«Гэта масавая з'ява». Палітвязням пасля вызвалення забараняюць выезд з краіны

Пасля заканчэння тэрміну свабода для палітвязняў часта аказваецца даволі ўмоўнай. Людзі вымушаныя станавіцца на прафілактычны ўлік, рэгулярна наведваць РУУС і мірыцца з візітамі інспектараў да іх дадому. Шмат каму да таго ж забараняюць выезд з краіны. Прытым камусьці пра забарону пакідаць тэрыторыю Беларусі могуць паведаміць, а камусьці не. «Л*стэрка» пагаварыла з палітвязнямі, якія вызваліліся.

«Такое адчуванне, што гэта рэальна выпадковасць»

Першую падпіску аб нявыездзе палітвязням даюць у калоніі, і яна дзейнічае ўвесь час адбыцця пакарання. Разам з вызваленнем гэтая забарона анулюецца, але потым экс-палітвязні могуць атрымаць новую.

— На вызваленні ўсё не сканчаецца. Калі я выходзіла з калоніі, ведала, што цягам трох дзён трэба будзе з'явіцца ў РУУС і стаць на ўлік, — распавядае былая палітзняволеная Вольга (імя змененае ў мэтах бяспекі), яна вызвалілася ў канцы 2022 года. — Там мяне ўнеслі ў базу па адрасе пражывання, задалі шмат розных пытанняў. У прынцыпе ўжо ў першы візіт твой інспектар можа даць падпіску аб нявыездзе, а можа і потым. Камусьці з дзяўчат, з якімі я пазнаёмілася ў калоніі, ставілі забарону раней, камусьці пазней. Таму не выключана, што і мне б далі падпіску аб нявыездзе. Я гэтага вельмі баялася, і таму з'ехала да наступнай адзнакі (вызваленыя зняволеныя павінны рэгулярна наведваць РУУС, такія візіты называюць «адзнакай»). Хоць я пыталася ў інспектара, і яна сказала, што няма прычын забараняць мне выезд.

Справа Вольгі тычылася масавых беспарадкаў, а сама дзяўчына ў калоніі стаяла на ўліку як «схільная да экстрэмісцкай дзейнасці». Разам з іншымі вызваленымі яна спрабавала знайсці логіку ў тым, як ставяць забароны з'язджаць з Беларусі, але не выйшла.

— Такое адчуванне, што гэта рэальна выпадковасць, — мяркуе яна. — Калі я даведалася, што пачалі даваць забароны на выезд, зразумела, што мне таксама яго могуць даць. Было страшна і непрыемна. Думаю, што прыкладна такія ж пачуцці адчуваюць тыя, хто ўсё ж такі яго атрымалі і цяпер застаюцца ў краіне.

Вольга не хацела пытацца ў РУУС, ці можна ёй перасякаць мяжу. Кажа, што ў такім выпадку забарону маглі накласці. Тады дзяўчына пайшла ў аддзел грамадзянства і міграцыі па месцы жыхарства:

— Там не патрэбны запіс, проста чарга па талончыках. Я папрасіла праверыць, Ці магу з'ехаць. Супрацоўніца ўвяла мае звесткі, і ў сістэме быў пазначаны мой артыкул, тэрмін, калі я вызвалілася, калі мяне затрымалі, дзе адбывала пакаранне. І ўнізе было напісана, што абмежаванняў на выезд няма.

Паліна Шарэнда-Панасюк адмаўляецца ад беларускага грамадзянства з-за катаванняў

А вось экс-палітвязень Аляксандр Кабанаў з забаронай на выезд сутыкнуўся. Праўда, падпіску аб нявыездзе яму не давалі. У РУУС, наадварот, запэўнілі, што ён зможа працаваць за мяжой.

— Я ўдакладніў, маўляў, атрымліваецца, я выязны? Сказалі, што так, — успамінае ён. — Але пры гэтым, калі я зайшоў у свой асабісты кабінет на сайце МУС, там стаяла, што ёсць абмежаванне на выезд. Колькі часу нельга выязджаць, было не пазначана, а ўдакладняць я не стаў, каб не прыцягваць да сябе ўвагу. Розныя службы паміж сабой такія рэчы не ўзгадняюць. У РУУС могуць казаць адно, а на мяжы можа быць зусім іншае.

Аляксандр пражыў у Беларусі месяц пасля вызвалення і ўвесь гэты час знаходзіўся пад пільным кантролем.

— У РУУС мне сказалі, што будуць прыязджаць дадому з праверкай адзін раз на тыдзень, а прыязджалі па два-тры разы. Я ўдакладніў, з чым гэта звязана. Мне адказалі, што могуць узмацніць кантроль у любы момант і хоць кожны дзень да мяне ездзіць, — распавядае ён. — А калі цябе няма дома, тэлефануюць і пытаюцца, дзе ты. Вось у мяне было некалькі такіх выпадкаў, яны ж прыязджаюць нечакана. Але заўвагі мне за гэта не рабілі. Хоць наогул інспектары маюць права пісаць акты за розныя парушэнні і потым «зачыніць» на «суткі». Калі некалькі разоў трапляеш так, могуць распачаць і крымінальную справу — гэта для іх не праблема.

Прафілактычнае назіранне, распавядае былы палітвязень, павінна было доўжыцца два гады. І ўвесь гэты час ён быў бы абавязаны рэгулярна хадзіць у РУУС на прафілактычныя гутаркі і ўвесь час даваць справаздачу за ўсё. Вырашыўшы, што з яго хопіць, Аляксандр з'ехаў, нягледзячы на забарону.

— Калі чалавек застаецца, значыць, ёсць нейкія свае прычыны, — упэўнены ён. — Але магчымасць з'ехаць усё адно ёсць. Таму што нават пасля вызвалення адчуваеш сябе сумна. Адчуваеш, што ўвесь час знаходзішся ў небяспецы, і жыць у такім стане не вельмі весела. Разумееш, што ў любы момант могуць «узяць», і зноў на гады. І гэта вельмі напружвае.

Андрэй Стрыжак: «Будзем рабіць усё што заўгодна, каб знайсці грошы і дапамагчы людзям»

«Фактар забароны на выезд з'яўляецца сур'ёзнай рызыкай»

Пэўнай заканамернасці ў тым, каму забараняюць выезд, не бачаць і праваабаронцы. Як адзначаюць у праваабарончым цэнтры «В*сна», тут усё даволі індывідуальна і залежыць ад рашэння інспекцыі:

— Камусьці забароняць выезд, а камусьці не, нягледзячы на тое, што абодва толькі што выйшлі з калоній і абодва былі ў спісе як «схільныя да экстрэмізму». Сістэма не наладжана. Але наогул гэтая практыка не новая і распаўсюджваецца не толькі на палітычных.

З тым, што палітвязням забараняюць пакідаць Беларусь абсалютна выпадковым чынам, згодны і заснавальнік B*SOL Андрэй Стрыжак:

— Палітвязні пачалі масава выходзіць дзесьці год таму, і цяпер як раз напрацоўваецца практыка таго, як да іх ставяцца сілавікі. Таму пакуль не магу сказаць, што ў нас ёсць разуменне нейкіх тэндэнцый, таму што самыя розныя людзі могуць апынуцца невыязнымі. Па кімсьці, напрыклад, могуць адразу ж пачынаць новую вытворчасць, і таму забараніць выезд. Ці можа быць абгрунтаваная з пункту гледжання закона прычына. Напрыклад, калі ёсць даўгавыя абавязацельствы перад дзяржавай. Часта бывае, што людзі, асуджаныя па палітычных артыкулах, маюць яшчэ велізарныя выплаты, часцей за ўсё Мінтрансу за блакаванне дарог. Вось ім могуць даць падпіску. Але насамрэч гэта досыць распаўсюджаная практыка, якую сілавікі выкарыстоўваюць у адвольным парадку. І, на жаль, цяпер гэта масавая з'ява.

Стрыжак адзначае, што забарона на выезд стварае пэўныя складанасці для былых палітвязняў. Па-першае, людзі не могуць знайсці працу ўнутры краіны, бо мала ахвотных браць да сябе чалавека з «палітычнай» судзімасцю.

— Таксама для палітвязняў заўсёды ёсць небяспека паўторнага арышту, — упэўнены заснавальнік B*SOL. — Цяпер сілавікі выкарыстоўваюць такую логіку: калі чалавека ўжо асудзілі па палітычным артыкуле, то напэўна яму можна «прышыць» яшчэ нешта. І людзі знаходзяцца пад вельмі вялікай пагрозай паўторнай пасадкі. Па-другое, улічваючы, наколькі хутка развіваецца сітуацыя вакол Беларусі, сам па сабе фактар забароны на выезд з'яўляецца сур'ёзнай рызыкай. Бо можа адбыццат або частковая мабілізацыя, або закрыццё межаў паміж Саюзнай дзяржавай Расіі і Беларусі, Еўрасаюзам і сумежнымі краінамі. І ўсё. Таму калі ў чалавека ёсць падпіска або забарона, але ён хоча з'ехаць, трэба звяртацца ў BYSOL. Мы з гэтым дапамагаем».