Алексіевіч: «Лукашэнку ўжо дакладна не вырвацца»
Святлана Алексіевіч адказала на пытанні карэспандэнта Свабоды пра Расію пасля анэксіі Крыму, пра сітуацыю ва Украіне і пра яе ўплыў на Беларусь.
Карэспандэнт: «У нядаўнім артыкуле ў нямецкай «Frankfurter Allgemeine» пра Расію пасля Крыму, вы пішаце пра вяртанне да сталінізму ў Расіі на хвалі патрыятызму. Да сталінізму толькі праваслаўнага. Чаму такое стала магчымым у Расіі?
Алексіевіч: «Прычына адна. Вось гэты маленькі „чырвоны чалавек“ затаіўся, ён застаўся жыць з пачуццём паражэння.
Бо і не ён рабіў тое, што называецца „перабудовай“. Гэта рабіў Гарбачоў і кучка інтэлігенцыі. А маленькі „чырвоны
чалавек“ прачнуўся нечакана ў зусім незнаёмай яму краіне. І ён нічога не хацеў, апроч таго, каб добра жыць. І ніхто не займаўся вывучэннем
мінулага, не чытаў Салжаніцына, Шаламава. Гэта ўжо нікому не было цікава пасля перабудовы, хаця ўсё гэта ляжала на кніжных развалах. А чаканні не ажыццявіліся,
бо атрымаўся дзікі капіталізм, і гэта нікога не задавальняе, бо людзей абрабавалі, краіну раскралі. І канечне, адчуванне рэваншу. Гэта жаданне маленькай
пераможнай вайны вельмі глыбока сядзела. І гэта імперскае пачуццё, „вялікая Расія“, каб нас зноў баяліся. На жаль, тлумачэнні самыя банальныя. Але гэта
не адзін Пуцін. Гэта насамрэч Пуцін у кожным з расейцаў. Я, напрыклад, згубіла вельмі шмат расейскіх сяброў, бо не магла падзяліць іх патрыятызм,
іх узрушанасць ад слова „аншлюс“, „анэксія“. Я чалавек маленькай нацыі, і мы зусім пазбаўлены гэтых пачуццяў.
Як інтэлектуал я зусім іначай гляджу на гэтыя праблемы».
Карэспандэнт: «То бок мы назіраем вяртанне гэтага „чырвонага чалавечка“?»
Алексіевіч: «Ён затаіўся. І гэты маленькі „чырвоны чалавек“ не абавязкова нейкі рабацяга. Гэта і людзі ўлады, хаця
ў іх грошы з кішэні сыплюцца. Усё роўна свядомасць абсалютна чырвоная. Вось у іх грошы з кішэні сыплюцца, а для эўрапейскай эліты яны ўсё роўна
шпана. Тут усё інакш уладкавана. Тут над мэханізмам свабоднай грамадзянкай дзяржавы вельмі многа працавалі. Гэта ўжо адладжаны мэханізм. Таму 20 гадоў — гэта вельмі маленькі
тэрмін. Была такая вялікая спрэчка ў расейскай літаратуры паміж Шаламавым і Салжаніцыным. Салжаніцын казаў, што лягер ачышчае чалавека, падымае, з лягера ён выходзіць
вялікім. А Шаламаў казаў, што лягерны вопыт нічому добраму не вучыць, ён бэсціць чалавека, і ён патрэбны толькі ў лягеры. І вось гэты маленькі
„чырвоны чалавек“ выйшаў з лягера. І што ён зрабіў праз 20 гадоў? Зноў пабудаваў лягер. Адсюль і назва маёй кнігі „Час
second-hand“. Дадалося толькі праваслаўе ў самым цемрашальскім варыянце».
Карэспандэнт: «А ў Крыме таксама гэты «чырвоны чалавек»?
Алексіевіч: «Яны былі далёка ад Расіі. Я думаю, тут віна і Украіны ёсць. Украіна, відаць, і не мела тых рэсурсаў, і людзі там, кажуць, цяжка
жылі. Як і па ўсёй Украіне. У мяне шмат сваякоў ва Украіне і людзі вельмі цяжка жывуць. А цяпер я не ведаю, што будзе. І здалёк
пачынаецца ідэалізацыя гэтай вялізнай краіны. Мы ж усе з грамадства гвалту, у нас няма іншага досведу жыцця. І таму ўсялякая праява сілы здаецца веліччу.
І такой, відаць, здалёк ім гэта краіна і здавалася. Я думаю, што і насамрэч Крым прагаласаваў за ўваходжанне ў Расію. Мне самой Севастопаль
здаецца расійскім горадам. Але ўсё, што адбылося і як гэта адбылося,— гэта не цывілізавана. Бо з такой цяжкасцю пасля другой усясветнай вайны
выбудавалі свет, пэўныя правілы — і раптам аказваецца, што ўсё гэта можна ўзарваць за некалькі тыдняў. Я жыву абсалютна з пачуццём паражэння, якое ёсць
у многіх людзей майго пакалення. Бо Пуцін зусім пахаваў мару пра тое, што Расія будзе еўрапейскай. І тое, што ў Беларусі ёсць еўрапейскія шляхі. Мы таксама
ад іх вельмі залежым, на жаль, мы вельмі звязаныя. Цяпер ужо прадэманстраваная такая сіла, што Лукашэнка апынуўся на кароткім ланцужку, яму ўжо дакладна
не вырвацца».
Карэспандэнт: «А як на ваш погляд будзе ўплываць гэта сітуацыя на Беларусь?»
Алексіевіч: «Я думаю, што да пары да часу мы захаваем такі вось суверэнітэт. Але калі нічога не памяняецца, малаверагодна, што нешта
можа памяняцца. Бо былі часы макартызму ў Амерыцы — гэта працягвалася не адзін год. Такія цёмныя энергіі, калі вырываюцца з народу, маюць вельмі
доўгую цэнтрабежную сілу. Яны доўга будуць працягвацца. Магчыма, некалькі пакаленняў будуць заражаны гэтым. У нас будзе слабая незалежнасць і таму ўлада маўчыць, бо гэта
зразумела».
Карэспандэнт: «Лукашэнка казаў, што ў нас уся краіна рускамоўная, то гэта, маўляў, глупства нейкіх рускамоўных тут абараняць? Ці была ўсё ж памылковай
гэта русіфікацыя Беларусі апошнімі гадамі?»
Алексіевіч: «У нас рускамоўнасць не з-за страху, не з-за нейкай мэтанакіраванай палітыкі. Для сённяшняй расейскай эліты сур’ёзна
не існавала
ні ўкраінскай дзяржавы, ні беларускай дзяржавы. А тое, што мы гаворым на рускай мове — гэта нашы глыбокія гістарычныя праблемы. Невялікі
народ быў заўсёды прыгнечаны, ніколі не жыў сваім жыццём. Таму рускамоўнасць — не палітычная задума, гэта нашы ўнутраныя гістарычныя праблемы, нашы ўласныя комплексы. Мяне вельмі
радуе цяперашняя цікавасць да беларускай мовы, столькі людзей запісваецца на курсы. На сённяшні момант — гэта форма супраціву. Не браць
жа вінтоўку і ісці ў лес. Гэта сёння малаверагодна. Гэта да якой ступені адчаю трэба давесці народ, як ва Украіне, каб гэта здарылася.
І не дай Бог, каб гэта адбылося. Я прыхільніца паўзучай эвалюцыі. Гэта лепш, чым любая рэвалюцыя. Ніводная рэвалюцыя не прыносіла прыгожых пладоў.
Я прыхільніца руху жыцця».
Карэспандэнт: «Як вы думаеце, што далей будзе з Украінай?»
Алексіевіч: «Я не палітык, я творца. Я думаю, што справа можа нават дайсці да партызанскай вайны ў некаторых абласцях
Украіны. Але мне верыцца, што ўсё ж гэта моцны народ. Мне падабаўся і першы Майдан, і другі Майдан. То бок мне падабаліся людзі, якія гэта рабілі. Хаця што тычыцца
другога Майдану, то там ёсць праблемы з „Правым сэктарам“, з радыкаламі. Мне падабаліся самі людзі, але палітыкі, якія потым разменьвалі гэты Майдан
ці ператваралі яго ў нешта іншае, гэта ўжо іншы бок справы. Мне здаецца, што Украіна вельмі слабая цяпер. І кал насамрэч ЗША і Еўропа не дапамогуць
Украіне эканамічна і палітычна, то гэта будзе вельмі трагічна. Гэта можа быць Югаславія побач. Бо беднага чалавека прымусіць некага ненавідзець вельмі лёгка. Калі знойдзецца
лідэр не такі гарачы, як Цімашэнка, калі знойдзецца моцная, разумная асоба, няхай гэта будзе не Рузвельт, але разумны, цвярозы чалавек, якога прыме Захад
і з якім будзе лічыцца Расія, тады захаваецца ўкраінская дзяржава. На гэты раз Захад даволі згуртаваны. Расія адчула сілу Захаду, бо ўсе зразумелі, як гэта
небяспечна. Я думаю, што Еўропа прыкладзе намаганні, каб украінская дзяржава захавалася, не знікла, як Самалі. Але небяспека вялікая, што яе разарвуць
на нейкія кавалкі. Я шмат людзей ведаю ва Украіне, і яны вераць у сваю будучыню. Напэўна, трэба жыць там, каб гэта адчуць. І наколькі
я расчаравалася ў некаторых сваіх расейскіх сябрах, настолькі мяне захапілі ўкраінскія. Я думаю, у гэтай краіны ёсць будучыня, хаця цяпер цяжкі час. А што
да Пуціна, я думаю, яму не дазволяць гэтыя ваенныя паходы, і я падазраю, што ён і сам гэтага не хоча. Але ён узяў
на сябе нейкую місію, і цяпер вымушаны ёй адпавядаць. А маленькаму чалавек цяжка ўвесь час быць вялікім, у нейкай месіянскай позе. Яго занадта містыфікуюць.
Расія не такая моцная, каб рабіць выклік свету».
Карэспандэнт: «Пуцін кажа пра бандэраўцаў, што не прызнае новую ўладу...»
Алексіевіч: «Гэта сыходзіць з аднаго, што яны сур’ёзна не ставяцца да Украіны як да асобнай дзяржавы. Ім здаецца,
што той, хто сышоў з гэтага расейскага шляху, то гэта нейкія здраднікі. Яны нават са сваёй элітай наладзілі разборкі: калі ты не з намі,
то ты ўжо нацыянал-здраднік. На гэтым фоне ўжо Лукашэнка выглядае меншым дыктатарам, чым Пуцін. Ва ўсякім разе ў нас няма гэтых дзікіх законаў пра сэксуальныя
меншасці, аб абароне праваслаўя. Я нават здзівілася, што мы не паўтарылі гэтыя глупствы».
Карэспандэнт: «Лукашэнка кажа, што ён супраць федэралізацыі Украіны, прызнае легітымнасць уладаў. Вы верыце гэтым заявам?»
Алексіевіч: «Я наогул не веру вялікім палітыкам. Я думаю, што яны самі не ведаюць, у што яны вераць. Яны будуць верыць
у тое, што на гэты момант служыць іх нейкім мэтам. Я не веру ні Пуціну, ні Лукашэнку. У нашых краях палітыкам нельга верыць. А тым
больш такім таталітарным. Мы бачым, што ёсць пераапранутыя расейскія вайскоўцы ва Украіне. А Пуцін глядзіць у твар свету і кажа, што там іх няма.
Ён казаў, што іх не было і ў Крыме. Еўрапейцам таксама цяжка нас зразумець. Мне здаецца, што Абама і Еўропа вядуць сябе вельмі разумна. Вось Лукашэнка
кажа, што гэта слабыя палітыкі. А гэта насамрэч сучасныя палітыкі. Гэта палітыкі, якія прадстаўляюць грамадства, якое зусім не хоча абуць дурныя боты, узяць аўтамат і некуды ісці.
Людзі любяць жыццё і ўмеюць жыць. У іх зусім іншыя каштоўнасці. Ніякі вайсковец там не скажа, як нядаўна казаў Грачоў, што нашы хлопцы паміралі у Чачні
з усмешкай. Такое мог сказаць чалавек, які вылез з нейкай барыкады, на якой правёў усё жыццё».