«Зразумелы парадак». Як жыве ў Германіі былы суддзя, які ў 2020 годзе адмовіўся ўдзельнічаць у рэпрэсіях

У інтэрв'ю DW Аляксей Пацко з Пінска распавёў, чаму ён адмовіўся ад «рэкамендацыі даць па 15 сутак», як жыве цяпер пад Нюрнбергам, ці сумуе па Беларусі і дзе бачыць сваю будучыню.

Аляксей Пацко з жонкай і трыма дзецьмі жыве ў трохпакаёвай кватэры ў невялікім горадзе ў гадзіне язды ад Нюрнберга. Гасцей сустракае ў светлай і прасторнай кухні, заварвае моцную чырвоную гарбату. На коркавай дошцы на сцяне побач з раскладам школьных заняткаў вісіць невялікі бел-чырвона-белы сцяг і лісток з вершамі палітвязня Максіма Знака. Сцены пафарбаваны ў белы колер, вокны без штор, падаконнікі пустыя. У кватэры трохі мэблі, адчуваецца, што жыхары абгрунтаваліся тут яшчэ не так даўно.

Аляксею 35 гадоў. Ён нарадзіўся і амаль усё сваё свядомае жыццё жыў у Беларусі. Пасля заканчэння юрыдычнага факультэта БДУ вярнуўся ў родны Пінск, дзе працаваў суддзёй у судзе Пінскага раёна. «У прынцыпе, жыццё было штодзённае — праца, дом, сям'я, лецішча», — распавядае Аляксей. Аднак у 2020 годзе ўсё кардынальна змянілася.

Выбары-2020

«Закручванне гаек» у судовай сістэме ён стаў заўважаць яшчэ да выбараў. «Пачаўся пастаянны кантроль, праверкі эфектыўнасці», — успамінае Аляксей. У нядзелю, 9 жніўня 2020 года, ён па просьбе кіраўніцтва выйшаў на працу (больш вопытныя калегі ўзялі адпачынак загадзя). «Выбары яшчэ ішлі поўным ходам, але ўжо была затрыманая нейкая колькасць актывістаў, якія ва ўяўленні супрацоўнікаў міліцыі маглі праявіць палітычную актыўнасць,— распавядае былы суддзя. — Мяне выклікаў старшыня, там быў яшчэ супрацоўнік міліцыі, і яны кажуць: рэкамендуецца ім усім даць па 15 сутак». Аляксей выносіць прысуды адмовіўся, і яго адправілі дадому «супакоіцца».

У тую ноч у Пінску адбыліся сутыкненні міліцыі з пратэстоўцамі, якія назвалі «Пінскай бойняй» (праз паўтара года па гэтай справе да тэрмінаў пазбаўлення волі да 6,5 гадоў прысудзяць некалькіх чалавек, якіх праваабаронцы прызнаюць палітвязнямі). Да раніцы 10 жніўня 2020 года па ўспамінах Аляксея было затрымана мінімум 60 чалавек, на працягу наступных двух дзён рэйды ў горадзе працягваліся.

У гэтыя дні пасля звестак пра гвалт над затрыманымі пратэстоўцамі на вуліцах Мінска з'яўляюцца жанчыны з кветкамі, узнікаюць перадумовы для шматтысячных маршаў у цэнтры горада. А ў Пінску сітуацыя, паводле слоў былога суддзі, была хаатычнай. Будынак ІЧУ быў перапоўнены затрыманымі. «Паўстала пытанне, як іх сартаваць, што з імі рабіць?» — кажа Аляксей. У чатах пайшлі чуткі пра сумленнага суддзю, які на судовых пасяджэннях заступаўся за пратэстоўцаў і абвінавачваў міліцыю. «Гэта была няпраўда. Я проста казаў, што не ўпаўнаважаны разглядаць справы», — кажа ён.

Аляксей успамінае, што ў тыя дні яго перапаўнялі эмоцыі: «І гнеў, і нянавісць, і страх, і немагчымасць прыняць... Бурыцца твая кар'ера, якую ты спрабаваў зрабіць, вучыўся столькі гадоў, праходзіў неймаверную колькасць выпрабаванняў, каб гэтага дамагчыся...».

«Маці не затрымлівалі. Забралі для тлумачэнняў, пасля адпусцілі». Пінскі экс-суддзя распавёў пра ператрус

Сыход з сістэмы

Аляксей стаў суддзёй у 2015 годзе, калі пачалася «Вялікая беларуская лібералізацыя»: прыход новага ўрада, адкат ад рэпрэсіўных практык, дэкрыміналізацыя. Аляксей усведамляў, што працуе суддзёй у аўтакратыі, але думаў, што сістэма зменіцца, і ён стане часткай гэтых пераменаў. Хоць прызнаецца, што некаторыя «правілы гульні» ён прымаў. Падчас пратэстаў «дармаедаў» ён прысуджаў грашовыя штрафы некалькім пратэстоўцам. «Гэта няправільна, можа, было, з сучаснай пазіцыі, але я прымаў гэтыя рашэнні, фармальна было здзейснена адміністрацыйнае правапарушэнне», — кажа Аляксей. Але гэта, на яго думку, было непараўнальна з «прававым бязмежжам», якое стала адбывацца пасля выбараў 2020 года.

Пасля сыходу са службы восенню 2020 года былы суддзя даў некалькі інтэрв'ю незалежным беларускім СМІ. У красавіку 2021 года супраць яго пачаліся рэпрэсіі. Яго спрабавалі абвінаваціць у незаконнай прадпрымальніцкай дзейнасці. Ён падпрацоўваў памочнікам адваката, куды прыйшла з праверкай падатковая. «Я памятаю супрацоўніка падатковай, ён так прасіў прабачэння. Колькі пісаў — усё прасіў прабачэння», — кажа Аляксей. Спачатку ён ставіўся да гэтага скептычна, «з пэўным фаталізмам», паводле дадзенага артыкула Аляксею мог пагражаць штраф. Аднак, калі пракуратура запрасіла ўсе крымінальныя справы былога суддзі «для абагульнення практыкі», яму стала трывожна. Па патрабаванні родных 15 мая 2021 года ён пакінуў Беларусь: «Прыехаў у аэрапорт, купіў білет на бліжэйшы рэйс да Кіева».

«Калі збіралі подпісы ў судзе ў падтрымку Лукашэнкі, я адмовіўся, дый многія». Аповед былога суддзі

Уцёкі ва Украіну

У аэрапорце Барыспаля Аляксея сустрэў бела-чырвоны пешаходны пераход («адсылка да Радзімы!») і магчымасць спыніцца на першыя дні ў хостэле, дзякуючы дапамозе грамадскай ініцыятывы Belarus Free Center. «На трэція суткі з'явілася адчуванне, што ты выратаваўся», — успамінае Аляксей.

Пасля прыезду ва Украіну жонкі і дзяцей сям'я пасялілася ў Ірпені пад Кіевам. «Гэта было добрае, спякотнае лета», — успамінае беларус. Аднак праз складанасці з легалізацыяй ва Украіне яны вырашылі пераехаць у Польшчу ці Германію. Сям'я падала заяўку ў нямецкую амбасаду. Праз некалькі месяцаў яны атрымалі гуманітарную візу па 22-м параграфе міграцыйнага заканадаўства ФРГ і выдыхнулі з палёгкай: «У Германіі ёсць пэўны парадак, ён быў зразумелы. Ты прыязджаеш, легалізуешся, становішся на ўлік у цэнтр занятасці, табе плацяць дапамогу, ты ідзеш вучыцца».

Жыццё ў Германіі

Праз амаль два гады ў Германіі ўсё сапраўды ідзе па вызначаным плане. Аляксей больш не адчувае сябе чужым на ажыўленым вакзале Нюрнберга, а з задавальненнем паказвае славутасці горада гасцям. Ён і яго жонка вучаць нямецкую, у траўні яны здалі экзамен на ўзровень В1 і перайшлі на наступны курс. Іх дзеці ходзяць у дзіцячы сад і школу. Паводле слоў Аляксея, дзеці лёгка інтэгруюцца ў новай краіне і адчуваюць сябе тут дома.

Пра сябе ён такога сказаць не можа. Аляксей прызнаецца, што часта сумуе па Пінску і не бачыць для сябе будучыні ў Германіі. Ён асцерагаецца, што не зможа авалодаць нямецкай на такім высокім узроўні, каб тут цалкам рэалізавацца. Ці вернецца ён калі-небудзь у Беларусь? Пакуль гэтае пытанне для яго адкрытае. «Мы тут, і трэба з гэтага зыходзіць і будаваць адпаведныя планы, — філасофствуе Аляксей. — Усяму свой час».