Чаму лідарам постсавецкіх дзяржаў так часта даводзіцца ратавацца ўцёкамі?

«Прэзідэнцкія уцёкі» — распаўсюджаная практыка на прасторах былога Савецкага Саюза.

На днях яе папоўніў экс-кіраўнік непрызнанай Прыднястроўскай Малдаўскай рэспублікі (ПМР) Яўген Шаўчук. Пасля рашэння мясцовага парламента аб пазбаўленні яго недатыкальнасці які прайграў год таму прэзідэнцкія выбары Шаўчук ноччу збег з краіны. Выбраўшы даволі экзатычны спосаб: на лодцы па рацэ Днестр сплыў прама ў «логава» галоўнага ворага - Малдавію. Зрэшты, уцёкі іншых лідэраў на постсавецкай прасторы былі не менш драматычныя і не менш павучальныя.
З аднаго боку, гісторыя Прыднястроўя, ужо больш за 25 гадоў існуе ў шэрай прававой зоне, у статусе нікім не прызнанай (нават Расіяй) дзяржавы, — сама па сабе падобная на авантурны раман. З 1990 года — моманту фармальнага з'яўлення гэтай «незалежнай» тэрыторыі — больш за 20 гадоў ёю нязменна кіраваў Ігар Смірноў, чалавек, якога абвінавачвалі ў самых мудрагелістых сувязях з крыміналам. Змяніўшы ў снежні 2011 года Смірнова на пасадзе прэзідэнта Шаўчук абвінаваціў папярэдніка ў поўным знікненні «залатога запасу». Смірноў у адказ заявіў, што ўвогуле не ведае, што такое «залаты запас» ПМР.
Да таго ж у Прыднястроўе ёсць абсалютна незалежная і неверагодна ўплывовая сіла — шматпрофільны холдынг «Шэрыф», які фактычна «трымае» рэспубліку, з'яўляецца дзяржавай у дзяржаве ў літаральным сэнсе, нашмат багацей усёй ПМР, а яго ўладальнікі маюць актывы ў Еўрасаюзе. Цяпер «Шэрыф» узяў усю паўнату палітычнай улады ў рэспубліцы ў свае рукі і разбіраецца не толькі з Шаўчуком, але і з тымі мясцовымі палітыкамі, хто не лічыцца людзьмі холдынгу. Так што Шаўчук, выдатна ведаючы норавы сваёй «дзяржавы», хутка зразумеў, што бегчы лепш, чым сядзець.
З іншага боку, раптоўнае таемнае падарожжа прыднястроўскага экс-прэзідэнта на лодцы ў Малдавію цалкам ўпісваецца ў трэнды развіцця постсавецкіх дзяржаў. Па сутнасці гэта не вельмі адрозніваецца, напрыклад, ад драматычных уцёкаў у Расію зрынутага прэзідэнта Украіны Віктара Януковіча.
У Расію ў 2005 годзе збег і зрынуты сілай шматгадовы прэзідэнт Кіргізіі Аскар Акаеў, адмовіўшыся страляць у паўстанцаў. Яго пераемніку Курманбеку Бакіеву, таксама зрынутаму сілай праз пяць гадоў, прыйшлося бегчы спачатку ў Казахстан, а потым у Беларусь.
Прэзідэнт Грузіі Звіяд Гамсахурдзія збягаў у Расію і пазней скончыў жыццё самагубствам. У Азербайджане ў 90-я гады да вяртання да ўлады савецкага кіраўніка рэспублікі Гейдара Аліева паслядоўна зрынулі двух дзеючых прэзідэнтаў — Аяза Муталібава і Абульфаза Эльчыбея. Муталібаў доўгія гады жыў у сціплай кватэры ў адным са спальных раёнаў Масквы і толькі ў пачатку гэтага дзесяцігоддзя вярнуўся ў Азербайджан, атрымаўшы нават дзяржзабеспячэнне па спецыяльным законе як першы прэзідэнт незалежнай рэспублікі. Эльчыбей збег у Турцыю, дзе неўзабаве памёр.
Такія гісторыі аб'ядноўвае тое, што часцей яны здараюцца ў failed state — не адбыўшыхся дзяржавах.І справа нават не ў тым, крадуць кіраўніка такіх не адбыліся дзяржаў або, наадварот, крышталёва сумленныя людзі. Справа ў тым, што ў саміх гэтых дзяржавах няма ніякіх прававых гарантый і трывалых дзяржаўных інстытутаў. Што такія дзяржавы не абараняюць нават тых, хто ўчора сам вяршыў лёсы людзей. Таму любы наступны ўрад у такіх краінах імкнецца адпомсціць папярэдняй, нават калі палітычна мала чым ад яе адрозніваецца. У тым жа Прыднястроўе, у адрозненне ад Украіны пасля другога «майдана», улада змянілася шляхам выбараў. І палітычна яна так жа фармальна арыентавана на Расію, як і Шаўчук.
За выключэннем краін Балтыі і, з некаторай нацяжкай, Арменіі, дзе змяняльнасць улады з дапамогай выбараў, здаецца, стала нармальнай натуральнай працэдурай, на ўсёй астатняй постсавецкай прасторы мы маем справу альбо з практычна пажыццёвымі прэзідэнтамі (Узбекістан, Туркменістан, Казахстан, Беларусь, Таджыкістан), альбо з вельмі няўстойлівымі палітычнымі сістэмамі, дзе нікому нічога не гарантавана, незалежна ад становішча ва ўладзе (Украіна, Малдова, Кіргізія, Грузія).
У кожнай такой дзяржаве дзеючая ўлада ніколі не можа быць упэўненая ў тым, што ёй ці яе сваякам не давядзецца ратавацца ад пераемнікаў ўцёкамі. У літаральным сэнсе.
Уласна, калі кажуць аб палітычнай стабільнасці ў дзяржаве, трэба глядзець не столькі на рэйтынгі першых асоб, колькі на тое, наколькі краіна здольная перажыць транзіт улады.
У краінах, дзе пажыццёвыя дыктатары змяніліся іншымі, якія прэтэндуюць на падобны статус (у Туркменістане, дзе Ніязава пасля смерці змяніў яго асабісты стаматолаг Бердымухамедаў, або ва Ўзбэкістане, дзе пасля смерці Карымава краіну ўзначаліў шматгадовы прэм'ер-міністр Мірзіяеў), тут жа пачаліся рэпрэсіі супраць бліжэйшага акружэння ранейшых першых асоб.
Ва Узбекістане невядомы лёс старэйшай дачкі экс-прэзідэнта Гульнары Карымавай, арыштаванай адразу пасля смерці бацькі, і нядаўна зняты з пасады першага віцэ-прэм'ера адзін з самых уплывовых людзей карымаўскага рэжыму Рустам Азімаў. Эліта рэжыму Януковіча пазбегла турмы толькі таму, што растварылася (хутчэй за ўсё, на прасторах Расіі ці Еўропы) фактычна ў раптоўна.
Вядома, пераслед былых і нават дзеючых кіраўнікоў дзяржаў — не рэдкасць і ў дастаткова ўстойлівых дэмакратычных краінах. У прыватнасці, у той жа Паўднёвай Карэі, дзе за карупцыю нядаўна пасадзілі чарговага кіраўніка дзяржавы, або ў Бразіліі, дзе ранейшаму прэзідэнту быў абвешчаны імпічмент у мінулым годзе, а цяпер ужо новы балансуе на мяжы такой жа пагрозы.
Але ў краінах з устойлівымі дзяржаўнымі інстытутамі пасадка або адхіленне ад улады прэзідэнта не прыводзіць да масавых неправавым расправам над ранейшай элітай або да крызісу кіравання дзяржавай. У моцнай дзяржаве сістэма кіравання і лёс людзей максімальна незалежныя ад асобы кіраўніка. У той жа Швейцарыі прэзідэнт па законе мяняецца кожны год, і швейцарцы — што паказваюць усе апытанні — часцей за ўсё проста не ведаюць імя бягучага кіраўніка дзяржавы. Але на якасці жыцця і развіцці краіны гэта не адлюстроўваецца.
Моцная і эфектыўная дзяржава — то, якое не зводзіцца да асобы кіраўніка, якім бы разумным, сумленным і папулярным ён ні быў. Дзе ёсць рэальны падзел уладаў і выканаўчая ўлада не падмяняе сабой правасуддзе. З такіх краін ні тым, што, ні дзеючым лідэрам не прыходзіцца бегчы, пераапрануўшыся ў жаночую сукенку або заплываючы на ​​лодцы пад покрывам ночы.
Паводле gazeta.ru