Постфутбольны апакаліпсіс

Пераварот, вайна, адстаўка ўраду — такімі былі палітычныя наступствы шматлікіх папярэдніх чэмпіянатаў свету па футболу. Цяперашні чэмпіянат у Бразіліі наўрад ці будзе выключэннем. 



Француз Жуль Рымэ — адзін з тых, хто рэалізаваў ідэю правядзення сусветнага турніру, — марыў, што яго праект будзе «спрыяць федэралізацыі нацый і рас».
Але футбол хутчэй спрыяў росту ваяўнічага нацыяналізму і агрэсіі. Так, фінальны свісток на першым чэмпіянаце свету па футболу ва Уругваі ў 1930 годзе даў старт трэцяму тайму: каля 20 тысяч аргенцінцаў, незадаволеных правалам сваіх улюбёнцаў, вырашылі адпомсціць суддзям.
Але масавая драка — дробязь у параўнанні з тым, што прыносілі наступныя турніры. Чэмпіянат 1934 года ў Італіі ператварыўся ў рэкламу фашысцкай мадэлі. Дучэ нават патрабаваў, каб футбольныя суддзі віталі адзін аднаго фашысцкім салютам. Перамога італьянскай зборнай на тым чэмпіянаце была не толькі трыумфам Дучэ, аднак і добрым урокам для ўсіх еўрапейскіх палітыкаў. Назіраючы за масавай футбольнай істэрыкай, яны зразумелі, што гульня ў мяч можа дапамагчы ім адцягнуць увагу ад іншых праблем. Пасля Італіі 1934 года футбол у шматлікіх краінах ператварыўся ў элемент афіцыйнай палітыкі. 
Чэмпіянат свету 1938-га ў Францыі стаў сусветнай падзеяй. Італьянцы зноў перамаглі, аднак для глабальнага трыумфу фашызму гэтага было недастаткова. Калі б не чэхаславакі, якія абыгралі немцаў у паўфінале, у рашаючым матчы маглі б сустрэцца зборныя Германіі і Італіі, сімвалізм сустрэчы якіх у фінале быў бы каласальны. 
Берлін жорстка адпомсціў Празе. Ужо ўвосень таго года краіна дэ-факта страціла суверэнітэт. У нямецкіх газетах пісалі, што гэта ёсць расплата за той крыўдны пройгрыш немцаў у Францыі.
Стаць чэмпіёнамі немцы змаглі толькі ў 1954 годзе, калі выйгралі чэмпіянат у Швейцарыі. Гэта быў сапраўдны цуд, хаця б таму, што ў фінале ў Берне яны абыгралі венграў, якім тыдзень таму прайгралі з лікам 3-8. Уся ФРГ святкавала «Цуд у Берне». Агенты саюзных войскаў, якія акупавалі ФРГ, з трывогай адзначалі, што падчас святкаванняў у натоўпе спяваюць першы радок нямецкага гімну, а менавіта: «Германія вышэй за ўсё» (гэта было забаронена, паколькі нагадвала нацысцкія часы). Брытанская прэса нават баялася, што футбол стане пралогам палітычных выступаў пад рэваншысцкімі лозунгамі. 
У нямецкай масавай свядомасці перамога ў Швейцарыі азначала канчатковы выхад краіны з пасляваеннага крызіснага стану. 
Куды больш палітычных наступстваў меў гэты чэмпіянат для Венгрыі. Пройгрыш Германіі ў фінале быў успрыняты як нацыянальная трагедыя. Частку каманды зрабілі здраднікамі і падверглі рэпрэсіям.

Чэмпіянат 1958 года выклікаў бум патрыятызму і надзей на незалежнасць у краінах Трэцяга свету. Усё дзякуючы французскім футбалістам алжырскага паходжання, якія адмовіліся гуляць за зборную Францыі ў знак салідарнасці з барацьбой за незалежнасць на сваёй гістарычнай радзіме.
Чэмпіянат свету 1966-га ў Англіі стаў прамоўтарам моды на ўсё брытанскае, у тым ліку на музыку «Beatles», што ў выніку дапамагло спартовай падзеі стаць часткай культурнай рэвалюцыі 1960-х гадоў на Захадзе. 
А вось чэмпіянат 1978-га ў Аргенціне фактычна выклікаў новую вайну. На той час у краіне пры ўладзе знаходзіла вайсковая хунта, якой вельмі патрэбна была перамога, каб неяк кампенсаваць суайчыннікам кепскія эканамічныя зводкі. Людзі хунты не спыняліся ні перад чым, у тым ліку перад подкупам суддзяў. У выніку Аргенціна сапраўды перамагла, аднак гэта перамога толькі распаліла апетыты генералаў. Яны пачалі падрыхтоўку дэсанту на Фальклендскія (Мальвінскія) выспы, якія, як вядома, належалі Вялікабрытаніі. 
Вайна з Маргарэт Тэтчэр закончылася катастрофай не толькі для аргенцінскай арміі, аднак і для дыктатуры. Хутка пад ціскам вулічных маніфестацый у краіне пачаліся дэмакратычныя рэформы. У стабілізацыі новага рэжыму вельмі дапамог Марадона, які ў 1986 годзе адпомсціў англічанам за прайграную вайну. Аргенцінцы перамаглі каманду з Альбіёну, а пасля заваявалі галоўны тытул чэмпіёнаў.
А вось турнір 1982-га ў Іспаніі дапамог Ізраілю, які ў гэты час пачаў інтэрвенцыю ў Ліван. Публіка на Захадзе дастаткова вяла рэагавала на навіны з Бліжняга Усходу. Натуральна, савецкая прапаганда пабачыла ў супадзенні часу правядзення турніру і інтэрвенцыі ізраільскіх войскаў у Ліван добра распрацаваны план. 
Чэмпіянат 1990-га ў Італіі, які прынёс перамогу немцам, лічыцца адным з галоўных каталізатараў працэсу аб’яднання Германіі. Пасля таго, як рухнула берлінская сцяна, пачаліся доўгія дэбаты наконт сцэнараў аб’яднання. Некаторыя еўрапейскія сталіцы баяліся такой перспектывы. Калектыўная падтрымка ўсімі немцамі — як на Захадзе, так і на Усходзе — зборнай дала зразумець палітыкам волю нямецкага народу да адзінства. 

У 1998 годзе чэмпіянат свету ў Францыі для немцаў праходзіў на фоне выбарчай кампаніі ў Бундэстаг. Коль увесь час падкрэсліваў свае сяброўства з галоўным трэнерам зборнай. Не дзіўна, што сенсацыйны пройгрыш немцаў харватам справакаваў вулічныя дэманстрацыі, удзельнікі якіх патрабавалі адстаўкі трэнера і Коля. Увосень выбаршчыкі прагаласавалі за Герхарда Шродэра. 
Вельмі супярэчлівае стаўленне ў часткі нямецкага левага палітыкуму да чэмпіянату свету 2006-га ў Германіі. Паводле іх, той турнір дапамог легітымізаваць патрыятызм сярод простых немцаў. Яны пачалі без комплексаў віны за Другую сусветную вайну дэманстраваць нацыянальныя сімвалы, ганарыцца сваім паходжаннем і г.д. Менавіта пасля таго турніру Берлін, быццам, пачаў паводзіць сябе больш нахабна з краінамі-ахвярамі нацысцкай агрэсіі. 

Аднак самая вялікая каляфутбольная палітычная бура нас, магчыма, чакае яшчэ наперадзе. Калі следства давядзе, што чыноўнікі FIFA бралі хабары ад Катару і Расіі за лобінг іх права прымаць чэмпіянаты свету 2018 і, адпаведна, 2022 гадоў. Фактычна, спатрэбіцца перазагрузка ўсёй сістэмы арганізацыі Кубкаў свету.