Як фіны далі па зубах Расеі ў 1917 годзе і сталі незалежнымі. Са сьвятам, Суомі!

У 1917 годзе ў сувязі з выракам ад улады расейскага кіраўніка фіны выкарысталі старажытны закон аб асабістай вуніі, што фармальна злучала фінскае княства і імпэрыю. Па законе неабходна было знайсьці новы кіроўны каралеўскі дом пры вакантным троне. 

У Расеі 1917 года пытаньне аб новым манарху не было вырашанае, і таму фіны з чыстым сэрцам і сумленьнем 6 сьнежня 1917 года (на чатыры месяцы раней за Беларускую Народную Рэспубліку) абвесьцілі незалежнасьць Фінляндыі. Дзякаваць Богу, чырвоная зараза не пасьпела атрымаць распаўсюду на фінскіх землях, і ўладу атрымаў правы ўрад пад кіраўніцтвам Манэргейма і Свінхуфвуда.

Папярэдняе стагодзьдзе дачыненьняў фінаў і акупантаў мы падрабязна разглядалі ў матэрыяле, які вы можаце аднавіць для памяці:

«Вечнае» далучэнне Фінляндыі да Расеі адбылося роўна 215 гадоў таму. Праз некалькі дзён Фінляндыя будзе ў NATO

У гэтым жа засяродзімся на атрыманьні незалежнасьці і адстойваньні яе аж да нашых дзён. У гэтым жа рэчышчы зірнем на поўнае закрыцьцё межаў паміж Фінляндыяй і Расеяй, якое адбылося на нашых вачах зусім нядаўна.

Здабыцьцё незалежнасьці

Палітыка русіфікацыі, якая актыўна праводзілася ў канцы 1800-х — пачатку 1900-х гадоў, мела на мэце больш непасрэдную інтэграцыю Фінляндыі (фінскага княства) ў Расейскую імпэрыю. Гэтая палітыка ўключала ў сябе навязванне расейскай мовы ў справаводзтве і адукацыі, увядзеньне расейскага права. Фіны, якія карысталіся значнай ступеньню аўтаноміі, успрынялі гэтыя меры як наўпроставы замах на іх культуру і палітычную свабоду.

Супраціў русіфікацыі актывізаваў розныя палітычныя рухі Фінляндыі. Характэрна, што фінскі нацыянальны рух набраў моц, калі імкнуўся захаваць фінскую культуру і аўтаномію. Адначасова пачаў узьнікаць працоўны рух, абумоўлены індустрыялізацыяй Фінляндыі і ростам сьвядомасьці працоўнай клясы. Гэтыя рухі, хаця і адрозьніваліся сваёй ідэалёгіяй і мэтамі, спрыялі росту імкненьня да большага самакіраваньня, калі не да поўнай незалежнасьці.

Пачатак Першай сусьветнай вайны ў 1914 годзе стаў крытычным момантам для руху за незалежнасьць Фінляндыі. Вайна значна саслабіла Расейскую турму народаў як у ваенным, так і ў эканамічным пляне, а перавароты 1917 года яшчэ больш дэстабілізавалі імпэрыю.

Стратэгічнае становішча Фінляндыі, якая мяжуе з Расеяй побач з жыцьцёва істотнай чыгункай, зрабіла яе істотнай у вайне, асабліва для транспартыроўкі паставак. Расейская імпэрыя, у стане барацьбы і ўсё большага адчаю, павялічыла свае патрабаваньні да Фінляндыі, яны цягнулі людзей на фронт і рэквізавалі рэсурсы. Гэта ўзмацніла сярод фінаў антырасейскія настроі і павялічыла імкненьне да аўтаноміі.

Фінскі парлямэнт

Пасьля парлямэнцкай рэформы 1906 года, якая ўсталявала адну з самых прагрэсіўных выбарчых сістэмаў у Эўропе на той час, Эдускунта (назва парлямэнту) стала форумам, дзе сабраліся розныя галасы Фінляндыі. Менавіта ў гэтым сходзе вырасла зерне незалежнасьці.

У Фінляндыі ў ваенныя гады адбыліся значныя палітычныя падзеі. Фінскі парлямэнт, або Эдускунта, набыў большы ўплыў, калі расейская турма народаў слабела. Палітычныя фракцыі ў Фінляндыі, ад кансэрватараў да сацыялістаў, пачалі фармуляваць бачаньне незалежнай Фінляндыі. Сацыял-дэмакраты, якія ненадоўга мелі большасьць у парлямэнце, настойвалі на шырокіх сацыяльных рэформах, у той час як больш кансэрватыўныя элементы засяродзіліся на нацыянальным суверэнітэце.

6 сьнежня 1917 года парлямэнт Фінляндыі скарыстаўся хаосам у Расеі і зрабіў сьмелы і гістарычны крок. Дэпутаты абвесьцілі Фінляндыю незалежнай дзяржавай.

Фінскія лідэры, асабліва Пэр Эвінд Свінхуфвуд, прызналі ўнікальную магчымасьць, якая зьявілася пасьля захопу ўлады ў Расеі бальшавікамі ў лістападзе 1917 года. Фіны дзейнічалі хутка, а Свінхуфвуд як кіраўнік Сэнату прадставіў парлямэнту дэклярацыю аб незалежнасьці, якая была неадкладна ўхваленая.

Гэтая дэклярацыя стала кульмінацыяй нацыянальных памкненьняў. Праз некалькі месяцаў і беларусы зрабілі тое самае – 25 сакавіка 1918 года была абвешчаная Беларуская Народная Рэспубліка. Праўда, абставіны былі ўжо не такія добрыя, як у выпадку з абвяшчэньнем незалежнасьці фінамі.

З тэксту дэклярацыі:

«Народ Фінляндыі гэтым крокам узяў свой лёс у свае рукі; крок адначасова апраўданы і запатрабаваны сучаснымі ўмовамі. Народ Фінляндыі глыбока адчувае, што не можа выканаць свой нацыянальны і міжнародны абавязак без поўнага суверэнітэту. Векавое жаданьне свабоды чакае зьдзяйснення цяпер. Народ Фінляндыі выступае як свабодная нацыя сярод іншых нацый сьвету.

Народ Фінляндыі адважваецца з упэўненасьцю чакаць, як іншыя нацыі ў сьвеце прызнаюць, што зь іх поўнай незалежнасьцю і свабодай народ Фінляндыі можа зрабіць усё магчымае для дасягненьня тых мэтаў, якія забясьпечаць яму месца сярод цывілізаваных народаў».

Кансэрватар Свінхуфвуд стаў першым кіраўніком фінскага ўраду.

Пасьля незалежнасьці

Шлях да незалежнасьці адыграў вырашальную ролю ў фармаваньні фінскай нацыянальнай ідэнтычнасьці. На працягу стагодзьдзяў Фінляндыя была полем бітвы для іншых дзяржаваў, спачатку пад уладай Швэцыі, а потым як Вялікае Княства пад Расеяй. Гэтая доўгая гісторыя вонкавага дамінаваньня, як ні парадаксальна, выхавала ўнікальную фінскую культуру, мову і ідэнтычнасьць, адрозную як ад швэдзкага, так і ад расейскага ўплыву.

Сісу

Панятак «сісу», унікальны фінскі тэрмін, які ў вольным перакладзе азначае незвычайную рашучасьць і ўстойлівасьць перад тварам нягодаў, стаў сымбалем фінскага духу. Сісу было філязофіяй, якая заключыла ў сабе фінскі досьвед – барацьбу за незалежнасьць, нягоды войнаў і працэс будаўніцтва нацыі. Гэта стала крыніцай калектыўнай сілы і гонару, асноўным кампанентам фінскай ідэнтычнасьці.

Вайна з усходнім суседам

Першым сур'ёзным выпрабаваньнем нядаўна здабытай Фінляндыяй незалежнасьці стала Зімовая вайна 1939-1940 гадоў, калі СССР пад кіраўніцтвам Сталіна ўварваўся ў Фінляндыю. Нягледзячы на ​​значнае пераўзыходжаньне камуністаў у колькасьці жаўнераў і ўзбраеньні, фінская абарона аказала супраціў, варты старажытных сагаў аб мужнасьці і героях. Гэтыя вайна і наступная вайна-працяг (1941-1944) паказалі, як Фінляндыя змагалася за захаваньне свайго суверэнітэту, нягледзячы на ​​вялізныя шанцы яго згубіць.

Гэтыя войны, хоць і прывялі да тэрытарыяльных і людзкіх стратаў, не зламалі фінскага духу. Замест гэтага яны ўмацавалі нацыянальную рашучасьць захаваць незалежнасьць любым коштам. Пасьляваенныя пагадненьні пакінулі палітычную сістэму Фінляндыі некранутай, што дазволіла ёй захаваць дэмакратычныя інстытуты.

Пасьля Другой сусьветнай вайны Фінляндыя апынулася ў цяжкім становішчы, геаграфічна і палітычна заціснутая паміж Захадам і Савецкім Саюзам. У гэты перыяд, які часта называюць «фінляндызацыяй», Фінляндыя прыняла палітыку нэйтралітэту ў небясьпечную эпоху халоднай вайны.

Дамова аб сяброўстве, супрацоўніцтве і ўзаемадапамозе з Савецкім Саюзам у 1948 годзе быў стратэгічным крокам Фінляндыі, каб захаваць сваю незалежнасьць, і пэўным чынам супакоіць свайго буйнага і хворага на камунізм суседа. Гэтая дамова і агульная зьнешняя палітыка Фінляндыі ў гэты перыяд былі далікатным балянсаваньнем. Яны ў дастатковай ступені наблізіліся да Савецкага Саюза, каб пазьбегнуць канфрантацыі, але пры гэтым захавалі дэмакратычную сістэму, якая адпавядае заходнім каштоўнасьцям.

На працягу другой паловы ХХ стагодзьдзя Фінляндыя не толькі захавала свой палітычны суверэнітэт, але і ўстала на шлях значнага эканамічнага разьвіцьця. Фінляндыя пераўтварылася ў сучасную, багатую дзяржаву. Гэты эканамічны посьпех яшчэ больш умацаваў незалежнасьць Фінляндыі, што дало сродкі і ўпэўненасьць у актыўнасьці на міжнароднай арэне.

Рашэньне Фінляндыі далучыцца да Эўразьвязу ў 1995 годзе стала прыкметным крокам у гэтым кірунку. Яшчэ мацней сваё слова фіны сказалі ў гэтым годзе, калі Фінляндыя стала паўнавартасным сябрам NATO.

А што Расея?

Расея ў выніку атрымала па зубах зь іх гістарычнай марай аб валоданьні і ўплыву на Фінляндыю. На сёньняшні дзень усе памежныя пункты паміж гэтымі краінамі зьяўляюцца замкнёнымі.

Са сьвятам, Суомі – Фінляндыя!