Аляксандр Класкоўскі: Лукашэнка глыбока траўмаваны пратэстамі 2020 года

Аляксандр Лукашэнка раскалоўся. Ён публічна паскрушаўся, што выпусціў шанец прапісаць у новай канстытуцыі, каб прэзідэнта абіралі Усебеларускім народным сходам (УНС), піша палітычны аналітык Аляксандр Класкоўскі.

Цяпер правадыр, які не жадае саступаць уладу, выразна даў зразумець, што для яго было б камфортней атрымліваць мандат на кіраванне праз вузкае кола правераных лаялістаў.

Хтосьці скажа: а можа, ён не пра сябе думае, а пра свайго пераемніка. Ну, па-першае, пакуль не відаць прыкмет, каб цяперашні кіраўнік спяшаўся саступаць крэсла. А па-другое, у любым выпадку такі парадак азначае, што кіраўніка дзяржавы хочуць вызначаць, па сутнасці, унутры кіруючай верхавіны.

У прыклад ставіцца Кітай. Заўтра будзем раўняцца на Паўночную Карэю?

«Я ўсё больш прыходжу да таго, ад чаго адышоў у момант прыняцця Канстытуцыі. < ... > Мы дарма не рызыкнулі прапанаваць людзям абіраць органы ўлады, асабліва прэзідэнта, на Усебеларускім народным сходзе. Выбары прэзідэнта будуць разгойдваць сітуацыю», — вырвалася з вуснаў Лукашэнка 30 жніўня на нарадзе, прысвечанай абмеркаванню законапраектаў аб партыях і грамадзянскай супольнасці.

Праз канстытуцыйны рэферэндум, праведзены ў лютым, улады маглі б, у прынцыпе, працягнуць любое рашэнне, угоднае правадыру. Сапраўдным волевыяўленнем там і не патыхала. Але Лукашэнка ўсё ж, мабыць, не адважыўся тады залішне злаваць народ, хай і зашуганы рэпрэсіямі. А цяпер вось, мяркуючы па ўсім, шкадуе.

І дае зразумець, што Асноўны закон могуць перакроіць яшчэ раз: «Будзе неабходнасць — мы да гэтага вернемся».

У якасці прыкладу, як трэба абіраць правадыра, Лукашэнка прывёў Кітай, дзе гэта робіцца на Усекітайскім сходзе народных прадстаўнікоў. Тамтэйшы забранзавелы кіраўнік Сі Цзіньпін таксама перапісаў Канстытуцыю сабе ва ўгоду і відавочна не хоча сыходзіць з вышэйшай пасады.

Паўночная Карэя пакуль публічна ў прыклад не ставіцца, але, мяркуючы па трэнду, можа дайсці і да гэтага.

Рэжым узяў курс на таталітарызацыю

У цэлым нарада паказала выразны трэнд на таталітарызацыю рэжыму. Улады маюць намер дазволіць дзейнасць толькі цалкам лаяльных партый. А пад выглядам грамадзянскай супольнасці зацвердзяць праўладныя структуры.

Як крытэрый іх рэгістрацыі Лукашэнка прапанаваў вернасць курсу, вызначанаму УНС. Інакш — пад нож.

Само ж УНС згодна з прынятым у лютым зменаў Канстытуцыі надзяляецца велізарнымі паўнамоцтвамі і, па задуме, стане сходам правераных людзей, адгароджаны ад волі народа. У новым варыянце Асноўнага закона таксама прадугледжваецца, што дзеючы прэзідэнт можа адначасова заняць крэсла кіраўніка УНС. Відавочна, што гэта крэсла Лукашэнка рыхтуе для сябе. Пры гэтым, хутчэй за ўсё, ён пакуль мае намер заставацца і на цяперашняй пасадзе, каб і надалей трымаць у сваіх руках усё кіраванне дзяржавай.

Таму курс, што выпрацуе УНС, апрыёры мысліцца як увасабленне волі аўтарытарнага кіраўніка. Калі партыі будуць абавязаны ісці ў рэчышчы гэтых рашэнняў, то ні аб якой апазіцыйнасці не можа быць і гаворкі.

Гэта азначае, што ў партыйнай сістэме, якую збіраюцца выбудаваць цяперашнія ўлады, не будзе сапраўднага плюралізму. Гэта будуць арганізацыі лаялістаў пад рознымі шыльдамі, якія імітуюць партыйнае жыццё. Канкурэнцыя, права на барацьбу за ўладу — тое, што з'яўляецца нормай і сэнсам існавання для партый у дэмакратычных краінах, — тут трактуецца як экстрэмізм, падрыў асноў.

Лукашэнка падкрэсліў, што трэба паставіць «жорсткі заслон» тым партыям, «якія будуць нацэленыя на шкодніцтва. Балазе, мы ўжо ўсе ведаем, нават пайменна». Гэта азначае, што доля фармальна захаваліся на сённяшні дзень апазіцыйных партый будзе сумнай. Іх, хутчэй за ўсё, ліквідуюць у ходзе перарэгістрацыі, аб неабходнасці якой Лукашэнка не раз казаў раней.

Сапраўднай грамадзянскай супольнасці не дадуць падняць галаву

Кіраўнік відавочна хоча скапіяваць савецкую сістэму псеўдаграмадскіх арганізацый. Ён адзначыў: «Мы аднавілі вядучую моладзевую арганізацыю — цяпер гэта БРСМ, піянерыю, Беларускі саюз жанчын, саюз ветэранаў Афганістана і гэтак далей».

Гэтыя структуры плюс афіцыйныя прафсаюзы Лукашэнка бачыць «асноўнымі апорамі нашага грамадства», якое, па яго думку, фактычна ўжо склалася.

Пры гэтым, згадаўшы пра падзеі 2020 года, ён падкрэсліў, што недапушчальна пакідаць «шчыліны для тых, хто па-ранейшаму спіць і бачыць, як укараніцца ў грамадзянскую супольнасць і расхістаць краіну знутры».

Як вядома, пасля пратэстаў 2020 года ўлады ўзялі курс на татальную зачыстку палічаных нелаяльнымі НДА. З ліпеня 2021 года ў краіне ліквідавана або апынулася ў стадыі ліквідацыі 857 недзяржаўных арганізацый. 519 НДА былі прымусова ліквідаваныя рэгіструючымі органамі або па рашэнні суда, а 338 — прынялі рашэнне аб ліквідацыі самастойна (часцяком вымушана).

На сённяшняй нарадзе кажуць пра тое, што сапраўднаму, які прарастае знізу грамадзянскай супольнасці рэжым не мае намеру даваць ніякіх шанцаў на легальную дзейнасць.

З прыцэлам на звышлаяльнае УНС

У цэлым яшчэ раз пацвердзілася, што Лукашэнка глыбока траўмаваны пратэстамі 2020 года і ўзяў курс на далейшае ўзмацненне жорсткасці сваёй сістэмы.

Галоўнае для яго — каб яна не пахіснулася. Таму партыйная структура і трэці сектар, якія намечана выбудаваць, будуць імітацыйнымі, бутафорскімі, апынуцца пад жорсткім кантролем чыноўнікаў.

З такіх структур улады збіраюцца фармаваць частка складу УНС, каб забяспечыць яго лаяльнасць.

Згодна з законапраектам аб грамадзянскай супольнасці, які абмяркоўваўся сёння, дэлегатамі ВНС змогуць стаць прадстаўнікі тых суб'ектаў грамадзянскай супольнасці, якія зарэгістраваныя і маюць абласную і Мінскую гарадскую структуры, з'яўляюцца рэспубліканскімі грамадскімі аб'яднаннямі з колькасцю не менш за 100 тыс.грамадзян, аб'ядноўваюць не менш за палову зарэгістраваных у краіне прафесійных саюзаў.

Як паведамляюць афіцыйныя крыніцы, на жнівень гэтым крытэрам адпавядалі Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі, грамадскае аб'яднанне «Белая Русь», БРСМ, Беларускі саюз жанчын, аб'яднанне ветэранаў. Усё гэта выключна праўладныя арганізацыі.

З іх дапамогай рэжым мае намер імітаваць адлюстраванне волі грамадства ў рашэннях ВНС. На самай справе яно ў задуманым выглядзе толькі ўмацуе сцяну паміж грамадзянамі і кіруючай верхавінай, якая хацела б прымаць усе важныя рашэнні ўнутры свайго кокана.

Кіруючая верхавіна хоча засцерагчы сябе ад волі мас

Чалавек, які прыйшоў да ўлады ў мінулым тысячагоддзі на адносна дэмакратычных выбарах, у той ці іншай ступені, мабыць, разумее, што страціў электаральную падтрымку. Ён баіцца ўсенародных выбараў, якія, па яго словах, разгойдваюць сітуацыю.

Раней ён з гонарам адзначаў, што абраны ўсім народам, і адкрыта гэтым спекуляваў. Цяпер, як бачым, рыторыка карэнным чынам змянілася. Кіраўнік падкрэслівае, што «палітыка і партыйная дзейнасць і іншае — гэта таксама прафесійная праца», у той час як далёка не ўсе з мільёнаў выбаршчыкаў могуць, маўляў, быць сапраўды пагружаныя ва ўсе гэтыя працэсы.

Карацей, амаль сем мільёнаў выбаршчыкаў у «дзяржаве для народа» — ужо нулі без палачкі, перашкода камфортнаму кіраванню вузкага кола. Выбары, бачыце, разгойдваюць сітуацыю. Не выключана, што Канстытуцыю перакроіць яшчэ раз.

Такім чынам, кіруючая верхавіна мае намер яшчэ мацней ізаляваць сябе ад волі мас. Пад гэта ў ліку іншага будуць заточаныя і законы аб партыях і грамадзянскай супольнасці, якія рыхтуюцца.