Як не вельмі вялікая будоўля ставіць бюджэт цэлага раёна «на калені»

У бюджэце Лепельскага раёна ўтварылася» дзірка на больш за 12 млн рублёў. Чаму не самы дэпрэсіўны раён не можа без подзвігу пабудаваць дзіцячы садок і фізкультурны комплекс?

Праект «Нашы грошы» паказвае мясцовыя бюджэты Беларусі і надаў увагу Лепелю. Спачатку традыцыйна — невялікая экскурсію па эканамічным бэкграўндзе і сучаснасці гэтага рэгіёна, размешчанага на паўднёвым захадзе Віцебскай вобласці:

• Усяго ў раёне жыве 30 737 чалавек, адміністрацыйны цэнтр — горад Лепель з насельніцтвам 17 182 чалавекі (даныя гэтага года).
• Раён славіцца сваёй прыродай, азёрамі (усяго іх 138), 58% яго тэрыторыі займаюць лясы. Галоўны прыродаахоўны аб'ект рэгіёна — Бярэзінскі біясферны запаведнік.
• Галоўныя прадпрыемствы раёна адносяцца да перапрацоўчай прамысловасці. У першую чаргу гэта філіял «Лепельскі» ЗАТ «Віцебскаграпрадукт» (удзельная вага — 44,2% у агульным аб'ёме вытворчасці рэгіёна) і філіял «Лепельскі МКК» ААТ «Віцебскі мясакамбінат» (удзельная вага — 43,5% у агульным аб'ёме вытворчасці рэгіёна).
• Сярэдняя заработная плата за жнівень у раёне склала 1381,5 рублёў (або 88,9% ад сярэдняй па вобласці).

Калі мы вывучым бюджэт Лепельскага раёна, то ўбачым, што з года ў год яго выдаткі былі фактычна роўныя даходам, максімальна сыходзячы ў мінус да 2%. За выключэннем гэтага года (але пра гэта пазней). Пры гэтым варта памятаць, што такое дакладнае трапленне — не заслуга філіграннага планавання, проста немалую долю бюджэту рэгіёну складае фінансаванне вышэйстаячага бюджэту, якое пакрывае ўсе мінусы, зводзячы іх практычна ў нуль.

Таксама трымайце ў галаве: плаўны і пастаянны рост бюджэту з году ў год — зусім не вынік выбітных эканамічных прарываў. Проста датацыі з вышэйстаячага бюджэту павялічваюцца па меры росту інфляцыі і падцягваюцца ўслед за ёй заробкаў дзяржслужачых і іншых бюджэтных выдаткаў.

Даходная частка бюджэту раёна выглядае не так дэпрэсіўна. Падтрымка вышэйстаячага бюджэту складае ў 2023 годзе 43% ад даходнай часткі. Гэта — абсалютна тыповая карціна для большасці рэгіёнаў Беларусі за рэдкімі выключэннямі. Напрыклад, у Мінску бюджэт быў прафіцытны, і немалая частка прыбытку сталіцы пераразмяркоўваецца для таго, каб карміць у тым ліку вось такія раённыя цэнтры.

Акрамя гэтага, 7% паступае з плацяжоў ПДВ, 5% — з падаткаў на ўласнасць, і яшчэ цэлых 7% з усіх іншых даходаў (ад падатку на валоданне сабакамі да збораў са збіральнікаў ягад).

Лепельскі раён лічыцца аграпрамысловым, у ім ёсць два філіялы буйных перапрацоўчых прадпрыемстваў: філіял «Лепельскі» ЗАТ «Віцебскаграпрадукт» і філіял «Лепельскі МКК» ААТ «Віцебскі мясакамбінат», якія закрываюць адразу 87,7% ад агульнага аб'ёму вытворчасці рэгіёна. Ланцужок зразумелы і лагічны — аграрыі вырошчваюць прадукцыю і адпраўляюць яе на гэтыя перапрацоўчыя прадпрыемствы, магутнасцяў якіх дастаткова, каб асвоіць не толькі вырашчанае ў рэгіёне, але і за яго межамі.

Пагаворым пра выдаткі бюджэту на 2023 год. Дасведчаны спецыяліст адразу скажа, што гэта карціна, тыповая для ўсіх рэгіёнаў краіны. Ільвіная доля грошай, якія паступаюць у бюджэт раёна, сыходзіць на сацыялку. У першую чаргу 38% — на адукацыю, і 24% — на ахову здароўя. У рэгіёне досыць шмат будуюць — на гэта сыходзіць 12%, спорт, культура і СМІ таксама займаюць 12%. На ўтрыманне апарата чыноўнікаў і іншую «агульнадзяржаўную дзейнасць» траціцца 7%, і яшчэ па 4% на сацыяльную палітыку і нацыянальную эканоміку.

Як правіла, «нацыянальная эканоміка» — гэта падтрымка стратных прадпрыемстваў.

А цяпер давайце паглядзім, што ж за падзеі адбыліся ў Лепельскім раёне, пасля якіх у бюджэце рэгіёну з'явіўся такі вялікі дэфіцыт. Яшчэ ў студзені-лютым баланс бюджэту рэгіёна быў са знакам «плюс», але пачынаючы з сакавіка 2023 года ён рэзка асеў больш чым на 10 працэнтаў у «мінус».

Аказалася, нічога звышвыбітнага не адбылося. Проста ў Лепелі было вырашана пабудаваць дзіцячы сад і фізкультурна-аздараўленчы комплекс. Іх агульны кошт роўны прыкладна 12 мільёнам рублёў — гэта якраз тая сума, на якую была перавышаная расходная частка бюджэту рэгіёна. Прычым цікава, што гэтыя аб'екты ўваходзяць у праграму будаўніцтва да 2025 года, але фінансаванне па іх ажыццяўляецца не планава (мы б бачылі гэта ў бюджэце з пачатку года) а, можна сказаць, звалілася як снег на галаву — абсалютна раптоўна.

Хутчэй за ўсё грошы на будаўніцтва паабяцалі, але яшчэ не паспелі выдаць. Доўгі, непаваротлівы дзяржаўны механізм датацый працуе менавіта так.

Прычым паабяцалі не проста па дабрыні душэўнай. У 2023 годзе ўрад, ратуючы эканоміку, якая абапіраецца на дырэктыўныя мыліцы, зрабіла стаўку на рэзкае павелічэнне інвестыцый у асноўны капітал (на цэлых 20%). Гаворка ідзе пра мільярды рублёў. І калі ў першыя месяцы года мы не бачылі, што гэтыя грошы прасочваюцца ў эканоміку, то цяпер працэс пайшоў поўным ходам. Цалкам верагодна, што невялікі струменьчык з гэтага фантана багацця пральецца і на Лепельскі раён.

Таму мы амаль упэўненыя, што бюджэт у выніку выраўнуецца, яго пакуль актыўна прэпараваць, але да канца гэтага года — пачатку наступнага абавязкова прыходная і расходныя часткі бюджэту прыблізна зраўняюцца. Лепельскі раён шчасліва зажыве далей з новым садам і ФАКам. Мы ж хочам адзначыць некалькі сумных нас рэчаў.

Любая ініцыятыва на месцах, асабліва звязаная з найбольш эфектыўным, прыватным сектарам-паход па мінным полі. Прыватнікі, як правіла, мала паддаюцца «вельмі жорсткаму кантролю», а такія прадпрыемствы адразу становяцца галаўным болем для кіраўнікоў рэгіёну. Яны пачынаюць патрабаваць ад чыноўнікаў працы і хацець хай пазітыўных, але ўсё ж такі пераменаў. А гэта ўжо гучыць як адкрытая крамола.

І яшчэ адзін вельмі важны момант.

Вось ужо, сапраўды, ламаць — не будаваць.