Карбалевіч: «Выбары» ў Беларусі нагадваюць нязграбны флэшмоб

Вылучэньне некалькіх кандыдатаў, акрамя Лукашэнкі, павінна стварыць ілюзію, што цяперашняя кампанія ніяк не адрозьніваецца ад папярэдніх. Маўляў, усё як звычайна. Але цяпер роля спойлераў трохі іншая, чым раней. Удаючы зь сябе нібыта апанэнтаў Лукашэнкі, яны адначасова вымушаныя падтрымліваць існы рэжым і ягоную палітыку.

Гаворачы пра электаральныя кампаніі ў сёньняшняй нэататалітарнай Беларусі, многія экспэрты кажуць пра вяртаньне ў савецкія часы, рэанімацыю традыцый эпохі СССР, піша на «Свабодзе» палітолаг Валер Карбалевіч. Так, сапраўды, ператварэньне выбараў у чыста тэхнічную працэдуру шмат у чым нагадвае тагачасную практыку. Аднак нават тады гэтая, здавалася б, тэхнічная працэдура мела палітычны сэнс. Бо выконвала палітычную задачу ў справе легітымізацыі ўлады.

Цяперашняя выбарчая кампанія трохі адрозьніваецца ад таго, што адбывалася ў савецкія часы. У СССР на выбарах быў толькі адзін кандыдат, не было альтэрнатывы, можна было галасаваць толькі «за» ці «супраць». Цяпер жа і ў парлямэнцкіх, і ў прэзыдэнцкіх выбарах удзельнічаюць некалькі кандыдатаў. Ствараецца альтэрнатыва, няхай і штучная. Гэта — здабытак постсавецкай дэмакратызацыі, новая традыцыя.

Мясцовыя ці парлямэнцкія выбары можна правесьці як тэхнічную працэдуру. Бо насельніцтва разумее, што парлямэнт і мясцовыя саветы — пустыя інстытуты, якія не валодаюць рэальнай уладай. А вось прэзыдэнцкія выбары нават ва ўмовах сёньняшняй нэататалітарнай Беларусі — гэта ў любым выпадку палітычная кампанія. Бо ўсе ў краіне разумеюць, што ідзецца пра рэальную ўладу. Палітызацыя грамадзтва падчас гэтай кампаніі непазьбежная. Рэжым якраз і імкнецца скарыстаць гэтую палітызацыю на сваю карысьць.

Упершыню прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі праходзяць без рэальных апанэнтаў Аляксандра Лукашэнкі. Што адлюстроўвае тыя вялікія перамены, якія адбыліся ў краіне за апошнія чатыры гады. Цяпер у палітычнай сыстэме няма апазыцыі, грамадзянскай супольнасьці, затое за кратамі сотні палітвязьняў. І задача ўладаў палягае ў тым, каб прыхаваць гэты факт, стварыць уражаньне існаваньня нейкай канкурэнцыі. Дзеля гэтага і арганізавана вылучэньне некалькіх кандыдатаў.

У пэўным сэнсе беларускія ўлады капіююць апошнюю расейскую прэзыдэнцкую кампанію. Там, акрамя Ўладзіміра Пуціна, у выбарах удзельнічалі яшчэ тры кандыдаты, прадстаўнікі праўладных парлямэнцкіх партый: Мікалай Харытонаў (КПРФ), Уладзіслаў Даванкоў («Новыя людзі»), Леанід Слуцкі (ЛДПР). Гэтак жа і ў Беларусі прэтэндэнтамі на пасаду прэзыдэнта вылучаюцца лідэры праўладных партый, прадстаўленых у парлямэнце: Сяргей Сыранкоў (Кампартыя), Алег Гайдукевіч (ЛДП), Аляксандар Хіжняк (Рэспубліканская партыя працы і справядлівасьці).

Але капіяваньне ня поўнае: існуе і беларуская спэцыфіка. Ёсьць прадстаўнікі так званых «грамадзкіх арганізацый»: Сяргей Бобрыкаў (Беларускі саюз афіцэраў), Вольга Чамаданава (Беларускі саюз жанчын).

Яшчэ адно адрозьненьне ад расейскіх выбараў і ад папярэдніх беларускіх прэзыдэнцкіх кампаній — той факт, што зарэгістраваць свае ініцыятыўныя групы імкнуцца тры жанчыны: Ганна Канапацкая, Вольга Чамаданава, Дзіяна Кавалёва. Тут улады, магчыма, падсьвядома дэманструюць, што Беларусь — усё ж эўрапейская краіна, нягледзячы на абвешчаны цывілізацыйны разварот да Ўсходу і Поўдня.

Выбары як спецаперацыя рэжыму

І другі момант: галоўны рэальны апанэнт Аляксандра Лукашэнкі — Сьвятлана Ціханоўская. Таму і зьяўленьне жанчын — прэтэндэнтаў на прэзыдэнцкую пасаду, і заява беларускага ўладара, што ён «жаночы прэзыдэнт» — гэта ўсё інструмэнт для нэўтралізацыі і дэлегітымізацыі свайго асноўнага рэальнага суперніка.

Вылучэньне некалькіх кандыдатаў, акрамя Лукашэнкі, паклікана стварыць ілюзію, што цяперашняя кампанія ніяк не адрозьніваецца ад папярэдніх. Маўляў, усё як звычайна, існуе шмат прэтэндэнтаў, яны будуць зьбіраць подпісы, выступаць па БТ, у бюлетэні для галасаваньня будзе некалькі прозьвішчаў.

Існаваньне спарынг-партнэраў, спойлераў Лукашэнкі падчас прэзыдэнцкіх выбараў — ня новая зьява. Гэтую ролю звычайна выконваў дзяжурны кандыдат Сяргей Гайдукевіч. Але ў яго была іншая роля. Ён быў патрэбен на выпадак, калі б рэальныя апанэнты Лукашэнкі раптам зьнялі свае кандыдатуры ўжо ў працэсе кампаніі, і той раптам застаўся б адзіным кандыдатам. Што разбурыла б увесь сцэнар уладаў. Вось у такім разе Гайдукевіч мог бы выканаць ролю штучнай альтэрнатывы.

Цяпер роля спойлераў іншая. Яны павінны быць нібыта апанэнтамі Лукашэнкі — і адначасова падтрымліваць існы рэжым і ягоную палітыку. Маўляў, я іду кандыдатам у прэзыдэнты, каб падтрымаць адзінага і незаменнага правадыра. Такая практыка існуе ў некаторых краінах Цэнтральнай Азіі. Але ў Беларусі дасюль такога не было. Выглядаць гэта будзе трохі сьмешна.

Але тут ёсьць адна праблема. У рамках палітычных рэпрэсій пасьля 2020 году многія людзі пацярпелі за тое, што ставілі подпісы ў падтрымку альтэрнатыўных кандыдатаў, асабліва Віктара Бабарыкі. Гэтыя людзі страцілі працу ў дзяржаўных установах, мелі іншыя непрыемнасьці.

І вось уявіце сытуацыю, калі да звычайнага абывацеля прыходзяць чальцы ініцыятыўных груп кандыдатаў-спойлераў Лукашэнкі і прапануюць паставіць подпіс у іх падтрымку. І выбаршчык, памятаючы пра сумны досьвед папярэдняй кампаніі, хутчэй за ўсё, адмовіць. На ўсялякі выпадак, бо хто ведае, чым гэта можа пагражаць потым. І як самі кандыдаты, чальцы іхных ініцыятыўных групаў будуць агітаваць людзей не баяцца? Маўляў, я не сапраўдная альтэрнатыва, а падстаўная фігура, спарынг-партнэр Лукашэнкі, мая кандыдатура ўзгодненая зь ягонай адміністрацыяй? Ці як па-іншаму? Сытуацыя камічная.

Падаецца, улады разумеюць гэтую праблему. Бо зьвярніце ўвагу: ЦВК не дае інфармацыі пра колькасьць ініцыятыўных груп. А гэтая інфармацыя даволі важная. Справа ў тым, што досьвед мінулых прэзыдэнцкіх кампаній, падчас якіх рэальна зьбіралі неабходныя 100 тысяч подпісаў, сьведчыць: толькі ініцыятыўныя групы, якія налічваюць больш за 3 тысячы чальцоў, маглі выканаць гэтую задачу. І калі цяпер высьветліцца, што склад камандаў кандыдатаў невялікі, то будзе яшчэ больш заўважнай уся прафанацыя такой кампаніі. Таму не выключаю, што зьбіраць подпісы ў падтрымку «канкурэнтаў» Лукашэнкі давядзецца дзяржаўнаму апарату з выкарыстаньнем так званага «адміністратыўнага рэсурсу».

Кампанія пачалася з флэшмобу. Можна меркаваць, што і ўся яна ператворыцца ў адзін нязграбны трохмесячны флэшмоб.