Барыс Кіт: я заўжды называў сябе беларусам (Абноўлена)

6 красавіка спаўняецца 100 гадоў самаму знакамітаму беларусу свету — выбітнаму навукоўцу і грамадскаму дзеячу Барысу Кіту. Пры канцы сакавіка ў Франкфурце-на-Майне (Германія), дзе сёння жыве чалавек-легенда, з юбілярам сустрэліся рэдактар навін парталу TUT.BY Кастусь Лашкевіч і карэспандэнт “Новага часу Генадзь Кеснер. Гутарка з Барысам Кітом доўжылася амаль дзве гадзіны. (Фота Кастуся Лашкевіча, TUT.BY)



6 красавіка спаўняецца 100 гадоў самаму знакамітаму беларусу свету — выбітнаму навукоўцу і грамадскаму дзеячу Барысу Кіту. Пры канцы сакавіка ў Франкфурце-на-Майне (Германія), дзе сёння жыве чалавек-легенда, з юбілярам сустрэліся рэдактар навін парталу TUT.BY Кастусь Лашкевіч і карэспандэнт “Новага часу Генадзь Кеснер. Гутарка з Барысам Кітом доўжылася амаль дзве гадзіны.

(Фота Кастуся Лашкевіча, TUT.BY)

— Барыс Уладзіміравіч, Вы дасягнулі такіх вяршыняў, былі ў вышэйшых колах у Еўропе і ў Амерыцы. Калі людзі пыталіся пра Ваша паходжанне, пра нацыянальнасць, што Вы ім адказвалі?
— Я заўсёды гаварыў, што я выйшаў з Беларусі, з самай беднай вёскі, і што я гэтым ганаруся (усміхаецца). І мне Бог даў такое шчасце дасягнуць таго, што я дасягнуў у сваім жыцці.
У 1944 годзе я пакінуў Беларусь, але я пакінуў яе таму, што была вайна і наступала Чырвоная Армія. Я не хацеў застацца пад Савецкім Саюзам, таму што мне гэта пагражала вялікай небяспекай. І я разам з хваляй беларускіх уцекачоў скіраваўся на Захад. Спачатку мы ўцяклі ў Германію, а пазней з Мюнхена мы пераехалі ў Амерыку. Мне было лёгка трапіць у Амерыку, бо падчас нямецкай акупацыі я быў пераследаваны немцамі, сядзеў у страшэннай нямецкай турме…
Я нарадзіўся ў Пецярбурзе, у Расіі. Гэта вялікая краіна, а як краіна сапраўды вялікая, дык у Амерыку па квоце адтуль прымалі больш людзей. Вось я і выкарыстаў гэту вялікую расійскую квоту і хутка апынуўся ў Амерыцы. Там я ўладкаваўся працаваць хімікам і адначасна дапамагаў на першых пачатках усім беларускім перасяленцам з Еўропы, заклаў цэлую беларускую калонію ў Саўт-Рыверы, куды з маёй дапамогаю пераехала каля 300 чалавек. А яны ўжо дапамагалі перасяляцца іншым. Вось так і стварылася тая беларуская калонія ў Амерыцы, якая ёсць і сёння.
— Барыс Уладзіміравіч, Вы ўдзельнічалі ў першых касмічных перамовах паміж ЗША і Савецкім Саюзам. Першая сустрэча праводзілася ў вашынгтонскім гатэлі “Шаратон у 1960 годзе. Як гэта адбывалася, у якой атмасферы праходзілі тыя перамовы?
— Мы ў Амерыцы хацелі развіць супрацоўніцтва з Савецкім Саюзам, таму што СССР выпусціў першы спадарожнік. Яны дасягнулі даволі высокага ўзроўню касманаўтыкі, таму амерыканскі ўрад увесь час запрашаў прыязджаць выдатных савецкіх даследчыкаў астранаўтыкі, і яны прыязджалі. У гатэлі “Шаратон у Вашынгтоне адбылося менавіта першае спатканне, прыехала цэлая група савецкіх акадэмікаў, міністраў. І мне было даручана праводзіць гэты гістарычны першы сход паміж “Саветамі і Амерыкай.

Фота Кастуся Лашкевіча, TUT.BY

Абсалютна ніякай палітыкі мы там не вялі, але вялі адно толькі навуковую справу па касманаўтыцы, і вельмі-вельмі дружалюбная атмасфера была. Там не толькі развівалася супрацоўніцтва, але таксама і дружба паміж народамі — амерыканскім і савецкім. А я ганаруся тым, што я быў першым старшынёй гэтага першага гістарычнага сходу. Я быў прызначаны праводзіць гэты сход з дзвюх прычын. Па-першае, я ўжо меў даволі вялікі вопыт у астранаўтыцы і працаваў перад гэтым у фірме “Nord-America Aviation — гэта самая знакамітая ракетная фірма. І таму мяне паклікалі як эксперта па астранаўтыцы. Плюс я вельмі добра ведаў рускую мову.
— Ці не былі здзіўленыя прадстаўнікі Савецкага Саюза, што Вы такі, падаецца, свой чалавек, але ў Злучаных Штатах? Ці не задавалі Вам з гэтай нагоды нейкіх пытанняў?
— Усе добра ведалі, што мы ўцякалі ад Савецкага Саюза, але гэта ніяк не перашкодзіла нам кантактаваць. НКВД не мела да гэтага ніякага дачынення (смяецца). Ніякіх праблем у мяне не было. Наадварот, я чуў ад свайго бацькі, які жыў у Беларусі, што да яго прыходзілі з НКВД і гаварылі: ваш сын — вялікі чалавек у Амерыцы, ён можа смела прыехаць да нас і працаваць, калі хоча. Але я быў у Амерыцы, мне Амерыка больш падабалася, яна давала мне найвялікшыя магчымасці.
— Вы займаліся піянерскімі даследаваннямі ў ракетным паліве. Гэтыя даследаванні былі засакрэчаныя ці не?
— Безумоўна, частка даследаванняў была сакрэтная, а частка — не. Вядомасць мне прынесла тое, што я выдаў першы ў гісторыі падручнік па астранаўтыцы. Усё пачалося з таго, што яшчэ ў часы фон Браўна ў Германіі і пазней, на пачатку майго знаходжання ў Амерыцы, усё яшчэ ўжываўся плыўкі алкаголь, маламоцныя палівы. Але ўжо з’яўляліся планы рабіць вялікія падарожжы, кшталту падарожжаў на Месяц, і гэтак далей. Але з такімі палівамі на Месяц ляцець немагчыма, трэба было выдумляць нешта іншае. І вось была звернута ўвага на плыўкі вадарод.
Аднаго дня да мяне прыходзіць начальнік (гэта быў яшчэ недзе 1956 год) і кажа: паслухайце, Барыс (у Амерыцы мяне ўсе так называлі), у нас ёсць думка, што мы павінны пачаць пазнаваць іншыя магчымасці, мы звярнулі ўвагу на плыўкі вадарод. Дай нам усе звесткі на гэты конт. Мне далі пэўны час, і я пачаў збіраць усе магчымыя матэрыялы па бібліятэках, вырахоўваць сілу вадароду, усе цяжкасці, звязаныя з яго ўжываннем. Я напісаў вялікі рапарт, у якім выклаў усё, што мне стала вядома. І гэта сталася пачаткам усяго! (смяецца)
Гэта справа мяне вельмі захапіла. Што такое толькі плыўкі вадарод? А можа яшчэ што ёсць? У выніку я напісаў цэлую кнігу пра максімальныя топлівы, якія патрэбныя, і гэтая кніга і сёння выкарыстоўваецца ва ўсім свеце, ва ўсіх ракетных цэнтрах. Па гэтай кнізе вучыліся ўсе інжынеры, якія будавалі месячны карабель “Апола. Так што і я браў удзел у стварэнні праекта “Апола — найвялікшага дасягнення чалавецтва — падарожжа чалавека на Месяц.
Але было не толькі гэта. Пазней я перайшоў у іншую амерыканскую кампанію “ІТТ (міжнародная тэлефонна-тэлеграфная фірма), якая займалася сувяззю. Там я працаваў над сувяззю з Месяцам. Я не толькі працаваў у бюро, але і ездзіў па ўсім свеце, выступаў на кангрэсах па гэтых нашых планах. Напрыклад, у Японіі ёсць праект “Развіццё сувязі з Месяцам. Мы займаліся таксама будаваннем сатэлітаў (спадарожнікаў) сувязі.
— Калі Вы працавалі над палівам на аснове плыўкага вадароду, ці падпісвалі Вы нейкія паперы, якія б забаранялі разгалошваць інфармацыю на пэўную колькасць гадоў? Было такое?
— Натуральна. Такое ёсць паўсюдна. У кожнай фірме ёсць нешта сакрэтнае і нешта несакрэтнае. Напрыклад, звычайная фірма нешта робіць, і яна не хоча, каб суседнія фірмы (канкурэнты) даведваліся, што робіцца тут у яе. Гэта нармальная з’ява.
— А цяпер гэтыя абмежаванні для Вас па часе скончыліся?
— І сёння ёсць пэўныя рэчы, якія засакрэчаныя. І дагэтуль ляжаць некаторыя мае працы, якія лічацца сакрэтнымі, што ёсць зусім нармальна. Скажу шчыра, што Амерыка не была такая сакрэтная, як Савецкі Саюз. Бо, напрыклад, Каралёў, які будаваў усю астранаўтыку, быў найбольш сакрэтным, бо ягонае прозвішча ўвогуле не ведаў ніхто ў свеце. Але ўсе ведалі, хто такі фон Браўн, і гэтак далей.
— Вы потым напісалі кніжку па развіццю савецкай касманаўтыкі. Гэта была першая кніжка ў ЗША. Дзе Вы атрымлівалі, дзе знаходзілі інфармацыю для гэтага выдання? Якія былі доступы да інфармацыі?
— З Савецкага Саюза дасылалі шмат кніг, шмат інфармацыі. Апроч таго, я працаваў у Вашынгтоне, а там ёсць Бібліятэка Кангрэса — найвялікшая ў свеце. Там цэлыя расійскія аддзелы, я туды хадзіў і атрымліваў усё, што трэба, калі гэта была не засакрэчаная інфармацыя. А сакрэтнай, натуральна, мы атрымаць не маглі…

ІІ частка

— Барыс Уладзіміравіч, яшчэ за тымі, савецкімі часамі, ці адсочвалі Вы, што адбываецца ў Беларусі? Ці падтрымлівалі кантакты са сваякамі, якія засталіся тут?
— Увесь час сачыў. Я ездзіў нават у Беларусь у 1990-х гадах. Тады яшчэ спадар Шушкевіч кіраваў — вось на фотаздымку ён сядзіць — ён прыязджаў да мяне. Мяне тады надзвычай добра прымалі ў Беларусі. Я яшчэ ездзіў тады ў Маладзечна, дзе сабраліся ўсе мае былыя вучні, мяне вельмі добра сустракалі. Я паехаў у Горадню, у Наваградак, у Карэлічы — і паўсюль мяне цудоўна спатыкалі (смяецца).
— Тады было такое нацыянальнае адраджэнне, усё ўздымалася, праводзіліся рэформы. На Вашу думку, чаму ўсё гэта не атрымалася? Чаму ўсё так хутка згасла?
— Таму што да ўлады прыйшлі іншыя людзі. А чаму так адбылося? Трэба спытацца ў цяперашніх вышэйшых уладаў: чаму вы так робіце? А яшчэ, я думаю, быў вось Савецкі Саюз, які называўся «імперыяй зла», дык яшчэ заставаліся яго парэшткі. Гэта такая «адрыжка» ад мінулага…
— Вы ўсё жыццё імкнуліся гуртаваць беларусаў, дзе б ні знаходзіліся. Да вайны на Бацькаўшчыне працавалі ў гімназіях, ядналі беларускае школьніцтва, а потым ужо ў ЗША фактычна пабудавалі супольства ў Саўт-Рыверы. Вы цікавіцеся гісторыяй, дык чаму, на Вашу думку, у беларусаў працэс нацыястварэння пайшоў не так імкліва, як у суседзяў — палякаў, літоўцаў, тых жа ўкраінцаў?
— Беларусаў стагоддзямі таўклі і злева, і справа. І яны не змаглі супрацьстаяць. Проста псіхалогія такая стварылася ў беларусаў. Беларусы — іншы народ, асобны ад літоўцаў ды іншых, ён больш мяккі, чалавечны, а іншыя — больш энергічныя, бадзёрыя і агрэсіўныя. Напрыклад, параўнаць, як захоўваліся беларусы пры немцах, і як — літоўцы і астатнія. Беларусаў не можна абвінаваціць, што яны забівалі габрэяў. А ўсе іншыя народы рабілі гэта ці дапамагалі тое рабіць. Салжаніцын напісаў дзве кнігі, дзе ёсць усё, нават рапарты галоўнага нямецкага камандавання ў Беларусі, якое піша ў Берлін: што з гэтымі беларусамі? Яны нам не дапамагаюць. Пытаемся, чаму вы не забіваеце габрэяў? Вось гэта трэба адзначыць як вельмі добрую і вялікую якасць беларусаў, што іх не можна абвінаваціць у бесчалавечнасці. Таму я ганаруся, што я — беларус, што мы ніколі не былі забойцамі.
— Барыс Уладзіміравіч, Вы з’ехалі ў эміграцыю, калі наступалі «саветы», а ці застаўся хто-небудзь з Вашых сваякоў у СССР?
— Засталася ўся мая сям’я — можа, чалавек сто. Але я не мог з імі падтрымліваць ніякай сувязі, бо працаваў у Амерыцы ў сакрэтнай службе і меў самую высокую даверанасць у Злучаных Штатах, таксама, як і фон Браўн. І, каб не выклікаць падазрэнняў, я не падтрымліваў сувязяў. Толькі ўскосна. Кантакты падтрымлівала мая жонка і ўсё мне расказвала.
— Калі ў СССР пачалася перабудова, калі павеяў «свежы вецер» і пачалося абвяшчэнне незалежнасці розных краін. Як Вы даведаліся, што Беларусь стала незалежнай, абвясціла свой суверэнітэт? Як гэта ўспрынялі?
— Было вядома, што Ельцын, Шушкевіч і Краўчук паехалі ў Белавежскую пушчу, добра выпілі і зрабілі добрую справу. І тады мы даведаліся, што Беларусь зрабілася незалежнай. Шушкевіч прыязджаў сюды, я яго вельмі добра прымаў і сказаў яму: Вы — вялікі беларускі чалавек, таму што ўпершыню ў гісторыі зрабілі беларусаў незалежнымі.
Што тычыцца мяне асабіста, то я страшэнна быў рады, я пісаў ва ўсіх кнігах, што для нас усіх прыйшоў найвялікшы час. Я вельмі-вельмі быў задаволены, і ўспрыняў усё з самымі лепшымі пачуццямі. З вялікай радасцю! (смяецца).
— Тут быў Васіль Быкаў, з якім Вы сябравалі, ён пісаў шмат успамінаў пра Вас. Ён вельмі песімістычна глядзеў на будучыню Беларусі. А як Вам бачыцца перспектыва Беларусі? Застанецца Беларусь незалежнай, выжыве беларускі народ?
— Я думаю, што выжыве. Ужо не тыя часы, што калісьці былі, і вось гэтая моладзь, хаця б яе частка, якая ўзгадавалася, яна стала элітай, і яна не дапусціць, каб Беларусь згінула. Вы гэтага не дапусціце! (смяецца).
— А якое ў Вас асабіста засталося ўражанне ад Васіля Уладзіміравіча Быкава, ад таго часу, які Вы правялі з ім, ад гутарак?
— Ён не толькі пісьменнік, але і прарок Беларусі. Ён быў маім найвялікшым беларускім сябрам, ён ведаў усё. Я яго з пачатку асабіста не ведаў. І раптам мне дасылае кнігу — чужы чалавек! — «У тумане». І піша: «Найпершаму беларусу ў свеце» (смяецца). Ён мне страшэнна многа дапамог, на Беларусі таксама, бо мяне тады яшчэ ў Беларусі не ведалі так добра. А тут сам Быкаў кажа пра мяне: гэта самы першы беларус на свеце!
Цэлы год мы спатыкаліся з Васілём кожны дзень. Мы разам ездзілі па ўсёй Германіі, я яму, майму вялікаму сябру, даў тут усе магчымасці. Ён пісаў пра мяне аповеды, і гэта быў самы найцікавейшы год у маім жыцці. Мы з ім нават у Францыю, у Парыж з’ездзілі. Я спрабаваў яму дапамагчы ўсім, чым толькі мог. Мы спатыкаліся вось тут, у гэтай кватэрцы, у аповедах пра гэта ўсё сказана.
— Пра галоўныя дасягненні Вы ўжо сказалі. А ці ёсць нешта такое, што не атрымалася, але што Вы б вельмі хацелі зрабіць?
— Асаблівых няўдач не было. Я быў здольным вучнем, я граў на скрыпцы, быў мастаком, але пазней усё прапала, бо трэба было рабіць нешта канкрэтнае. І вельмі добра, таму што я пайшоў у гімназію, скончыў матэматыку, і матэматыка мяне выцягнула. А каб я заняўся гісторыяй, то мыў бы посуд у рэстаранах Нью-Йорка замест таго, каб працаваць на Месяцавым праекце. Гісторыя таксама цікавая рэч, так што выбачайце, але тады былі патрэбны канкрэтныя навукі, не гуманітарныя, а дакладныя. На гэтым я і «выехаў».
Але я страшэнна люблю гісторыю, увесь час кажу пра гэта. У Наваградскай гімназіі я быў лепшым вучнем па гісторыі. Прыходзіць настаўнік, пытаецца ўсіх-усіх, ніхто не ведае. А цяпер запытаемся спадара Кіта (смяецца). Бо спадар Кіт заўжды адкажа…
Я распавяду, як я запісваўся ў Віленскі універсітэт. Я прыйшоў і хацеў запісацца на гісторыю. А каля акенца, дзе ішоў запіс на гісторыю, стаіць сто чалавек! А направа, каля матэматычнага акенца, стаіць пяць чалавек. Думаю, а хто яго ведае, можа мяне тут і не прымуць, пайшоў запісаўся туды і зрабіўся матэматыкам (усміхаецца).
— Барыс Уладзіміравіч, Вы сядзелі і за палякамі, і за нацыстамі. Была небяспека, што Вас расстраляюць…
— Трыццаць дзён, кожны дзень, я чакаў расстрэлу. Кожны дзень нагоняць трыццаць чалавек і ноччу расстраляюць дваццаць пяць. А мяне яшчэ пакідаюць. Я трыццаць разоў паміраў. Пазней мяне перавялі з Глыбокага ў Вілейку, у галоўную гестапаўскую турму. Кожны раз высвятлялі, што за чалавек, трэба яго ўжо расстраляць ці не. Самае галоўнае абвінавачанне было — сувязь з партызанамі, тады ўсе такія абвінавачанні былі.
А ў Вілейцы быў такі нямецкі гебітс-камісар. Усе нямецкія камісары мелі беларускіх дарадчыкаў, бо яны нічога не разумелі, што да Беларусі. І якраз у гэтага гебітс-камісара Шмідта быў дарадчыкам Кастусь Касяк — мой вучань. Як ён даведаўся, што мяне прывезлі ў ланцугах, ён грукаўся да ўсіх уладаў і ўрэшце дабіўся майго вызвалення.
Гэтыя трыццаць дзён былі самыя страшныя ў маім жыцці. Нас загналі ў Глыбокім у нейкі падвал — нават не ў турму, — там была маленькая печачка, якая ўвесь час курэла і выядала вочы. Вошы поўзалі цэлымі струменямі! Мне ўспамінаюцца некаторыя людзі. Напрыклад, адзін настаўнік, якога пасадзілі за сувязь з партызанамі. Я з ім вельмі пасябраваў. Адным разам ён мне кажа: слухайце, спадар Кіт, я адчуваю, што мяне сёння ноччу расстраляюць. А ў яго былі такія прыгожыя бліскучыя галянішчы — боты. Кажа: «Я вам падару боты». Я адказваю: «Што вы?! Хто вас расстраляе? Я ніколі не пайду на тое, каб узяць у вас боты». А ноччу яго ўзялі і расстралялі. Потым бачу — цэлы воз вопраткі, а наверсе яго боты — парэзаныя, ён іх парэзаў, каб немцам не дасталіся… Страшэнна было, дрэнна… Мучылі нашых бедных людзей, немцы страшэнна баяліся партызанаў, таму і забівалі нашмат больш нявінных людзей, чым вінаватых.
Яшчэ адзін чалавек сядзеў са мной, якога потым расстралялі. Ён распавёў: прыйшлі партызаны, зіма, а ён жыў каля чыгуначнай калейкі. Партызаны не ўсе былі цудоўныя. Многія мелі прошласць нецікавую. Бо Калінін ездзіў і вызваляў турэмшчыкаў. Маўляў, калі пойдзеце ў партызаны, вызвалім вас з турмы. Вось такі быў тып людзей. Яны хамілі, рабілі горшае. Дык гэтыя людзі падклалі бомбу пад рэйкі. А зіма, снег, і сляды акурат прывялі да хаты гэтага чалавека, нямецкі патруль прыляцеў і па слядах адразу яго арыштаваў. І расстралялі гэтага чалавека. Вось што мы перажылі…
— Барыс Уладзіміравіч, у Наваградку два гады таму быў заснаваны ваш музей. Для Беларусі гэта выключная з’ява, калі адчыняюць музей пры жыцці чалавека. Як вы ўспрынялі гэты факт?
— З вялікім задавальненнем (смяецца). Я баюся, каб яго толькі не зачынілі. Дасць Бог, не зачыняць. Музей — гэта гісторыя народа, гэта ёсць найлепшая школа, дзе вучацца гісторыі. Музей — гэта каштоўнасць народа, і я хацеў бы, каб гэтая каштоўнасць засталася. Я ўжо паміраю, мне ўжо мала засталося, але я цешуся, што ўсё, што ў музеі ёсць, застанецца беларускаму народу.

III частка

— Барыс Уладзіміравіч, сёлета Ваш юбілей адзначаюць, бадай, ва ўсім свеце. На Вашай малой радзіме таксама Вас ушаноўваюць, прычым не толькі грамадскасць, але і мясцовыя ўлады. Чаму па сутнасці антыбеларуская ўлада вырашыла ўшанаваць Вас — яскравага барацьбіта за беларускасць?
— Яны бачаць, што я нічога дрэннага не раблю і нічым ім не пагражаю. Я ўсё ж сусветны чалавек і не зрабіў нічога такога, што магло б ім не падабацца. Калі мяне ўвесь свет шануе, то чаму яны не павінны мяне шанаваць? (смяецца)
Дарэчы, мне ўжо навезлі ўсялякіх падарункаў. Многія хацелі, каб я паехаў святкаваць юбілей у Мінск, але я для гэтага ўжо вельмі слабы. Былі прапановы, што дадуць цэлую санітарную машыну, каб забраць мяне, нават разам з доктарам…
Вельмі шкада, што да майго юбілею не дажыў мой старэйшы сын Уладзімір. Ён нават перасягнуў мяне, ён быў асістэнтам кіраўніка НАСА ў Вашынгтоне. Уладзімір памёр 4 лістапада 2009 года ад рака… Гэтая хвароба ні да каго не прыглядаецца…
Мой малодшы сын таксама выдатны чалавек, ён знакаміты амерыканскі хірург, жыве і працуе ў ЗША ў Балціморы. Але, у адрозненне ад Уладзіміра, ён нарадзіўся ўжо ў Амерыцы, у Лос-Анжэлесе. Я ганаруся маімі дзецьмі, яны, дарэчы, ніколі мяне не прасілі дапамагчы ім па матэматыцы. (смяецца)
Мой старэйшы сын першакласна гаварыў па-беларуску. У 1968 годзе ён і яго жонка былі прызначаны кіраваць амерыканскай выставай архітэктуры ў Савецкім Саюзе. Яны паездзілі па ўсіх сталіцах, і ў Мінску былі. І вось выходзіць мой сын і звяртаецца да ўсіх чыста па-беларуску. Усе былі вельмі здзіўленыя! (смяецца)
— Што распавядаў Вам Уладзімір пасля той паездкі?
— Ну, Савецкі Саюз заўсёды быў ніжэйшы за Амерыку, але ён прыехаў вельмі прыязны, ён палітыкай не займаўся… Дарэчы, мой сын быў і чэмпіёнам Амерыкі па тэнісе. Дык ён і ў Маскве, і ў Пецярбургу гуляў у тэніс з расейцамі. Я б вельмі хацеў, каб хто-небудзь напісаў пра яго кнігу. Сын быў асістэнтам міністра, кіраваў адной галіной — як перадаваць усе адкрыцці НАСА ў Еўропу. Адным словам, беларус, якім можна было ганарыцца.
Смерць Уладзіміра — гэта самае горшае, што я перанёс у апошнія часы. Вы ведаеце, як на бацьку гэта дзейнічае… Бацька напалову памірае, таксама і я напалову ўжо памёр…
У мяне зараз дзве ўнучкі і два праўнукі. Мая старэйшая ўнучка Марына таксама выдатная асоба ў Амерыцы. Яна была і знакамітай тэнісісткай, а таксама балерынай, яна скончыла балетную школу ў Вашынгтоне. У Вашынгтон прыязджалі знакамітыя балеро, напрыклад, Нурыеў, вось менавіта праз яе я і пазнаёміўся з Нурыевым. Было так: яны прыехалі і рабілі цэлы спектакль у Вашынгтоне. Пасля смерці Кенэдзі там збудавалі новую вельмі прыгожую залю. І я прыехаў у Вашынгтон. Унучка мне кажа: сёння я буду выступаць разам з Нурыевым. Я паглядзеў выступ і пайшоў за кулісы. І яна выходзіць за кулісы, абняўшыся з Нурыевым, і кажа: дзядуля, дазвольце вам прадставіць Нурыева. (смяецца)
— Барыс Уладзіміравіч, сто гадоў — гэта больш чым паважная дата. Ці маеце Вы нейкія свае рэцэпты доўгажыхарства?
— Я не маю ніякіх рэцэптаў. Усе ішло як ішло, многа было элементаў. Першае, магчыма, што я — беларус, гэта такія прыродныя элементы, генетыка беларуская. Далей, я ўсё жыццё меў такую прыгожую дзейнасць, і калі я быў настаўнікам, і калі быў вучоным — гэта таксама вельмі добрыя элементы. Можа, тут яшчэ і тое, што маё жыццё спачатку было вельмі цяжкое, я многа галадаў, а гэта добра, бо калі галадуеш, тады не псуецца арганізм. І самае, можа, важнае — чыстае сумленне, духовае. Я нікому не зрабіў ніякага зла. Я ніколі не быў салдатам, не браў удзел у войнах. Выкруціўся ад дрэнных магчымасцяў і дажыў да ста гадоў.
— А распавядзіце пра свой штодзённы графік: як Вы бавіце час, калі ўздымаецеся?
— У мяне ёсць пэўныя цяжкасці — такая хвароба астэахандроз. Што яна робіць: як ляжаш — суставы ўжо разышліся і сціскаюць нервы, з-за гэтага баляць ногі і не даюць спаць. Ногі «гараць», і тады ўстаеш, таму я не магу спаць наскрозь цэлую ноч, мушу ўставаць некалькі разоў.
Звычайна я ўздымаюся а 8-й ці а 9-й гадзіне. Потым, як стамлюся, крыху прылягу — я ўжо стары чалавек. Але я яшчэ вельмі добра хаджу, кожны вечар я еду на спатканне са сваёй сяброўкай Тамарай, і мы з ёй разам робім гімнастыку — я раблю «чаплю» ці тупаю нагамі, у мячык гуляем, гэта на вуліцы, а ў хаце робім усялякія гульні для мазгоў. Вось гэта і падтрымлівае мяне, таму я яшчэ і жыву. Нічога не рабіць — гэта дрэнь! Тады ўжо хутка прыйдзе смерць.
Дарэчы, я ўсё раблю сам, у тым ліку і закупы, ніхто за мной не даглядае. І гэта займае ўвесь дзень — нешта капаюся, плюс пішу лісты, тэлефаную, займаюся архівізмам — вунь, стаіць цэлы чамадан маіх усялякіх артыкулаў, кніг, і я ўсё думаю, як гэта ўсё выслаць на Беларусь. У музеі ў Наваградку ўжо поўна маіх матэрыялаў, цяпер хачу накіраваць у Мінск. Там у вас ёсць нацыянальны архіў, з Галінай Шостак я ў цудоўных адносінах. Яна вельмі добра падае матэрыялы ў інтэрнэце, прычым не толькі па-беларуску, але і па-англійску. Вось гэта добра, бо па-англійску чытаюць усе…
Я дзякую Богу, што я некаму дапамагаю. Гэта так важна — дапамагчы беднай Беларусі, Бацькаўшчыне, загнанай вякамі, падняць яе, давесці ўсім, што беларусы таксама нечага вартыя на свеце!
— Барыс Уладзіміравіч, ці магчыма ў перспектыве Беларусь як незалежная дзяржава без беларускай мовы? Ці будзе гэта Беларусь, калі не будзе беларускай мовы?
— Я думаю, што вось і сёння дзве мовы, беларуская і руская, ну і добра, і няхай. Толькі адна беларуская мова — гэта цяжка. Таму што беларуская мова не ёсць сусветная мова. А ўжо расійскую трэба лічыць сусветнай мовай, з ёй ужо можна камунікавацца з усім светам. Самае важнае, што беларуская моладзь вучыць мовы, але трэба ўлічыць, што сёння самая важная ў свеце — англійская мова. І было б вельмі добра ва ўсіх школах вывучаць англійскую мову.
Я калісьці хацеў закласці універсітэт еўрапейскага тыпу, але цяпер сітуацыя змянілася…
Увесь свет спачувае Беларусі, і хочацца дапамагчы, але ніхто не хоча ўлазіць у ваенныя канфлікты з Беларуссю, бо вайна — гэта паскудства. Таму робяць тое, што могуць. Вашы вучні вучацца і ў Вільні, і ў Варшаве, і я маю сувязі і там, я маю сяброў па ўсім свеце. А ў Вільні асабліва, бо я там жыў доўгі час. Я там, а таксама ў Беластоку, у Варшаве апошні раз быў у 1995 годзе. У мяне вялікія сябры там. Напрыклад, у Шчэціне жыве мая хросніца, яна дачка паэта Хведара Ільяшэвіча, які працаваў са мной разам у Віленскай беларускай гімназіі. Ён быў маім закадычным сябрам. І муж маёй хросніцы — цудоўны чалавек, былы рэктар Медыцынскай акадэміі ў Шчэціне, ён быў дарадчыкам Валенсы. Вось такая публіка!
Я ж скончыў у Польшчы універсітэт, і разам са мной вучыліся тыя, хто потым стаў у Польшчы вялікімі людзьмі, нават міністрамі. Адзін мой віленскі вучань, беларус, быў нават беластоцкім губернатарам і дарадчыкам Гамулкі. Аднойчы Акадэмія навук Амерыкі на месяц выслала мяне ў Польшчу як госця-прафесара, і я выкладаў у Кракаўскім універсітэце.
— А што гэта за ўзнагарода, якую Вы атрымліваеце да юбілею?
— Гэта залаты медаль Вернера фон Браўна, ён уручаецца «за выбітную дзейнасць у астранаўтыцы», за вялікі ўнёсак у астранаўтыку. Тое, што я выдаў першую кнігу ў гэтай галіне, таксама з’яўляецца адным з такіх унёскаў. І гэтай кнігай карыстаюцца і сёння. Мая кніга — гэта і тэорыя, і даведнік.
Што да маёй педагагічнай дзейнасці, то я тут, у Германіі, дваццаць год быў прафесарам амерыканскага Мэрылендскага універсітэта, у Беларусі я выпусціў пяцьдзесят тысяч вучняў, а будучы амерыканскім прафесарам, я выпусціў сто тысяч чалавек.
І яшчэ што да гэтай узнагароды. Як я прыехаў у Германію, дык немцы ляжалі на лапатках пасля вайны. Тады я пазнаёміўся з выдатнымі мясцовымі вучонымі, ездзіў на іх кангрэсы, і яны потым казалі, што я зноў узняў іх астранаўтычны дух, ракетны дух, бо іхны ракетны дух упаў пасля таго, як іх пабілі.
— А дзе было лягчэй працаваць — у Амерыцы ці ў Германіі?
— У Германіі я быў прафесарам, выкладаць было вельмі лёгка. Шчыра скажу, я вёў дзве працы — даследчую і педагагічную. Натуральна, лягчэй рабіць педагагічную працу. І ў Амерыцы, і ў Германіі. Даследчая праца — гэта вельмі цяжка, трэба паказаць сябе, паказаць матэматыку, такія цяжкія заданні — усё вырахаваць, а матэматыкі ўсё робяць першыя. Пры ўсіх важных праектах кіраўнік спачатку ідзе туды, дзе сядзяць матэматыкі: «Грамадзяне, у нас ёсць такая ідэя, вырахуйце, ці можна гэта зрабіць?» Матэматыкі цэлы месяц працуюць, і потым зноў прыходзіць кіраўнік: «І што?» — «Можна!» Тады гэтая думка ўжо ідзе да інжынераў, а інжынеры без матэматыкаў не абыдуцца. Матэматыкі прыходзяць на пасяджэнні інжынераў, а інжынеры — на пасяджэнні матэматыкаў. Дык інжынеры кажуць: як вы, матэматыкі, прыходзіце на нашы сходы, дык вы ўсё разумееце, а як мы прыходзім на вашы, матэматыкаў, сходы, мы разумеем далёка не ўсё (смяецца).
Я ўжо быў стары, выйшаў на пенсію, але ездзіў па ўсім свеце і часта заязджаў у амерыканскі універсітэт тут, у Германіі, да сваіх сяброў. І яны ведалі, што я на пенсіі, і запрасілі мяне, калі я ўжо быў пенсіянерам, сюды, у Германію, працаваць: будзеце ў нас прафесарам, гэта ўжо будзе не такая абавязкавая праца. Вось я стаўся і тут прафесарам.
Чаму менавіта ў Германіі? Наш Мэрылендскі універсітэт — гэта быў такі універсітэт, які служыў для амерыканскіх узброеных сілаў ва ўсім свеце. Ваенны міністр вырашыў, што нейкі універсітэт мусіць даць такі школьны, педагагічны сервіс усёй арміі, усім амерыканскім узброеным сілам у свеце. Наш Мэрылендскі універсітэт ёсць і ў Японіі, і паўсюль, дзе толькі ёсць амерыканскія войскі. Мне спадабалася, што тут працуюць блізкія мне людзі, таму я і прыехаў у Нямеччыну. А я мог выкладаць і ў Японіі, ці нават у В’етнаме, калі там была вайна. Нашы філіялы былі паўсюль, дзе вялася вайна. Бачыце, як амерыканская дзяржава клапацілася пра сваіх маладых салдат, каб яны не марнавалі часу, але вучыліся і вучыліся, яна давала ім такую магчымасць.
— І на заканчэнне нашай гутаркі, што б Вы, Барыс Уладзіміравіч Кіт, пажадалі беларусам?
— Быць шчаслівымі! Каб усё павярнулася так, каб яны былі шчаслівымі. Рабіць сваю беларускую справу, не пераставаць змагацца за яе. А маладым — вучыцца, і яшчэ раз вучыцца, як найбольш! Бо праз навуку можна прайсці ў свет.

— Велічэзны дзякуй Вам, Барыс Уладзіміравіч, і добрага Вам здароўя яшчэ на многія гады!