Азбука паліталогіі: Апошні рубеж дзяржаўнай ідэалогіі
«Цярністым быў шлях станаўлення беларускай нацыі. І не было нічога дзіўнага ў тым, што сваю нацыянальную дзяржаўнасць мы здабылі менавіта ва ўсходнеславянскай калысцы» (Пасланне–2023).
Старт кампаніі па барацьбе з «нізкапаклонствам перад Захадам» быў дадзены ў СССР у 1947 годзе. Яе складовай часткай сталі меры па выкараненні моладзевай субкультуры, носьбітаў якой, з лёгкай рукі фельетаніста часопіса «Кракадзіл» Дзмітрыя Бяляева, пачалі называць «стылягамі».
Ва ўмовах сціплай пасляваеннай заможнасці ўсяго грамадства магчымасці для «нізкапаклонства» ў савецкай моладзі былі надзвычай абмежаваныя. І гэта яшчэ мякка сказана. Нават на «стылёвы аранжавы гальштук» маглі прэтэндаваць толькі абраныя сярод абраных.
Няма нічога больш пастаяннага, чым часовае. Хто ў нашы дні прыгадае пра кампанію, ініцыяваную галоўным ідэолагам тых слаўных гадоў Андрэем Жданавым? Тым не менш, яго напрацоўкі ляжаць у аснове «традыцыяналісцкай» ідэалогіі, якая цяпер пачала набіраць абароты. Без яе ні ўсходнеславянскай ідэнтычнасці не выбудаваць, ні курсу на ізаляцыянізм не апраўдаць, ні грамадзянскай згоды не дамагчыся.
Першыя вынікі мы ўжо маем у наяўнасці. «Адчуванне таго, што мы не такія, як увесь свет, і што наогул увесь сусвет да нас варожы, нікому мы не патрэбныя, ніхто нам дабра не жадае», — такімі словамі расійскі палітолаг Кацярына Шульман апісвае светаадчуванне тыповай ахвяры сучаснай прапаганды.
Чытачы будуць здзіўлены, але варожасць свету не перашкаджае ўсходнім славянам заграбаць яго матэрыяльныя дасягненні дзвюма рукамі. І не мае значэння, што цяпер, па мерках Жданава, варта прылічыць да «стылягаў» усіх, хто носіць красоўкі і джынсы, раз’язджае на іншамарках, робіць у кватэрах еўрарамонты ды падтрымлівае здароўе з дапамогай імпартных лекаў.
Спіс такіх заган лёгка працягнуць. Але і без дыплома Акадэміі кіравання нескладана здагадацца, што ўзначальваюць яго ўладальнікі мабільных тэлефонаў і ахвяры віртуальных зносін, якія заблыталіся ў інфармацыйных сетках.
«Быццё вызначае свядомасць», — сцвярджаў Маркс. Зрэшты, у быцця, што акаляе сучаснага беларуса, з нацыянальнага — хіба што дранікі, дый тыя прасунутыя хатнія гаспадыні гатуюць з дапамогай бошаўскіх кухонных камбайнаў.
Ці азначае гэта, што «карціна свету» беларускіх і нямецкіх хатніх гаспадынь у цэлым супадае? Я б не спяшаўся з такой высновай.
Рэальнасць vs Тое, як на самай справе
«...Дайце мне эканоміку, усё астатняе я зраблю без вас» (Пасланне–2023).
Эканоміка — гэта быццё. Эканоміка — доля мільёнаў. Таму, як справядліва было адзначана ў Пасланні–2023, «калі мы хочам быць суверэннымі і незалежнымі, не трэба лунаць у аблоках, не трэба думаць пра іншаземныя касмічныя цывілізацыі — трэба кожнаму займацца сваёй справай» і... Не турбавацца наконт усяго астатняга. Усім астатнім у нас ёсць каму заняцца!
Усё астатняе, у першым набліжэнні, можна аб’яднаць пад паняццем «палітыка». Яе галоўнай характарыстыкай — у межах усходнеславянскай калыскі — была і застаецца адсутнасць плюралізму.
Падмацую гэту выснову адпаведнай цытатай з Паслання–2023: «Для мяне, шчыра скажу, гэты палітычны плюралізм не больш, чым даніна заходняй модзе. Памятаеце, гэты плюралізм, палітычны тэрмін, з’явіўся ў часы Міхаіла Сяргеевіча Гарбачова. Ну і «даплюралізаваліся» мы да чаго? Страцілі краіну».
Такое прызнанне каштуе дорага. Яно ў чарговы раз нагадвае, што Божы дар не варта блытаць з яечняй, а рэальнасць, пад якой разумеецца тое, што запісана ў Канстытуцыі, з тым, што адбываецца на самай справе.
У рэальнасці дэмакратыя ў Рэспубліцы Беларусь «ажыццяўляецца на аснове ідэалогіі беларускай дзяржавы, а таксама разнастайнасці палітычных інстытутаў і меркаванняў» (Артыкул 4). Насамрэч на беларускай зямлі яшчэ не нарадзіўся чалавек, здольны сфармуляваць сутнасць дзяржаўнай ідэалогіі.
Аднак жа гэта — паўбяды. Праблема палягае ў тым, што разнастайнасць палітычных інстытутаў і меркаванняў вядзе да страты нацыянальнай дзяржаўнасці. Той самай дзяржаўнасці, якая на працягу стагоддзяў фарміравалася ва ўсходнеславянскай калысцы (не блытаць з дзяржаўнасцю на тэрыторыі ВКЛ).
Палітычная актыўнасць як пагроза
«Паўтару: партыі ствараюцца для барацьбы за ўладу. Імкненне да ўлады розных палітычных сіл — гэта не проста канкурэнцыя поглядаў і сістэм. Гэта падзел грамадства. Гэта прыводзіць часам да страты канструктыву» (Пасланне–2023).
Сімвалам нацыянальнага канструктыву з’яўляецца вертыкаль улады. Гэта цвёрдая канструкцыя на чале з тым, чые ўказы і распараджэнні маюць «абавязковую сілу на ўсёй тэрыторыі Рэспублікі Беларусь» (Артыкул 85).
На сучаснае грамадства з яго разнастайнасцю інтарэсаў такая канструкцыя абапірацца не ў стане. Адсюль — погляд на народнае адзінства як на найважнейшую ўмову забеспячэння суверэнітэту і незалежнасці.
Напрацоўкі заходніх палітычных мадэльераў для нас бескарысныя, бо на Захадзе ва ўмовах палітычнага плюралізму для падтрымання сацыяльнай стабільнасці дастатковага базавага каштоўнаснага кансэнсусу — гэта значыць згоды наконт пытання пра агульныя мэты. Для канкрэтнай жа выпрацоўкі шляхоў па іх дасягненні спрэчкі не толькі дапушчальныя, але нават абавязковыя.
Зразумела, што сярод родных балот любая палітычная актыўнасць уяўляе смяротную пагрозу для таго, чые паўнамоцтвы вызначаны 85-м артыкулам Канстытуцыі. Нескладана заўважыць, што гэты артыкул Асноўнага закона не з’яўляецца данінай заходняй модзе. Наадварот, ён — прамы аналаг канца іголкі (згадайце казку пра Кашчэя Несмяротнага), на якой захоўваецца смерць нацыянальнай дзяржаўнасці, здабытай ва ўсходнеславянскай калысцы.
Такі погляд на нацыянальную дзяржаўнасць дазваляе пераасэнсаваць 3-і артыкул Канстытуцыі, згодна з якім «адзінай крыніцай дзяржаўнай улады і носьбітам суверэнітэту ў Рэспубліцы Беларусь з’яўляецца народ». Таму што суверэн — асоба, якой без якіх-небудзь абмежавальных умоў і на працягу нявызначанага тэрміну цалкам належыць вярхоўная ўлада ў дзяржаве.
***Тэма Паслання–2023 — «умовы захавання суверэнітэту і незалежнасці». Спадчыннікі Жданава з фармулёўкай тэмы патрапілі ў яблычак. Яны, хоць і саступілі ў эканамічным супрацьстаянні Захаду, цяпер акопваюцца на апошнім рубяжы і спрабуюць з дапамогай маніпуляцый свядомасцю пралангіраваць архаічную форму палітычнага быцця.