У якіх краінах і чаму чакаюць беларускіх работнікаў

І дзе часцей за ўсё парушаюць правы працоўных мігрантаў.

Урад Літвы збіраецца ў два разы павялічыць спіс прафесій, прадстаўнікам якіх будзе прасцей уладкавацца на працу ў гэтай краіне. Так літоўскія ўлады разлічваюць прыцягнуць высокакваліфікаваных спецыялістаў, якіх не хапае на рынку працы. Не выключана, што беларусам спадабаецца гэтая прапанова, улічваючы спрошчаныя ўмовы для працаўладкавання і абяцаную зарплату больш за 1 тысячу еўра.
Пакуль жа часцей за ўсё грамадзяне Беларусі выбіраюць Расію і Польшчу як рынкі, дзе можна падзарабіць. Сярэднестатыстычны гасцявой рабочы з Беларусі ўжо шмат гадоў выглядае прыкладна аднолькава. Часцей за ўсё на заробкі з'язджаюць мужчыны ва ўзросце 26-40 гадоў, якія працуюць у транспартнай альбо будаўнічай сферах, распавядае аналітык Даследчага цэнтра Eurasian States in Transition (EAST) Андрэй Елісееў. Больш за 80% часовых працоўных мігрантаў — мужчыны.
За апошнія паўгода працаваць за мяжу па папярэдне заключанаму дагавору з'ехала столькі ж беларусаў, колькі за цэлы 2014 год. Па статыстыцы Дэпартамента па грамадзянстве і міграцыі, з 2010 года колькасць такіх мігрантаў павялічылася ўдвая.

У 2017 годзе за мяжой часова працавала больш за 80 тысяч беларусаў. Годам раней — каля 60 тысяч, а ў 2015 годзе — амаль 40 тысяч. Эксперты ж лічаць, што кожны год на заробкі з Беларусі з'язджаюць сотні тысяч чалавек, не ўлічаных афіцыйнай статыстыкай.

Замест Расіі едуць у Польшчу

Даследаванне варшаўскага аналітычнага цэнтра EAST паказвае: хоць расійскі рынак працы ўсё яшчэ лідзіруе, усё больш папулярнасці ў беларускіх гастарбайтэраў набірае польскі кірунак. Калі ў 2014 годзе працадаўцы з Польшчы даслалі 4 017 запрашэнняў грамадзянам Беларусі на працу па спрошчанай схеме працаўладкавання, то ў 2016-м — ужо 23 400, а ў 2017-м — каля 60 тысяч.
— Колькасць адбываючых з рабочай мэтай менш чым на год з Беларусі ў Польшчу нашмат перавышае сукупны лік ва ўсіх іншых краінах Еўрасаюза, — адзначае Андрэй Елісееў.
Тэндэнцыя зваротаў у праграму «Ла Страда» пацвярджае, што сярод беларусаў, якія жадаюць з'ехаць на заробкі, папулярнай становіцца Польшча.
— У 2015 годзе па выезду ў Расійскую Федэрацыю цікавіліся 14% усіх тых, хто звярнуўся, а ў Польшчу — толькі 8%. У гэтым годзе па Польшчы — 11%, а па РФ — 7%, — распавядае кіраўнік праграмы «Ла Страда» міжнароднага грамадскага аб'яднання «Гендарныя перспектывы» Алена Несцярук.
62% з тых, хто цікавіўся польскім кірункам, хацелі даведацца пра магчымасці і асаблівасцях працаўладкавання ў гэтай краіне.
— У апошні час усё больш работнікаў шукаюць сябе на рынку працы ЕС. А там сацыяльныя сеткі (сябры, знаёмыя, якія ужо працуюць) пакуль не так развіты, як у Расіі. І пошук праз інтэрнэт больш абцяжараны па моўных прычынах. Таму больш сталі звяртацца з нагоды працы ў Польшчу і іншыя краіны ЕС праз кампаніі, якія займаюцца працаўладкаваннем, — адзначае Андрэй Елісееў.
За апошнія гады адкрылася 105 фірмаў-ліцэнзіятаў, кажа Алена Несцярук.
На цікавасць да Польшчы паўплываў і спрошчаны парадак працаўладкавання, калі для працаўнікоў да 6 месяцаў не патрабуецца дазвол на працу, дастаткова мець запрашэнне і рабочую візу. А таксама папулярнасць сярод грамадзян Беларусі карты паляка. Да 2017 года яе атрымалі больш за 100 тысяч беларусаў. Усе гэтыя людзі могуць працаваць у суседняй краіне без спецыяльнага дазволу. Заробкі, якія прапануюць польскія працадаўцы, вагаюцца паміж 500 і за 1700 еўра.

Тым часам Расія, якая апынулася ў досыць складанай эканамічнай сітуацыі, ужо выглядае для беларусаў не так прывабна.

Чаму з'язджаць на заробкі выгадней легальна

У 2016 годзе з'явілася магчымасць даведацца аб легальным выездзе ў іншыя краіны ў рэальным часе праз сайт «Ла Страда» і атрымаць кансультацыю онлайн. Колькасць зваротаў павялічылася ў два разы. За першую палову 2018 года на сайт заходзіла больш за 170 тысяч чалавек. 72% наведвальнікаў сайта — беларусы. Але інфармацыя запатрабавана ў расіян і ўкраінцаў. Ускосна гэта пацвярджае, што насельніцтва цікавіцца бяспечным выездам за мяжу і імкнецца знізіць рызыкі.
У цэлым, каля траціны ўсіх зваротаў у праграму «Ла Страда» — па пытаннях працаўладкавання. Амаль палова выпадкаў зваротаў аб крызісных сітуацыях датычацца парушэння працоўных правоў мігрантаў. Часцей за ўсё гэта частковая ці поўная нявыплата заработнай платы. Разам з ростам патоку беларускіх работнікаў у Польшчу, гэтая краіна стала лідарам у рэйтынгу парушэнняў працоўных правоў (каля 65% зваротаў), змяніўшы Расійскую Федэрацыю.
— Абараніць свае правы пры парушэнні працоўных дамоўленасцей магчыма, калі работнік падпісаў працоўны дагавор. Але мы часта сутыкаемся з выпадкамі парушэнняў працоўных правоў у тых, хто з'язджае працаваць па спрошчанай схеме працаўладкавання (гэта значыць працуюць да 6 месяцаў). Ім абяцаюць працу, а па прыездзе падпісваюць не працоўны дагавор, а, напрыклад, дагавор падраду ці іншы від пагаднення. Такія адносіны працоўная інспекцыя Польшчы не разглядае, — тлумачыць кіраўнік праграмы «Ла Страда».
— Я заўсёды рэкамендую мігрантам працаваць легальна, таму што толькі ў гэтым выпадку можна абараніць свае правы. Але калі чалавек ужо сутыкнуўся з парушэннем правоў, то не варта чакаць, што ўсё само сабой вырашыцца. Калі наймальнік не даплаціў за месяц працы палову зарплаты, ён і ў наступным месяцы недаплаціць, — распавядае суразмоўца.
Алена Несцярук раіць усім, хто з'язджае працаваць за мяжу, на ўсялякі выпадак да ад'езду пракансультавацца з экспертамі, каб ведаць, якія дакументы трэба будзе падпісваць, каб па магчымасці абараніць сябе ад ўразлівай сітуацыі або парушэння працоўных правоў.
Надзея Калініна, Заўтра тваёй краіны