Сяргей Алейнікаў: «На поўначы Італіі паніка, а ў нас футбол пры поўных трыбунах»

Адзін з самых вядомых беларускіх футбалістаў 1980–1990-х Сяргей Алейнікаў вось ужо 30 гадоў жыве і працуе ў Італіі. У гутарцы з карэспандэнтам «Свабоды» расказаў, як на звыклы рытм паўплывала эмідэмія каронавірусу, параўнаў узровень футболу на Апенінах і ў Беларусі, а таксама паразважаў, чаму стаў незапатрабаваным на радзіме.

Каронавірус: бацькі наводшыбе, дзеці ў эпіцэнтры

Дом Алейнікавых знаходзіцца ў Лечэ, сталіцы самай паўднёвай правінцыі гістарычнай вобласці Апулія. Адсюль рукой падаць адразу да двух мораў — Адрыятычнага і Іянічнага. Тут на пачатку 1990-х сам Сяргей гуляў у аднайменным клубе, куды перайшоў пасля трыумфальнага дэбюту ў турынскім Juventus, а пазней малодшы сын Артур, які нарадзіўся ўжо пасля ад’езду з Беларусі, займаўся ў мясцовай футбольнай акадэміі.

У Італіі колькасць хворых з дыягнаставаным каронавірусам упэўнена набліжаецца да двух тысяч, расце статыстыка памерлых, шмат дзе ўведзены каранцін.

«На шчасце, мы не ў эпіцэнтры — тут, на “абцасе” Італіі, дастаткова спакойна. Прынамсі няма такога ажыятажу ці штурму крамаў, як на поўначы, — расказаў былы футбаліст Свабодзе. — У рэгіёне Апулія — пачынаючы ад Бары і да самага нізу — ніякай панікі. Як і выпадкаў заражэння. Наогул такое ўражанне, што краіна падзялілася напалам: калі зверху бардак і хаос, то ў нашай частцы ўсё па-ранейшаму».

Адсутнасць надзвычайнай сітуацыі Сяргей Алейнікаў ілюструе звыклым для сябе футболам. У той час, як у праблемных рэгіёнах гульні ў серыі А павальна адмяняюцца ці праводзяцца без гледачоў, 1 сакавіка Lecce правёў чарговы матч чэмпіянату Італіі. Адзінае, што ў заўзятараў гасцявой каманды пры ўваходзе на стадыён Via Del Mare замяралі тэмпературу: клуб Atalanta базуецца ў горадзе Бэргама з рэгіёну Лямбардыя, дзе зафіксаваная ўспышка каронавірусу.

Гэтаксама ў Лечэ спраўна працуюць аб’екты гарадской інфраструктуры, на паліцах крамаў хапае прадуктаў.

Што сапраўды турбуе Сяргея і Наталлю Алейнікавых, дык гэта бяспека дзяцей. Абодва іхныя дарослыя сыны жывуць у Турыне. 30 гадоў таму менавіта ў турынскім Juventus пачалася замежная кар’ера беларуса. Цяпер жа гэта адзін з адрасоў хваробы. Старэйшы Арцём ужо мае сям’ю, ён інжынер-праграміст. Малодшы Артур пакуль сам па сабе, асвойвае «мірныя» спецыяльнасці: стаць прафесійным футбалістам не атрымалася, хоць досыць паспяхова пачынаў выступаць у ніжэйшых лігах.

Сам жа Сяргей Алейнікаў не можа (ці не хоча) парваць з футболам і ў свае 58 гадоў.

«Футбол — гэта ўсё маё жыццё, па-за ім сябе папросту не ўяўляю, — працягвае ён. — Відаць, наканавана цягнуць лямку да апошняга. Не так даўно мой былы аднаклубнік адкрыў тут футбольную акадэмію, вось разам з ім працуем, трэніруем дзяцей. Справа ягоная, а я яму дапамагаю. Каб было зразумела, гэта не акадэмія пры клубе Lecce, а цалкам прыватная ініцыятыва».

Кар’ера: не далі разгарнуцца агенты-махінатары

Сяргей Алейнікаў мае шэраг дасягненняў, якіх ужо не будзе ў багажы іншых беларускіх футбалістаў. Ён паспеў пагуляць за тры розныя зборныя — СССР, СНД і Беларусі. Двойчы ездзіў на чэмпіянаты свету (1986 і 1990). За каманду Савецкага Саюза правёў 77 матчаў, гэта 5-ы паказнік сярод усіх гульцоў. У яе складзе дабіўся самага важкага дасягнення ў кар’еры — стаў срэбным прызёрам чэмпіянату Еўропы 1988 году, а праз чатыры гады выступаў ужо за аб’яднаную каманду СНД.

Гэта першы беларускі футбаліст, які ў 1989 годзе падпісаў замежны кантракт — і адразу з клубам аднаго з наймацнейшых чэмпіянатаў кантыненту. Ад пачатку была размова пра італьянскі Genoa, але бакі не сышліся ў суме кантракту, затое аператыўна падаспелі менеджары Juventus. У складзе турынцаў разам з сябрам па зборнай Аляксандрам Заваравым стаў уладальнікам Кубка УЭФА і Кубка Італіі.

Аднак махінацыі футбольных агентаў і сумеснай з італьянцамі кампаніі-пасярэдніка, якая атрымала эксклюзіўныя правы на продаж гульцоў тады яшчэ саюзнай сістэмы «Дынама», вымусілі дачасна пакінуць распалажэнне «Старой сіньёры». «Прайдзісветы проста расцягнулі грошы за няўстойку», — падсумоўвае ён. Але яшчэ да 37 гадоў выступаў за італьянскі Lecce ды іншыя клубы ў Еўропе і Азіі.

Выхаванец менскай СДЮШАР-5, пачынаў у студэнцкай камандзе «Буравеснік», а ў 19-гадовым узросце быў залічаны ў сталічнае «Дынама» пад кіраўніцтвам Эдуарда Малафеева. У першы ж сезон дэбютант стаў чэмпіёнам СССР. Праз два гады атрымаў бронзавую ўзнагароду і неўзабаве быў выкліканы ў алімпійскую, а затым і ў галоўную зборную. Нягледзячы на маладосць, у 1985-м калегі-дынамаўцы даверылі яму капітанскую павязку, якую насіў да канца менскай кадэнцыі ў 1989-м.

Сяргей Алейнікаў з’яўляецца аўтарам самых хуткіх галоў каманды СССР на чэмпіянтах свету і Еўропы. У 1986-м на 7-й хвіліне забіў Вугоршчыне, а ў 1988-м на 3-й хвіліне «распячатаў» вароты каманды Англіі. У 1990-м быў адзіным прадстаўніком СССР у сімвалічнай зборнай свету на матчы, прысвечаным 50-годдзю легендарнага бразільскага форварда Пеле.

Сем разоў уваходзіў у спіс найлепшых футбалістаў СССР, футбаліст году Беларусі 1984, 1986 і 1988 гадоў. Па выніках апытання да 50-гадовга юбілею УЕФА прызнаны найлепшым футбалістам Беларусі за паўстагоддзя — праўда, віншаванняў ад Беларускай федэрацыі футболу так і не дачакаўся.

Імя Алейнікава носіць сімвалічны клуб для беларускіх футбалістаў, якія згулялі 500 і больш матчаў на найвышэйшым ўзроўні. Сам ён дасягнуў гэтага паказніку ў 1994-м у складзе японскага Gamba Osaka. Наогул за мяжой гулец правёў прыкладна палову сваёй спартовай біяграфіі. Акрамя Juventus і Lecce, у паслужным спісе шэраг італьянскіх клубаў ніжэйшых дывізіёнаў, а таксама шведскі Oddevold і згаданая ўжо Gamba Osaka.

Паспрабаваў сілы і ў якасці трэнера. У мінорных серыях італьянскага першынства спачатку ўзначальваў Anani Fontana, дзе завяршыў кар’еру гульца, потым былі Pontedera, Kras, падлеткавыя каманды ў акадэміях Juventus і Lecce. Ёсць у багажы не самыя ўдалыя спробы супрацы з расейскімі клубамі — маскоўскім «Торпео-Металлургом» і падмаскоўным «Видным». Апошнім месцам стала літоўская Dainava з Алітусу, якая па выніках сезону была расфармаваная.

Сваю гульцоўскую кар’еру Сяргей Алейнікаў паслядоўна апісаў у кнізе «І жыццё, і слёзы, і футбол...», якая выйшла ў суаўтарстве з журналістам газеты «Прессбол» Дзмітрыем Беленькім.

Дзяржава: залішняя апека вядзе да дэградацыі

У Мінску ў Сяргея Алейнікава шмат блізкіх людзей, сваякоў, сяброў. Але часта выбірацца на радзіму не атрымліваецца — апошні раз прыязджаў амаль тры гады таму. Балазе, сучасныя тэхнічныя сродкі дазваляюць быць на сувязі, незалежна ад адлегласцяў.

«Напэўна, каб знаходзіўся на мапе крыху вышэй, на поўначы, было б прасцей плянаваць тыя паездкі. А так занадта далёка забраўся. Тут па самой Італіі складаная лагістыка, ужо не кажучы пра Беларусь», — усміхаецца ён.

Цікаўлюся, ці захаваўся хоць нейкі інтарэс да беларускага футболу? Ці адчуў інтрыгу ў тым, што, дзякуючы «Дынама» з Берасця, летась пахіснулася шматгадовая манаполія барысаўскага БАТЭ? Іншая справа, што ніяк не можа парадаваць роднае «Дынама», менскае, якому Сяргей аддаў плённых восем гадоў. Або ўзровень італьянскага чэмпіянату аўтаматычна апускае ўсе іншыя ў шэраг «карыкатурных»?

«Не ведаю, ці аб’ектыўнай будзе мая думка, хутчэй усё ж суб’ектыўная... Што да інтрыгі, не сказаў бы, што яна штучная, але трэба дачакацца сезону, каб паглядзець, ці будзе працяг ад Берасця. Па вялікім рахунку, у асноўным праглядаю бягучыя вынікі ды сачу за еўракубкамі. І справа не ў карыкатурнасці. У кожнага свой шлях развіцця. На жаль, у Беларусі слабая інфраструктура, адсутнічае сістэмная падрыхтоўка кадраў, адсюль і мала цікавых выхаванцаў. У Італіі таксама не ўсё ідэальна, але якасць футбалістаў іншая. Праблемы ёсць усюды, проста іх узровень розны».

Паводле Сяргея Алейнікава, у Італіі не трэба лішні раз заклікаць інвестараў укладацца сродкамі ў футбол — тут гульня № 1 і без таго на ўзроўні рэлігіі. І гэта рэзка дысануе з дзяржаўнай манаполіяй на спорт, якая ўсталявалася ў Беларусі.

«Безумоўна, фінансавыя магчымасці тут і ў Беларусі адрозніваюцца на парадак, — прызнае ён. — Але, як на мой погляд, да таго часу, пакуль спорт у сучасным свеце будзе залежаць ад дзяржавы, асаблівага развіцця чакаць не варта. Яна, вядома, павінна браць нейкі ўдзел, асабліва ў аб’ектыўна небагатых постсавецкіх краінах, аднак пакуль у клубы не прыйдуць зацікаўленыя ўласнікі, на прарыў разлічваць складана. На жаль, шлях гэты некароткі і цярністы. Але чым хутчэй пачаць пераўтварэнні, тым больш шанцаў на поспех».

Досвед: на радзіме паслуг легенды футболу не ацанілі

З улікам атрыманага досведу ў адной з самых моцных лігаў свету Сяргей Алейнікаў прапаноўваў свае паслугі Беларускай федэрацыі футболу. Ён мае прафесійную трэнерскую ліцэнзію, у якасці інструктара FIFA рэгулярна ўдзельнічае ў семінарах падрыхтоўкі маладых трэнераў. Колішні футбаліст далёкі ад думкі, што здольны у адзін момант выправіць сітуацыю, але функцыянеры маглі б прынамсі паспрабаваць яго выслухаць. Паабяцалі толькі адно: «Абмяркуем і ператэлефануем».

«Да гэтага часу тэлефануюць, ужо колькі гадоў, — не траціць пачуцця гумару суразмоўца. — Я не кажу, што прыйшоў бы і ўсё “разруліў”. Але нават элементарна — хоць бы паспрабаваць, чаму не? Нават не трэба далёка хадзіць па прыклады. Дастаткова ўзяць ад былых югаславаў да заходнееўрапейцаў, паглядзець, хто знаходзіцца і на чале нацыянальных федэрацый, і ля стырна клубаў. І на падставе гэтага зрабіць высновы, што маем у Беларусі. Як той казаў, no comments».

У першай палове 1990-х Сяргей Алейнікаў згуляў некалькі матчаў за толькі што ўтвораную каманду Беларусі. Агулам чатыры: адзін у 1992-м, два ў 1993-м і апошні ў 1994-м. Але і гэтага хапіла, каб разам з іншымі шчасліўчыкамі трапіць у гісторыю. У кастрычніку 1992 году на стадыёне «Дынама» ў прысутнасці 10 тысяч гледачоў беларусы правялі сваю першую афіцыйную сустрэчу. Таварыская нічыя з Украінай — 1:1.

За сабой вялі наваспечаныя легіянеры, спрактыкаваныя сябры-дынамаўцы: Алейнікаў (Lecce, Італія), Гоцманаў (Hallescher, Нямеччына), Зыгмантовіч (Groningen, Нідэрлянды), Мятліцкі (Rapid, Аўстрыя), а таксама ўжо гатовыя стартануць у іншыя чэмпіянаты Герасімец, Бялькевіч, Вялічка, Шуканаў, Гурэнка ды іншыя. А ці не было адчування, што размах дзеі ўжо не той, калі параўноўваць з выступамі за зборную СССР? Дарэчы, усе матчы Сяргея Алейнікава прайшлі пад бел-чырвона-белым сцягам, які пасля абвяшчэння незалежнасці былой савецкай рэспублікі стаў дзяржаўным.

«На жаль, з розных прычынаў я мала правёў гульняў за зборную Беларусі. Але паколькі ўсё адбывалася не так аддалена ў часе — Саюз распаўся за пару гадоў да таго — вялікай розніцы паміж тым, што было і што стала, не адчувалася. Гімн іграў стары, сцягі ўразброд. Праз дзесяцігоддзе пачуцці, мабыць, былі б іншыя, але асабіста я тыя сустрэчы не ўспрымаў, як нешта незвычайнае. Каб застаўся яшчэ гады на 2-3, пэўна, нейкія зрухі ў свядомасці адбыліся б. А так збольшага па інерцыі. Спачатку зборная СССР, потым СНД і толькі затым Беларусь. Досыць плаўны пераход».

30 апошніх гадоў Сяргей Алейнікаў жыве на Апенінах — ужо больш, чым пражыў у Беларусі. Былога футбаліста Juventus і Lecce дагэтуль пазнае на вуліцах тарсіда; журналісты звяртаюцца з просьбамі даць ацэнку той ці іншай падзеі, запрашаючы ў спартовую тэлестудыю; ён запатрабаваны як дасведчаны трэнер-інструктар FIFA і UEFA.

Жонка Наталля займаецца невялікім бізнесам з хэндмэйд-вырабамі, вядзе гаспадарку. Дзеці вучыліся ў школе разам з мясцовымі аднагодкамі, а малодшы Артур у італьянскім асяродку наогул ад першых дзён. Цяпер дарослыя сыны занятыя ўласнымі кар’ерамі. Бацькі хоць збольшага і «моўныя самавукі», але таксама свабодна гавораць па-італьянску ды пачуваюцца ў тутэйшай супольнасці абсалютна камфортна. Што яшчэ трэба для шчасця?

www.svaboda.org