Позна на Кітай спадзявацца, калі эканоміка ляснула

Эканамічнае супрацоўніцтва з Кітаем — не панацэя для беларускай эканомікі, як спрабуюць прадставіць справу беларускія службоўцы. Кітай у любой кропцы свету пераследуе толькі свае інтарэсы. Кітайскія прыгожыя словы і шчодрыя на першы погляд інвестыцыі яшчэ нікому не прынеслі росквіту.

Кітай дбае пра сваё

Беларускія чыноўнікі павінны былі б памятаць, да чаго прыводзяць спробы супрацоўнічаць з Кітаем. Што ж, нагадаю.

Гадоў 15 таму кітайцы прыехалі ў Мінск на МТЗ і заявілі, што ім цікавыя беларускія трактары. У Міністэрстве прамысловасці тады ад радасці ледзь не звар’яцелі — маўляў, кітайскі рынак бяздонны, зараз завалім яго трактарамі і ўзбагацімся. Ага… Кітайцы купілі 10 трактароў — "на выпрабаванне". Раздалі іх дзесяці сваім заводам — тыя скапіявалі і пачалі самі выпускаць для ўласнага рынка. А беларусы засталіся з прыгожымі кітайскімі словамі — але без рынка.

Тое ж самае паўтаралася не адзін раз. Напрыклад, вытворца шасі для цяжкіх стратэгічных ракет — Мінскі завод колавых цягачоў — спрабаваў стварыць у Кітаі ўласную зборачную вытворчасць. Але ў выніку кітайцы проста скапіявалі беларускую канструкцыю.

"Лукашэнка разлічваў, што ў адносінах з Кітаем магчымая тая жа мадэль, што і ў адносінах з Расіяй. То бок "у абмен на пацалункі" атрымліваць не газ і нафту, як ад Расіі, а інвестыцыі ў беларускую эканоміку. Але з Кітаем гэтая мадэль не працуе. Пекін вельмі прагматычна ставіцца да адносін з любой іншай краінай. На ўзроўні рыторыкі — яны гатовыя падпісваць любыя камюніке, любыя дэкларацыі — пра якое заўгодна стратэгічнае партнёрства. Але калі справа даходзіць да эканамічных інтарэсаў, усё зводзіцца да выдачы звязаных крэдытаў. Якія вельмі выгодныя кітайскаму боку, але вельмі невыгодныя нам, — тлумачыць эксперт аналітычнага цэнтра "Стратэгія" Валеры Карбалевіч. — Нагадаю, што нядаўна, прымаючы кітайскіх прадстаўнікоў, Лукашэнка выказаў вялікую незадаволенасць. З-за таго, што адносіны з Кітаем ідуць аднабаковыя, што ва ўзаемным гандлі ў Беларусі вялікі мінус. Сапраўды, прадаць Кітаю апроч калійных угнаенняў нічога не атрымліваецца, а вось кітайскія тавары і абсталяванне, атрыманыя пад звязаныя крэдыты, завалілі ўсю Беларусь".

Насамрэч праблема не толькі Лукашэнкі, але і лідараў большасці краін у тым, што яны не чыталі працы Мао Цзэдуна і не разумеюць кітайскага светапогляду. Мао прама пісаў: "Увесь свет павінен належаць Паднябеснай". А менталітэт кітайцаў выяўляецца ў тым, што яны гатовыя казаць шмат прыгожых слоў, даваць любыя абяцанкі, — але дзейнічаць усё роўна па-свойму. І для іх цалкам чужы заходні падыход "Win — Win", гэта значыць калі ад угоды павінны выйграць абодва бакі.

Вельмі яскрава гэта праяўляецца ў Афрыцы. Напрыклад, Кітай прапанаваў Кеніі дапамагчы падняць яе сельскую гаспадарку — інвестыцыямі, таннымі крэдытамі. Кенійцы пагадзіліся, далі шмат добрай зямлі ў арэнду на 50 гадоў. Кітайцы ўсю яе агарадзілі платамі, пабудавалі закрытае мястэчка, у якое завезлі сваіх працоўных. Вынік: працуюць кітайцы, усё, што вырашчана, адпраўляецца ў Кітай, усё абсталяванне таксама закуплена ў Кітаі. А Кеніі па выніку застануцца знясіленыя на 200% землі і сціплыя грошы за арэнду, якія ўсё роўна ўжо ўсе раскрадзеныя.

Падобнае было ва Угандзе — там кітайцы ўзяліся прывесці ў парадак (насамрэч — стварыць) дарожную інфраструктуру. На стадыі перамоў усё выглядала добра: кітайскія банкі фінансуюць праект пад гарантыі мясцовага ўрада, кітайцы будуюць патрэбныя заводы і ствараюць працоўныя месцы. Вынік: кітайцы паставілі ўласныя асфальтавыя і цэментавыя заводы са сваім абсталяваннем, завезлі сваіх працоўных і нават сыравіну. А потым сваімі жа сіламі пабудавалі дарогі. Цяпер у Ўганды ёсць дарогі, "забітыя" працай у тры змены састарэлыя заводы і велізарны дзярждоўг перад Кітаем. Працоўных месцаў у краіне не дадалося.

Шаўковы шлях без шоўку

У Пекіне 14-15 мая адбыўся саміт кіраўнікоў дзяржаў — удзельнікаў ініцыятывы "Эканамічнага пояса новага Вялікага Шаўковага шляху". А Беларусь з 2015 году лічыць сябе ключавым вузлом гэтага самога "Новага Вялікага Шаўковага шляху", транзітным злучэннем паміж ЕАЭС і Еўрапейскім Саюзам. Ну а ЕС (з якім Беларусь непасрэдна мяжуе) — той самы рынак, дзеля якога Кітай наогул выбудоўвае ўвесь гмах транзітнага шляху праз мацярык. Аб'ём гандлю ЕС—КНР складае астранамічныя 1,5 млрд. еўра ў дзень. Пры гэтым дастаўка тавараў па зямлі дае эканомію часу ў параўнанні з марскім шляхам: 12-16 сутак супраць 30 і больш. Гэтыя разлікі і ляглі ў аснову праекту спалучэння Шаўковага шляху з ЕАЭС. Бо больш выгоднай дарогі, чым праз Расію, Казахстан і Беларусь з іх Еўразійскім Саюзам, проста не адшукаць.

Урачыстае мерапрыемства, якое прайшло ў Пекіне, павінна было прадэманстраваць свету, што вылучаная старшынёй КНР Сі Цзіньпінам у верасні 2013 года ідэя адраджэння Шаўковага шляху развіваецца "ад перамогі да перамогі". Зрэшты, выніковая дэкларацыя форума пазбаўленая канкрэтыкі і напісаная ў духу "за ўсё добрае супраць усяго дрэннага". Хоць поспехі ёсць: у 2016 году агульны аб'ём гандлю Кітаю з краінамі ўздоўж Шаўковага шляху склаў 954 млрд. долараў, або 25,7% ад агульнасусветнага аб'ёму гандлю.

Апошнім часам беларускія ўлады робяць стаўку на Кітай як на шанец вярнуць "беларускі эканамічны цуд". Не выпадкова Лукашэнка 20 красавіка на сустрэчы з губернатарам Ніжагародскай вобласці Валерам Шанцавым, гаворачы пра крэдыты, не прамінуў заўважыць: "Расія ў нас па гэтых пытаннях не займае першае месца, на ім — Кітайская Народная Рэспубліка. Яна падала нам крэдытную лінію каля $15 млрд пад рэалізуемыя ў Беларусі праекты, мы яе дагэтуль не выбралі. Самае галоўнае — яны нас не папракаюць у тым, што дапамагаюць нам".

Беларусь не першая краіна СССР, якая разлічвае значна "падняцца" на супрацоўніцтве з Кітаем. Але пакуль на постсавецкай прасторы адзіная краіна, што багацее на эканамічных сувязях з Кітаем, — гэта Казахстан. І то дзякуючы не кітайскім інвестыцыям, а таму, што Нурсултан Назарбаеў змог выгандляваць для сябе велізарная колькасць выключэнняў з мытных правіл як СГА, так і ЕАЭС. Што дазволіла Казахстану стаць буйным гандлёвым цэнтрам, які пастаўляе кітайскія тавары ва ўсю постсавецкую прастору.

Праблема, аднак, у тым, што кітайцы спазніліся. Праект "Эканамічнага пояса новага Вялікага Шаўковага шляху" не дасягне сваёй мэты і з часам стане толькі інструментам уплыву Кітая на постсавецкія краіны. Справа ў тым, што Кітай запускаў гэты праект грунтоўна, не спяшаючыся, ствараючы ўсю патрэбную інфраструктуру (на што, уласна, ён і накіроўвае свае інвестыцыі). Кітайцы да ўсіх буйных праектаў так падыходзяць.

Але сусветны прагрэс аказаўся хутчэйшым. Пекін будаваў свае планы ў сітуацыі, калі Кітай быў галоўнай "сусветнай фабрыкай", а еўрапейцы — толькі спажыўцамі яго прадукцыі, гэткімі ж буйнымі, як і ЗША. Але сёння ўсё змяняецца. Новыя ўрады Еўропы, імкнучыся палепшыць сацыяльную сітуацыю і стварыць працоўныя месцы, запускаюць у сваіх краінах рэіндустрыялізацыю. Гэта значыць узнаўляюць вытворчасці. Дадайце сюды хуткае развіццё ў Еўропе мясцовых невялікіх вытворчасцяў — зноў жа, дзякуючы новым тэхналогіям. Адсюль — падзенне попыту на кітайскі шырспажыў. Так, у бліжэйшыя гады будзе рост попыту на кітайскае прамысловае абсталяванне, але і гэта часова.

У самім Кітаі гэта пачынаюць разумець — летась інвестыцыі ў "Новы Шаўковы шлях" знізіліся, паведамляе Financial Times. Па дадзеных міністэрства гандлю, на якія высылаецца выданне, прамыя замежныя інвестыцыі з Кітая ў краіны ў рамках праекту "Адзін пояс — адзін шлях", знізіліся на 2% у 2016 годзе і яшчэ на 18% у 2017-м.

Значыць, ужо праз некалькі гадоў мы сутыкнёмся з сітуацыяй, калі "Новы Вялікі Шаўковы шлях" не будзе загружаны ў той ступені, у якой планавалі яго распрацоўшчыкі. Але кітайскія інвестыцыі ў постсавецкія краіны Пекін усё роўна захоча "адбіць". А значыць, плаціць давядзецца не толькі палітычнай лаяльнасцю, але і грашыма, прыроднымі рэсурсамі, зямлёй і ўсім іншым, што мае рэальную каштоўнасць.

Давайце ўспомнім і аб тым, што калі праект Шаўковага шляху набярэ абароты, беларускаму бізнэсу прыйдзецца яшчэ мацней канкураваць з кітайскімі таварамі — у Расіі і на еўразійскім рынку. Цікава паглядзець, як ва ўмовах такой канкурэнцыі беларускія чыноўнікі будуць, скажам, "выводзіць у лідэры айчынную лёгкую прамысловасць" — як ім загадаў кіраўнік Беларусі.

Беларусь як кітайская правінцыя

"У адносінах Беларусі з Кітаем у беларускага боку ад самага пачатку былі завышаныя чаканні. Было нашмат больш планаў, чым атрымалася рэальных вынікаў, — кажа Карбалевіч. — Былі вялікія надзеі на тэхнапарк "Вялікі камень". Але час ідзе — а выніку ніякага. Час ад часу з'яўляюцца нейкія кітайскія кампаніі, якія гатовыя стаць рэзідэнтамі, — але далей справа не рухаецца. Ад пачатку лічылася, што там павінны размясціцца нейкія найноўшыя і высокатэхналагічныя вытворчасці. Але потым аказалася, што туды наогул ніхто не ідзе — ні з найноўшымі тэхналогіямі, ні з найстарэйшымі. У выніку там цяпер рэальна будуецца толькі лагістычны цэнтр — велізарны склад для перавалкі кітайскіх грузаў, накіроўваных на рынак Еўрасаюза. Казаць аб нейкіх інавацыях не прыходзіцца.

У сваю чаргу, шчодрыя кітайскія інвестыцыі папросту не засвойваюцца, бо ў Беларусі няма акупляльных праектаў, у якія можна было бы ўкласці гэтыя грошы. Бо ўсе гэтыя інвестыцыі арыентаваныя на дзяржсектар, на дзяржаўныя прадпрыемствы. А дзяржаўны сектар у прынцыпе не здольны прапанаваць эфектыўныя праекты".

Гэта толькі адзін крытычны погляд на беларуска-кітайскае супрацоўніцтва. Але, як мне здаецца, на самай справе найбольш шчыра выказаўся амбасадар Беларусі ў Кітаі Кірыл Руды. Ён заявіў, што заработная плата ў Кітаі расце вельмі хутка. За мінулы год сярэдняя зарплата па краіне склала $700, а ў некаторых правінцыях перавысіла $1000. Таму, па яго словах, цяпер кітайскія кампаніі пачынаюць выносіць вытворчасці ў тыя краіны, дзе зарплаты ніжэй.

Гэта значыць, калі яшчэ два дзесяцігоддзі таму развітыя краіны пераносілі свае вытворчасці ў Кітай як у краіну "трэцяга свету" з таннай працоўнай сілай, то сёння ўжо Беларусь апынулася краінай "трэцяга свету" у параўнанні з Кітаем.

Затое "прамысловую спадчыну Савецкага Саюза не прадалі алігархам".