«Я маю мару!». Знакамітай прамове 60 гадоў

У 1963 годзе Марцін Лютэр Кінг зрабіў палымяную прамову, якая паўздзейнічала на шматлікія мільёны спачатку амерыканцаў, а потым і іншых жыхароў Зямлі. Марш на Вашынгтон аказаўся паспяховым, але не ў рэжыме рэальнага часу. 

Марцін Лютэр Кінг, які нарадзіўся 15 студзеня 1929 году ў Атланце, вырас у час сэгрэгацыі. У аснову яго выхаваньня была пакладзеная навука з Бібліі, любоў, устойлівасьць і адукацыя. Яго бацька, Марцін Лютэр Кінг-старэйшы, быў пратэстанцкім пастарам у Джорджыі.

Сталеньне Кінга перамяжоўвалася выпадкамі, якія падкрэсьлівалі сур'ёзны расавы падзел у Амэрыцы. Гэты асабісты досьвед глыбока паўплываў на яго прыхільнасьць справе грамадзянскіх правоў. Ён чэрпаў сваё натхненьне ў вучэньні Махатмы Гандзі. У 1960 годзе першы прэм’ер-міністар Індыі Джавахарлал Нэру запрасіў Кінга наведаць маладую краіну, дзе ён глыбей пазнаёміўся з аспектамі дзейнасьці Махатмы Гандзі. Неўзабаве Марцін Лютэр Кінг стаў сымбалем негвалтоўнага супраціву.

З сярэдзіны 1950-х і да сьмерці ў 1968 годзе Кінг быў у авангардзе руху за грамадзянскія правы. Ён узначаліў байкот аўтобусаў Мантгомеры ў 1955 годзе — пратэст супраць расавай сэгрэгацыі ў сістэме грамадзкага транспарту. Гэты 381-дзённы байкот, выкліканы адмовай чорнай Розы Паркс саступіць сваё месца ў аўтобусе беламу мужчыну, прывёў да рашэньня Вярхоўнага суда аб тым, што сэгрэгацыя ў грамадзкіх аўтобусах зьяўляецца неканстытуцыйнай.

Метад пратэсту Кінга быў унікальны для ЗША ў сваёй непахіснай прыхільнасьці негвалту. Ён верыў, што праз мірныя дэманстрацыі, грамадзянскае непадпарадкаваньне і моц слова можна дасягнуць сапраўдных і трывалых зьменаў.

Найбольш знакавы момант яго змаганьня адбыўся ў 1963 годзе падчас Маршу на Вашынгтон за працу і свабоду. Стоячы на прыступках мемарыяла Абрагама Лінкальна, Марцін Лютэр Кінг выступіў са сваёй прамовай «Я маю мару». Гэта быў палымяны заклік пакласьці канец расізму і ўсталяваць роўныя правы. Прамова,  сьведкамі якой былі больш за 250 тысячаў чалавек, лічыцца вызначальным момантам у руху за грамадзянскія правы ў амэрыканскай гісторыі.

«Мы ня можам павярнуць назад. Ёсьць такія, якія пытаюцца тых, хто адданы справе абароны грамадзянскіх правоў: «Калі вы супакоіцеся?» Мы не супакоімся, пакуль нашы целы, пацяжэлыя ад стомы, выкліканай доўгім падарожжам, ня змогуць атрымаць начлег у прыдарожных матэлях і гарадзкіх гатэлях. Мы не супакоімся, пакуль асноўным відам перамяшчэньня негра застаецца пераезд з маленькага гета ў вялікае. Мы не супакоімся, пакуль негр у Місісіпі ня зможа галасаваць, а негр у Нью-Ёрку не перастане лічыць, што яму няма за што галасаваць.

Я не забываю, што многія з вас прыбылі сюды, прайшоўшы празь вялікія выпрабаваньні і пакуты. Некаторыя з вас прыбылі сюды наўпрост з цесных турэмных камэраў. Некаторыя з вас прыбылі з раёнаў, у якіх за ваша імкненьне да свабоды на вас абрынуліся буры перасьледу і навальніцы паліцэйскай жорсткасьці. Вы сталі вэтэранамі стваральных пакутаў. Працягвайце працаваць, верачы ў тое, што незаслужаныя пакуты акупляюцца».

У 1964 годзе Марцін Лютэр Кінг атрымаў Нобэлеўскую прэмію міру. Праз амаль 60 гадоў іншы ляўрэят прэміі, беларус Алесь Бяляцкі згадаў папярэдніка:

На працягу 1960-х гадоў уплыў Кінга выходзіў не толькі на пытаньне расавай роўнасьці. Ён стаў яркім крытыкам вайны ў В'етнаме, выступаў за эканамічную справядлівасьць і дамагаўся спыненьня глябальных пакутаў.

Радыкалізм Кінга (а менавіта так яго апісваў дырэктар ФБР Эдгар Гувэр) не абышоўся без нядобразычліўцаў. Яго дом стаў ахвярай нападаў, сам Кінг сутыкнуўся са шматлікімі арыштамі, увесь час знаходзіўся пад наглядам і нават сутыкнуўся з крытыкай з боку іншых актывістаў грамадзянскіх правоў. Яго жыцьцё стала сьведчаньнем таго, колькі каштавала справядлівасьць.

4 красавіка 1968 года сьвет быў ашаломлены навіной аб забойстве Марціна Лютэра Кінга ў Мэмфісе. Чалавек, які прысьвяціў сваё жыцьцё марам аб адзінай і справядлівай Амэрыцы, загінуў.

“Я кажу вам сёньня, сябры мае, што, нягледзячы на цяжкасьці і расчараваньні, у мяне ёсьць мара. Гэта мара, якая глыбока ўкаранілася ў Амэрыканскай мары.

У мяне ёсьць мара, што настане дзень, калі наша нацыя акрыяе і дажыве да сапраўднага сэнсу свайго дэвізу: «Мы лічым відавочным, што ўсе людзі створаныя роўнымі».

У мяне ёсьць мара, што на чырвоных пагорках Джорджыі надыдзе дзень, калі сыны былых рабоў і сыны былых рабаўладальнікаў змогуць засесьці разам за сталом братэрства.

У мяне ёсьць мара, што настане дзень, калі нават штат Місісіпі, пустынны штат, які зьнемагае ад напалу несправядлівасьці і прыгнёту, будзе ператвораны ў аазіс свабоды і справядлівасьці.

У мяне ёсьць мара, што настане дзень, калі чацьвёра маіх дзяцей будуць жыць у краіне, дзе пра іх будуць судзіць не па колеры іх скуры, а па тым, што яны сабой уяўляюць.

У мяне ёсьць мара, што настане дзень, калі ўсе нізіны паднімуцца, усе пагоркі і горы апусьцяцца, няроўныя мясцовасьці будуць ператвораныя ў раўніны, скрыўленыя месцы стануць прамымі, веліч Госпада паўстане перад намі і ўсе сьмяротныя разам пераканаюцца ў гэтым".

Спадчына

Сёньня вуліцы, школы і помнікі па ўсіх ЗША і розных іншыя краінаў носяць яго імя, ствараючы такім чынам пастаянны напамін аб ідэалах, якія ён адстойваў. Яго пасланьне любові, справядлівасьці і негвалту сёньня такое ж актуальнае, як і ў 1960-я гады.

У 1983 годзе прэзідэнт ЗША Рональд Рэйган заснаваў новае нацыянальнае сьвята. Кожны год у трэці панядзелак студзеня Амэрыка адзначае Дзень Марціна Лютэра Кінга.

У ХХІ стагодзьдзі чорны чалавек узначаліў ЗША. Барак Абама неаднаразова падкрэсьліваў істотнасьць дзейнасьці Кінга для яго ўласнай кар’еры.

Крытыка

Прыхільнасьць Марціна Лютэра Кінга справе грамадзянскіх правоў была беспрэцэдэнтнай у гісторыі ЗША, але яго асабістае жыцьцё не абышлося без супярэчнасьцей.

Праслухоўваньне тэлефонных размоваў і назіраньне ФБР, хоць і былі ініцыяваныя з галоўным намерам дыскрэдытаваць яго палітычную дзейнасьць, таксама выявілі аспекты яго асабістага жыцьця, якія былі не самымі ўзорнымі.

З тых часоў зьявіліся абвінавачаньні ў пазашлюбных сувязях, якія кідалі цень на яго маральны характар. Некаторыя дасьледчыкі сцьвярджаюць, што паглыбленьне ў асабістае жыцьцё Кінга — гэта адцягненьне ўвагі ад яго больш значных дасягненьняў. Тым не менш іншыя лічаць, што разуменьне паўнаты чалавека — недахопаў і ўсяго іншага — дае больш цэласнае ўяўленьне пра лідэра, якім Кінг, несумненна, зьяўляўся.

Кінг праводзіў паралелі паміж рухам за грамадзянскія правы і барацьбой з эканамічнай няроўнасьцю, такім чынам кідаючы выклік амэрыканскаму капіталізму. Шмат для каго гэтыя погляды былі радыкальнымі, а некаторыя называлі яго прыхільнікам камунізму.

Урэшце, сапраўдная веліч часта зьзяе сярод недасканаласьці гэтага сьвету.