Рэінкарнацыя асноўнага закона сацыялізму, ці Стратэгія–2030

Калі план-праспект стратэгіі развіцця эканомікі Беларусі да 2030 года будзе рэалізаваны, то будучым айчынным нанатэхнолагам прыйдзецца хадзіць у выключна імпартным абутку.



10 верасня на пасяджэнні камісіі па пытаннях дзяржаўнай навукова-тэхнічнай палітыкі пры Савеце Міністраў быў прадстаўлены план-праспект стратэгіі развіцця эканомікі Беларусі да 2030 года.

Ці азначае гэта, што Нацыянальная стратэгія ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2020 года, прынятая ў траўні 2004-га, паспяхова рэалізавана? У афіцыйнай інфармацыі, апублікаванай БЕЛТА, ніякіх тлумачэнняў з гэтай нагоды няма.

Але калі меркаваць па дынаміцы макраэканамічных паказчыкаў, этап устойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь застаўся ў мінулым. Зразумела, што аналізу прычын невыканання Стратэгіі–2020 чакаць не даводзіцца — гэта традыцыя, закладзеная яшчэ ў гады першых (сталінскіх) пяцігодак.

Тым не менш пра адмову ад развіцця гаворка пакуль не ідзе. Наадварот, развіццю плануецца надаць новы імпульс, і гэты імпульс, на думку старшыні Прэзідыума НАН Уладзіміра Гусакова, неабходна сфармаваць за кошт «пераходу на шосты, самы высокі, тэхналагічны ўклад».

На жаль, у размове з журналістамі спадар Гусакоў нічога не паведаміў пра лёс не самых высокіх тэхналагічных укладаў у Беларусі. Шостаму ўкладу, калі меркаваць па парадкавым нумары, павінен папярэднічаць пяты. Яго ключавы фактар — мікраэлектронныя кампаненты.

А калі так, дык для размовы з журналістамі, мабыць, падышоў бы адзін з пустуючых цэхаў ААТ «Інтэграл». Але флагман айчыннай мікраэлектронікі размешчаны на ўскраіне горада. Дабірацца далёка і нязручна. Прасцей сустрэцца з журналістамі ў цэнтры беларускай сталіцы. Напрыклад, па адрасе вул. Якуба Коласа, 3 у памяшканнях ГЦ «Алімп», дзе даўней збіралі знакамітыя вылічальныя машыны «Мінск–32». Сёння тут ідзе бойкі гандаль кітайскім шырспажывам. Месца шматлюднае. Будзе каму паслухаць пра бліжэйшыя перспектывы інавацыйнага развіцця краіны, заснаванага на эканоміцы ведаў.

Другая спроба абуць беларусаў

Працягнем спускацца па прыступках тэхналагічных укладаў, і дапаможа нам у гэтым адзіны палітык (АП). 9 верасня ён наведаў ААТ «Мінскае вытворчае гарбарнае аб'яднанне» ў пасёлку Гатава. АП быў катэгарычны і канкрэтны: «Мы должны поднять свое производство, одеть, обуть в свое, современное, чтобы люди могли гордиться белорусской обувью».

Фарміраваць у спажыўцоў пачуццё гонару плануецца шляхам стварэння сучасных прадпрыемстваў па выпуску гатовых вырабаў. З гэтай мэтай у кастрычніку на нарадзе ў Віцебску будуць разгледжаны праекты па мадэрнізацыі абутковай галіны.

Абуць беларусаў у вырабы айчыннай прамысловасці родная дзяржава спрабавала яшчэ 8 лістапада 2012 года, калі Лукашэнка даручыў да канца месяца прадставіць канкрэтныя прапановы па развіцці гарбарнай галіны.

Прывяду цытату, запазычаную з артыкула ў «Советской Белоруссии» двухгадовай даўніны: «Первый вице-премьер Владимир Семашко доложил о состоянии и перспективах развития отрасли. По его словам, необходимо за короткий промежуток времени нарастить объемы производства до минимум 25 млн. пар в год, решив таким образом проблему насыщения внутреннего рынка отечественной обувью и создав необходимый экспортный потенциал. В настоящее время внутренний рынок закрывается только примерно на треть».

Што ж атрымалася зрабіць «за кароткі прамежак часу»? Звернемся да табліцы, складзенай на падставе дадзеных Белстата. У 2012 годзе ў Беларусі было выраблена 15,2 мільёна пар абутку, у 2013-м — 14,5 мільёна. Гэта значыць, што замест запланаванага росту атрымаўся спад. У бягучым годзе спад працягнуўся, прычым паскорана.

Але зніжэннем тэмпаў росту праблемы вытворцаў абутку не абмежавалася. Калі на 1 студзеня 2013 года складскія запасы да сярэднямесячнага аб'ёму вытворчасці прадукцыі склалі 270,8%, то на 1 жніўня гэтага года — 470%. Выраблена за 7 месяцаў 2014 года 7,5 мільёна пар абутку, асела на складах — 4,7 мільёна пар!

Індэкс вытворчасці абутку (у працэнтах да папярэдняга года)

*за студзень-ліпень

Такая вось невясёлая статыстыка. Калі ўлічыць, што індэкс прамысловай вытворчасці да ўзроўню студзеня-ліпеня 2013 года склаў 99,4% (95,2% годам раней), то можна смела канстатаваць зніжэнне канкурэнтаздольнасці беларускіх тавараў, гісторыя вытворчасці якіх налічвае дзесяцігоддзі.

Тут самы час нагадаць, што ключавым фактарам шостага тэхналагічнага ўкладу з'яўляюцца нанатэхналогіі. Калі план-праспект стратэгіі развіцця эканомікі Беларусі да 2030 года, абвешчаны галоўным акадэмікам краіны, будзе паспяхова рэалізаваны, то будучым айчынным нанатэхнолагам давядзецца здавольвацца выключна імпартным абуткам. З узорамі айчыннага абутку яны змогуць азнаёміцца ​​хіба што ў краязнаўчых музеях.

Паводле рэцэптаў Вялікай савецкай энцыклапедыі

Асноўнымі ідэямі дакумента, які павінен забяспечыць прарыў Беларусі і беларусаў у будучыню, кіраўнік Аналітычнага цэнтра НДЭІ Мінэканомікі Вольга Бурдыка падзялілася з «Ежедневником» 12 жніўня.

Прыгледзімся да двух першых «кітоў». Першаму «неабходна забяспечыць высокія жыццёвыя стандарты і ўмовы для яго развіцця». Выкананне гэтай задачы ўскладаецца на другога кіта — г.зн. на эканоміку — «неабходна высокаэфектыўная эканоміка, заснаваная на ведах і інавацыях».

Як у пенсіянера, які вывучаў у юнацтве стандартны курс марксізму-ленінізму, ад гэткага тандэму кітападобных у мяне тут жа паўсталі адпаведныя асацыяцыі. Вялікая савецкая энцыклапедыя пацвердзіла абгрунтаванасць іх узнікнення: «Асноўны эканамічны закон сацыялізму, закон руху сацыялістычнай эканомікі, зместам якога з'яўляецца забеспячэнне дабрабыту і ўсебаковага развіцця ўсіх членаў грамадства з дапамогай найбольш поўнага задавальнення іх пастаянна растучых матэрыяльных і культурных патрэбаў, што дасягаецца шляхам бесперапыннага росту і ўдасканалення сацыялістычнай вытворчасці на базе навукова-тэхнічнага прагрэсу».

Перад намі ўсё той жа чалавек-утрыманец, якому плануецца забяспечыць высокія жыццёвыя стандарты (дабрабыт і ўсебаковае развіццё). Але хто гэта зробіць? Хто або што?

У савецкай версіі адказнасць за забеспячэнне дабрабыту і ўсебаковае развіццё ўсіх чальцоў грамадства ўскладалася на гістарычны працэс, паступальнасць якога гарантавалася аб'ектыўнымі (незалежнымі ад чалавечай свядомасці) законамі. Асноўны эканамічны закон сацыялізму — толькі адзін са слаўнай кагорты такога кшталту законаў. У Стратэгіі–2030 месца аб'ектыўных законаў, трэба думаць, зойме дзяржава.

Гангрэна неканкурэнтаздольнасці

З ростам патрэбаў чальцоў савецкага грамадства асаблівых праблем не ўзнікала, а вось з іх задавальненнем здарылася замінка.

Савецкі Саюз засвоіў чацвёрты тэхналагічны ўклад шляхам запазычванняў заходніх тэхналогій і цаной шматмільённых ахвяраў. Нездарма Сталін вызначыў сучасную вайну як вайну матораў (ключавы фактар чацвёртага тэхналагічнага ўкладу — рухавік унутранага згарання). Але пераход да пятага тэхналагічнага ўкладу знаменаваў заканчэнне цэлай эпохі — эпохі індустрыялізацыі. А ў постіндустрыяльную эпоху краіна пераможнага сацыялізму ўпісацца не змагла.

У якасці каментара да апошняга сказу прывяду адзін прыклад «ад жыцця». У канцы 80-х гадоў аўтар гэтых радкоў займаўся вытворчасцю мікрасхем памяці аб'ёмам 1 Мб. Для гэтай мэты на «Інтэграле» быў арганізаваны асобны цэх, які працаваў у тры змены. Але атрымаць адну мікрасхему, якая працуе, здаралася далёка не кожны тыдзень.

Савецкі этап мадэрнізацыі завяршыў трохсотгадовы перыяд мадэрнізацый зверху, калі ў якасці асноўнай крыніцы інавацый выступала дзяржава. Для далейшага падтрымання гістарычнай дынамікі было неабходна, каб кожны больш-менш актыўны прадстаўнік грамадства быў заклапочаны праблемай аптымізацыі (у межах свайго кругагляду, зразумела).

Але масавая актыўнасць на ніжніх узроўнях несумяшчальная са звыклай аўтарытарнай прыродай дзяржавы. Таму «кіроўная эліта пільна сочыць за тым, каб быдла спакойна стаяла ў стойле. Перспектыва сутыкнуцца тварам да твару з шырокай масай, якая ўсвядоміла свае інтарэсы, азначае канец усеўладдзю, сыходжанне з гістарычнай арэны, перспектыву адказнасці за канкрэтныя злачынствы» (Ігар Якавенка, культуролаг).

Савецкая эканоміка функцыянавала за «жалезнай заслонай». Праблема збыту «чырвоных дырэктараў» не хвалявала. Ва ўмовах усеагульнага дэфіцыту любы тавар, незалежна ад кошту і якасці, знаходзіў свайго спажыўца.

Дэмантаж «жалезнай заслоны» прывёў да таго, што першымі ахвярамі сталі высокатэхналагічныя галіны (прыгадаем ГЦ «Алімп»). Па меры росту заработнай платы гангрэна неканкурэнтаздольнасці з-за росту выдаткаў стала распаўсюджвацца па ўсім эканамічным арганізме.

У 2012 годзе рэальная заработная плата ў рамках палітыкі «забеспячэння высокіх жыццёвых стандартаў» павялічылася ў Беларусі на 21,9%. Рост вытворчасці абутку змяніўся падзеннем (гл. табліцу). Пераход да эканомікі ведаў яго не спыніць. Наадварот, з вялікай доляй верагоднасці можна сцвярджаць, што негатыўныя з'явы ў эканоміцы будуць нарастаць.

***

Распрацоўка беларускім кіраўніцтвам планаў па пераходзе да эканомікі ведаў прыпала на пачатак жорсткага супрацьстаяння паміж Расіяй і Захадам. Супрацьстаянне азначае фактычную адмову нашага адзінага саюзніка ад прызнання культурнай перавагі развітых заходніх краін, прадуктам якіх і з'яўляецца высокаразвітая эканоміка. Гаворка фактычна ідзе пра згортванне палітыкі мадэрнізацыі (вестэрнізацыі), якая праводзіцца ў Расіі з часоў Аляксея Міхайлавіча (бацькі Пятра I).