і ў Афрыцы за апошнія дзесяцігоддзі некалькі разоў здараліся эпідэміі, уводзілі каранцінныя меры, але гэта хутчэй лакальная гісторыя. Зразумела, калі звярнуцца да гісторыі, то можна ўспомніць чуму, халеру і «іспанку». У народнай памяці захавалася, бадай, толькі апошняя. Тым не менш можна сказаць, што ўрады ўсіх краін, грамадзяне, у тым ліку і медыкі, дзейнічаюць навобмацак, таму што непасрэднага вопыту барацьбы з пандэміяй такога маштабу ўжо ні ў каго няма, пасля «іспанкі» прайшло занадта шмат часу. Калі б чалавецтва сутыкалася з эпідэміяй, дапусцім, кожныя 15 гадоў, то трывог было б менш. Нашы дзеці, напрыклад, ужо маюць такі вопыт, для іх пандэмія і каранцін у будучыні — норма. І калі падобнае паўторыцца (не хацелася б, вядома), яны скажуць: «Ну гэта мы ўжо праходзілі. Вось памятаем, як у 2020-м сядзелі невылазна ў кватэры цэлыя два тыдні. Кожны дзень прыходзіў міліцыянт, каб нас праверыць».
Тое ж самае дакладна і для эканамічнага крызісу. На памяці сталых людзей — крызісы 1991-га, 2011-га, 2014-га, у Расіі добра памятаюць 2008 год. Тым, хто мае вопыт праходжання крызіснай сітуацыі падобнага роду, псіхалагічна прасцей справіцца цяпер — скласці план дзеянняў: скараціць выдаткі, зрэзаць прэміі, дамовіцца аб адтэрміноўцы арэнды, пашукаць іншыя памяшканні і гэтак далей. Моладзі — складаней, для іх гэта першы сур'ёзны крызіс. Вядома, без страт з сітуацыі выйсці немагчыма, але рана ці позна адбудзецца адаптацыя. Ці будзе нам весела? Не, не будзе. Але чалавек прывыкае да зменлівых умоў. Справімся і на гэты раз.
— Як чытанне навін пра каронавірус уплывае на псіхалагічны стан?
— Вельмі дрэнна. Ёсць даследаванне навіннай павесткі пасля выбуху на Бостанскім марафоне ў 2013 годзе. Высветлілася, што людзі, якія чытаюць навіны пра тэракт, атрымалі такі ж псіхалагічны стрэс, як і тыя, хто знаходзіўся на месцы падзеяў.
Выконваючы «адпрацоўку тэмы» (узялі каментар у аднаго, у другога, у трэцяга) медыя выконваюць сваю функцыю — інфармуюць грамадскасць аб тым, што адбываецца, дапамагаюць зарыентавацца ў свеце, але чытанне лавіны навін на няпростую тэму выклікае ў чытача стрэс і трывогі. Але самае цікавае, што перастаць чытаць навіны мы не можам, таму што імкнемся разумець, што і як уладкована ў свеце.
— Якія карані ў гэтага імкнення?
— Патрэба быць кампетэнтным, якая, у сваю чаргу, звязана з неабходнасцю выжываць. Логіка такая: калі я не ведаю, якія ягады і грыбы я сабраў у лесе, то магу з'есці іх і памерці. Калі не адрозню, хто мільгануў у кустах: лань або тыгр, то застануся без ежы або загіну ад лап драпежніка. Таму наш мозг прагне збіраць інфармацыю — гэта пытанне жыцця і смерці. Нават калі важнае здараецца далёка, як, напрыклад, тэракт на Бостанскім марафоне, мы ўсё роўна ўбіраем інфармацыю, бо такое можа паўтарыцца ў нас, а значыць, лепш узброіцца ведамі.
Пры гэтым, мабыць, эвалюцыйна людзі аказаліся не гатовыя да такога аб'ёму інфармацыі, які стварылі ў СМІ і ў сацыяльных сетках па тэме каронавіруса. Адбылася незвычайная сітуацыя, калі пры вялікім паглынанні інфармацыі застаешся такім жа некампетэнтным. Чаму? У адной крыніцы пішуць, што захварэла шмат чалавек, у іншай — што гэта параўнальна няшмат, у трэцяй — даказваюць, што ўсё страшна, у чацвёртай — прыводзяць дадзеныя, якія абвяргаюць гэтую тэзу. Потым на вочы трапляецца загаловак: «У Беларусі не хапае ахоўных сродкаў». Думаеш: «У нас усё дрэнна», а затым даведаешся, што ў ЗША і ЕС таксама не хапае ахоўных сродкаў. Тады атрымліваецца, што ўсюды ўсё нядобра. Прыходзіць усведамленне, што ты безабаронны і не разумееш, што рабіць. А тут справа тычыцца яшчэ адной важнай патрэбы — у аўтаноміі, ці кантролі.
— Што такое патрэба ў аўтаноміі і як яна рэалізуецца?
— Гэта патрэба самому прымаць рашэнні і самому кантраляваць свае дзеянні. Яна цесна звязана з патрэбай у кампетэнтнасці, таму што калі мы ў чымсьці разбіраемся, то можам гэта кантраляваць. Страта кантролю прыводзіць да таго, што чалавек упадае ў стан «завучанай бездапаможнасці».
Што рабіць? Вельмі пажадана шукаць спосабы, каб зрабіць сітуацыю кантрольнай, кампетэнтнай. Напрыклад, сесці і запісаць усё, што ад вас залежыць у жыцці. Аж да дробязяў: які парадак прадуктаў у халадзільніку вы хочаце, як і што будзеце гатаваць, як апранецеся, як прычэшацеся.
Віктар Франкл у кнізе «Сказаць жыццю: «Так!» Псіхолаг у канцлагеры» апісваў, як у сітуацыі поўнага падпарадкавання абставінам ён шукаў дзеянні, якія можа кантраляваць і якія не могуць адабраць у яго наглядчыкі. Яму дапамагала чыстка зубоў. Зразумела, што пасты і шчоткі не было, але ён апускаў пальцы ў ваду і так іх чысціў. Такое простае дзеянне дапамагала яму не страціць розум.
Наша задача цяпер — такая ж: максімальна адзначаць тыя сферы нашага жыцця, дзе можна ажыццявіць кантроль. Хочаце зрабіць рамонт? Калі ласка. Вы вырашаеце, як будзе вісець палічка і дзе вы прасвідруеце для яе дзірачкі. Не можаце рабіць рамонт? Адкрываеце YouTube, знаходзіце ўрокі, дапусцім, па вышыванні і вучыцеся. Стала атрымлівацца? Добра, вось патрэба ў кампетэнтнасці задаволена, а следам за ёй і вяртаецца шчасце кантролю. Або яшчэ можна адкрыць каментары, пачытаць і зразумець, як шмат класных рабят займаецца вышываннем, тым самым падсілкоўваючы пачуццё прыналежнасці да групы.
— З чым звязаны страх нявызначанасці?
— Таксама са стратай аўтаноміі. Каб пераадолець гэты страх, трэба складаць планы, прычым чым больш, тым лепш. Яны павінны быць агульнымі, а не канкрэтнымі і дэталёвымі. Выкажам здагадку, вы баіцеся страціць працу. Заплануйце, што ў такім выпадку для пачатку абтэлефануеце ўсе кантакты з запісной кніжкі тэлефона, потым паглядзіце вакансіі ў цэнтрах занятасці, адправіце рэзюмэ на розныя сайты, а калі нічога не атрымаецца, то паедзеце ў вёску на паўгода. У гэтым выпадку няма задачы быць стратэгам, вам трэба вярнуць пачуццё кантролю.
— Яшчэ адзін са страхаў з нагоды каронавіруса: страх, што афіцыйныя інстытуты хаваюць інфармацыю пра колькасць ахвяр.
— Гэта не толькі беларуская спецыфіка. Але цяпер з развіццём інтэрнэту і тэхналогій схаваць такую ​​інфармацыю амаль немагчыма, таму што ва ўсіх памерлых ёсць сваякі, якія будуць задаваць пытанні аб зніклых. Вядома, у такой сітуацыі трэба прама і выразна інфармаваць насельніцтва аб тым, што адбываецца. Толькі трэба разумець, што панікі і страху не будзе толькі ў тым выпадку, калі ўлады давяраюць. Але ўлады не давяраюць нідзе. Калі мы зойдзем на папулярны навінавы сэрвіс reddit, то знойдзем масу паведамленняў аб тым, што ўлады ЗША хаваюць інфармацыю і рэальны стан рэчаў.
— Ці можна цалкам пазбавіцца ад страхаў і трывог падчас каронавіруса?
— Не, нельга, але гэтага і не трэба рабіць. Задача страху — развіць у нас гнуткасць увагі. Чалавеку трэба баяцца, каб у выпадку небяспекі ўскочыць на бліжэйшае дрэва, якое ён запрыкмеціў яшчэ раней. Калі ты баішся захварэць: бойся, упакоўвайся, пашый сабе касцюм, пашый маску. Ператварай страх у паліва для дзеянняў. Сядзі дома, калі можаш сядзець. А калі не можаш — абараняйся.
— Як дапамагчы сабе адчуваць вялікую псіхалагічную ўстойлівасць?
— Можна вывучыць вопыт людзей, якія праходзілі праз эпідэміі. Пісьменнасць была распаўсюджана падчас чумы, халеры і «іспанкі». Ісаак Ньютан ратаваўся ад чумы ў вёсцы, Аляксандр Пушкін шмат пісаў, знаходзячыся ў халерным каранцыне, у сваім маёнтку. Пагугліце, даведайцеся пра гэты вопыт. Станеце больш кампетэнтнымі ў пытаннях жыцця на каранціне — гэта раз, а па-другое, задаволіце пачуццё прыналежнасці.
— А што з нагоды страху за пажылых сваякоў: людзей, якія жылі ў вайну ці памятаюць крызіс падчас развалу СССР? Яны часта не баяцца каронавіруса, хоць уваходзяць у групу рызыкі.
— Нельга чалавека прымусіць сядзець дома, калі ён не хоча. Не варта забываць, што жыццё дарослага чалавека — гэта яго адказнасць. Але ёсць хітры ход, паспрабуйце сказаць: «Не думаеш пра сябе, так падумай пра мяне. Што я буду рабіць ?! Без цябе…». Гэта можа спрацаваць, бо людзям у сілу сацыяльнасці часам прасцей махнуць рукой на сябе, але складаней гэта зрабіць, калі яны робяць гэта для іншых. Так і нашы блізкія: дзеля нас яны гатовыя на большае.

Паводле tut.by