Занадта мала грамадзян і занадта шмат падданых

Грамадства

Грамадзянін — гэта той, для каго ўлада — наняты менеджэр, служанка. Адпаведна, нельга ўласную служанку ненавідзець, яе проста трэба трымаць у пэўных рамках і плаціць грошы. Грамадзянін — гаспадар у сваёй хаце. Падданыя — тыя, хто лічыць, што дом належыць уладзе. Яна — гаспадыня. 



xalopy.jpg

Урывак з інтэрв'ю з праваабаронцам Андрэем Юравым​​, расіянінам, які ў навагоднюю ноч 2011 спрабаваў апісаць і ацаніць усё, што адбывалася тады ў Беларусі: арышты, ператрусы, допыты...
— У Беларусі можна часта пачуць, што мы маем тую ўладу, якую заслугоўваем. Чым жа мы яе заслугоўваем?
 — Гэта адно з самых цяжкіх пытанняў. Мне здаецца, рэдкія аўтакратыі ў сучасным свеце дзейнічаюць насуперак чаканням большасці. Можна, вядома, выказаць здагадку, што ёсць садысты і адначасова дурні, якія будуць спецыяльна ствараць рэпрэсіі, таму што, калі капае кроў, яны сядзяць і паціраюць рукі. У гісторыі, напэўна, былі такія. Але ў мяне няма падстаў лічыць, што сучасныя аўтакратычныя кіраўнікі адносяцца да гэтай катэгорыі. Амаль усе яны вельмі рацыянальныя.


Любому дыктатару зручней выкарыстоўваць ужо існуючыя міфы, сацыяльныя, псіхалагічныя. Большасці можа асабіста персона не падабацца. А затое ў нас чыста, парадак, няма чачэнскай вайны...


Часам сустракаеш пажылых людзей у Еўропе, якія быццам бы і разумеюць, што Гітлер быў дрэнным, але кажуць: «А затое ён аўтабаны будаваў». Ці, што пры Мусаліні цягніка своечасова хадзілі. Хоць цяпер, дарэчы, высветлілася, што спазняліся яшчэ горш, чым да яго, проста гаварыць пра гэта нельга было.
— Што за псіхалогія дазваляе большасці моўчкі пагаджацца?

— У антычным свеце грамадзяне поліса, якія ня цікавіліся палітыкай, гэта значыць жыццём поліса, а аддавалі перавагу прыватнаму жыццю, называліся «ідіотос».


Падкрэсліваю, толькі грамадзяне. Зразумела, жанчыны не былі грамадзянамі, рабы, замежнікі не былі. Праблема заключаецца ў тым, што канец і пачатак XX-XXI стагоддзя — гэта час «ідіотос». Прычым у вельмі многіх краінах.


Нават у выдатных дэмакратыях мы бачым, што вельмі часта на выбарчыя ўчасткі прыходзіць меншасць. Людзям хочацца простага, зразумелага, прыватнага жыцця. Людзям не хочацца парыцца. І я іх вельмі добра разумею.


— Але з кашмараў XX стагоддзя лагічна было б зрабіць высновы і пачаць парыцца. Чаму гэтага не адбылося?
 — Я заўсёды кажу пра феномен грамадзян і падданых. У нашых краінах занадта мала грамадзян і занадта шмат падданых. Розніца паміж імі вельмі простая. Грамадзянін — гэта той, для каго ўлада — наняты менеджэр, служанка. Адпаведна, нельга ўласную служанку ненавідзець, яе проста трэба трымаць у пэўных рамках і плаціць грошы. Грамадзянін — гаспадар у сваёй хаце.

Падданыя — тыя, хто лічыць, што дом належыць уладзе. Яна — гаспадыня. Будзем паводзіць сябе добра, будзе перыядычна пускаць у вялікі пакой паглядзець тэлевізар. Дрэнна — закрые ў цёмным каморы. І яна мае на гэта права, раз мы такія непаслухмяныя дзеці.


З майго пункту гледжання, нават сярод пратэстна настроеных людзей неверагоднае колькасць падданых. Яны не хочуць адказваць за сваю краіну, ствараць механізмы грамадзянскага кантролю, кіраваць. Яны хочуць толькі аднаго: каб з іх пункту гледжання дрэнная гаспадыня змянілася на добрую.

Непераносны цяжар свабоды


— Чаму так атрымалася, што падданых ў нашых краінах больш, чым грамадзян?
 — Напэўна, гэта ўсё ж такі вельмі моцна ўпіраецца ў гісторыю. Сталінскае бяспашпартнае сялянства — гэта працяг прыгоннага права Расійскай імперыі. Сталінская нацыянальная палітыка — працяг этна-рэлігійнай палітыкі Расійскай імперыі, калі ў адпаведнасці з веравызнаннем чалавек меў пэўныя магчымасці ў жыцці.
Расійская імперыя была дзяржавай апартэіду. У мой час прынята было казаць, што імперыя была турмой народаў, а цяпер жа гэта ледзь не самая свабодная дзяржава была, аказваецца. Украінцы квітнелі, беларусы проста маліліся на расейскага цара бацюшку, уся Цэнтральная Азія яго проста абагаўляла, Грузія, якую пазбавілі ўласнага цара, толькі пра гэта і марыла.
Баюся, што такі феномен, як таталітарнае мысленне — наша гістарычная спадчына. Падкрэсліваю, што я зараз не аб таталітарызме як паліталагічным тэрміне.
— Тады пра што?
  — У феномена таталітарнага мыслення ёсць некалькі асноўных праяў. Абавязкова наяўнасць суперідэі. Вялікай імперыі, веры, нацыі, будучага, партыі. Што заўгодна. Але яна павінна быць настолькі вялікай, каб дзеля яе не шкада было не толькі іншых, але і сябе. Гэта не абавязкова дрэнна. Не толькі ж есці, піць і размнажацца. Добра мець ідэю, дзеля якой ты, гатовы жыццё пражыць. Пытанне таталітарнасці — гэта пытанне крайнасці.

Другім элементам можна вылучыць жаданне падпарадкоўвацца і падпарадкоўваць. Перакласці ўсю адказнасць на вышэйшага. Я маленькі чалавек, ну, бачыў, як габрэяў некуды вядуць, адкуль я мог ведаць, што не на адпачынак. Затое калі ў мяне ёсць нехта ў падпарадкаванні, я радасна на ім адыгрываюся. Адсюль хатні гвалт, напрыклад. Так, мяне толькі што «уздручыў» начальнік, а я ўжо жонцы задам. Што яна зробіць з нашай коткай, лепш і не ведаць.


Я бачу тэндэнцыю сярод моладзі: вельмі хочацца мець мужа-бацьку, яму перадаць усю адказнасць. Ці наадварот — жонку-маму, якая будзе адбіраць грошы, сама весці бюджэт, а я буду толькі хадзіць на працу і рабіць, што яна скажа.
Яшчэ элемент — імкненне да парадку. Яно не заўсёды бывае і часам выяўляецца ў вельмі дзіўных формах. Вакол жудасныя звалкі, але пры гэтым адзін цыган, які ідзе па вуліцы, выклікае пачуццё дзікага раздражнення. Як гэта так — панаехалі! Пры гэтым нават у самых бязладных краінах бяспека і парадак — любімая тэма палітыкаў-папулістаў.
І чацвёртае — жаданне належаць да вялікай і моцнай групы, быць у натоўпе і мець яе атрыбуты. Праблема заключаецца ў тым, што ўсе гэтыя прыкметы існуюць ва ўсіх краінах і ў асобных сацыяльных групах. Пытанне заключаецца ў тым, наколькі масавы характар ​​яны набываюць.
— Якія элементы таталітарнага мыслення характэрныя для беларусаў?

— Напрыклад, жаданне перакласці адказнасць і ў выпадку чаго ўсю віну звальваць на гаспадыню. Наогул, усе прыкметы таталітарнага мыслення звязаныя з нейкай безасабовасцю. Няма асобы, ёсць парадак, натоўп, гіперідэя. Таталітарнае мысленне супрацьстаіць волі. Феномен уцёкаў ад свабоды — гэта феномен XX стагоддзя, як і XXI. Не злыя ўладары прыйшлі і забралі свабоду. Мы самі ад яе адмовіліся. Яна для нас невыносна цяжкая. Вяртаючыся да тэмы, заслугоўваем мы сваіх кіраўнікоў. Так, калі мы хочам перакласці на іх усю адказнасць.


— А што ж мы можам?
 — Асвета. Для мяне рэвалюцыя — гэта ў свядомасці, а не ў соцыуме. Я думаю, 10-15% грамадзян было б дастаткова для таго, каб нават тыя кіраўнікі, якіх мы маем, паводзілі сябе па-іншаму. Нават калі б 2% насельніцтва бралі ўдзел у антыкарупцыйным, экалагічным, праваабарончым кантролі, мы б жылі ў іншых краінах. Але гэтага няма. Самае галоўнае не выбары, а тое, ці гатовыя мы кантраляваць уладу паміж імі.
zautra.by