«З'язджаць ці заставацца — звычайна падаецца як выбар паміж добрым і дрэнным»
Пісьменнік і былы супрацоўнік Беларускага ПЭН-цэнтра Павел Анціпаў напісаў для «Нямецкай хвалі» пра тое, як беларусы з'язджаюць з краіны і што такое эміграцыя — на асабістым прыкладзе.
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
У маім асяроддзі размовы пра эміграцыю звычайна пачынаюцца з 14 ліпеня 2021 года. Не буду парушаць традыцыю.
14 ліпеня — дзень, калі ў Францыі ўзялі Бастылію. Славутыя сцены турмы, пра якія спявае бард Хадановіч з плошчаў Варшавы, Кракава і Гданьска, паваліліся. Было гэта больш за 200 гадоў таму, і тады, як прынята лічыць, пачалася лібертэ, эгалітэ, фратэрнітэ — уся ўлада народу, грамадзянскія правы і іншае.
Мне пра гэта яшчэ ў беларускай школе расказалі, пасеялі парасткі чамусьці. І вось 14 ліпеня 2021 года, па трапным выразе вядомага беларускага рэпера, «чалавек з вусамі ляпае вуснамі», і ўсе недзяржаўныя арганізацыі краіны аказваюцца ў руінах — такая сабе Бастылія наадварот. Нам казалі, што мур рухне, але не казалі, які.
І ўсе мы, тыя, хто працаваў у гэтых арганізацыях, адразу ж сталі перад выбарам: з'ехаць або застацца. Астатнія маглі трапіць у Бастылію.
Не факт, вядома, што пасадзяць, месцаў на ўсіх не хапае, іх разыгрываюць у латарэю, і, можа быць, пашанцуе. А пакуль — проста чакайце, спадзявайцеся, псуйце нервы і кроў.
Кіеў
Чакаць не хацелася, і я з'ехаў. Тады гэта яшчэ не ўспрымалася як эміграцыя. Цяпер, дарэчы, таксама не ўспрымаецца. Але ўспрыманне падманвае. Ужо калі ты з'ехаў з краіны больш чым на год і не можаш вярнуцца — гэта і ёсць эміграцыя, незалежна ад успрымання.
Мне пашанцавала: за гады працы ў недзяржаўных арганізацыях я не паспеў назапасіць на кватэру, дачу і дарагую бытавую тэхніку, якой складана пазбавіцца пры раптоўным пераездзе, таму я сабраў невялікі чамадан, куды, аказваецца, лёгка змясціць усё неабходнае, і купіў ліпавую пуцёўку на Чорнае мора, без якой тады не выпускалі з краіны.
Я і цяпер памятаю, якім цёплым было паветра на ўкраінскай мяжы, з якой палёгкай я ўдыхаў яго пасля праходжання ўсіх мытных працэдур і выплаты 20 долараў хабару.
Можна было застацца ў Кіеве, нішто гэтаму не перашкаджала, акрамя шурпатага адчування вайны, якая насоўваецца. З акна кватэры на Майдане я назіраў вайскоўцаў, якія рэпетавалі парад, над домам праляталі самалёты, за імі — верталёты, Аляксандр Кабанаў вывесіў у Facebook верш «Ураджай»:
Так прекрасны, так пугливы —
дети в пламени стрекоз,
скоро будет много сливы,
персиков и абрикос...
Я пайшоў польскае консульства прасіць візу.
Варшава
На пачатку кастрычніка мы з чамаданам дабраліся да варшаўскага аэрапорта ім. Шапэна. Абмінуўшы пашпартны кантроль (гэтым разам абышлося без хабараў), я сеў на цягнік і праехаў праз увесь горад да Варшавы Усходняй — там знаходзілася кватэра, дзе мне трэба было адбыць каранцін. Надвор'е было цёплым, лісце толькі пачыналі жоўкнуць, з кватэры быў выхад на тэрасу. Я закупіўся на тыдзень у найбліжэйшай «Жабцы» і расслабіўся.
За тыдзень я асвоіў навыкі, неабходныя ў заходнім грамадстве: навучыўся карыстацца пасудамыйкай і кава-машынай. Я таксама зняў доўгатэрміновае жыллё.
Цяпер рэтраспектыўна здаецца, быццам усё жыццё ведаў, што давядзецца з'ехаць.
Беларусь
Памятаю, чытаў аўтабіяграфію Шагала і так радаваўся, калі яму падпісалі паперы на выезд. А потым чытаў у Салжаніцына пра нявінна зняволеных навукоўцаў («У крузе першым») і думаў, як жа добра, што гэта больш ніколі не паўторыцца. І якраз калі я гэта чытаў, на сувораўскае вучылішча ў Мінску вярнулі імя Сталіна. Там на барэльефе была кніжка з надпісам «Маркс, Энгельс, Ленін...», і чацвёртае імя было замазана. А цяпер яго адмазалі.
Прыкладна тады ж перайменавалі мінскія праспекты Скарыны і Машэрава. І хтосьці з лідараў меркаванняў таго часу выступіў на «Хартыі», маўляў, глупства ўсе гэтыя вашы перайменаванні, прыйдзем да ўлады, усе назвы вернем адным пакетам. 18 гадоў прайшло — і дзе той пакет? А тады, вядома, верыў: прыйдзем, вернем і Сталіна замажам.
У чаканні гістарычнай справядлівасці я пачаў хадзіць у архіў, шукаў «адкуль мой род». А там у патоку дакументаў, напрыклад, такія — «Справа аб пераходзе ў праваслаўнае ведамства некаторых уніяцкіх прыходаў Барысаўскага, Мазырскага і Рэчыцкага паветаў Мінскай губ. 1834-1836 гг.». Дзясяткі спраў пра такія «пераходы», пра якія прыхаджан ніхто не пытаўся. Гэта пасля паўстання 1830-1831 гадоў.
А вось яшчэ дакумент «Справа па прашэнні штабс-капітана Ганіпроўскага аб вяртанні яму шубы, канфіскаванай разам з маёмасцю яго сына, які прыняў удзел у польскім паўстанні 1863 года».
І быццам бы не кветкамі змагаліся, а які вынік? Дзе цяпер гэтыя прыхаджане? Дзе шуба штабс-капітана, дзе яго сын? Ці спадзяваліся яны, як і я, на «гістарычную справядлівасць», на «прагрэс», на тое, што «ўсё мінулае застанецца ў мінулым»?
Выбар
У Мінску я здымаў кватэру за 200 долараў. У Варшаве танней, чым за 600 — не знойдзеш. У Мінску я часта звяртаўся да лекараў, тут — ачуньваю сам.
Ці правільны я зрабіў выбар?
Сябры ў Мінску з асцярогай выглядаюць у акно, палохаюцца стуку ў дзверы.
Ці правільны я зрабіў выбар?
З'язджаць ці заставацца — гэта звычайна падаецца як выбар паміж добрым і дрэнным. Мала хто задумваецца, што выбару паміж добрым і дрэнным не існуе: абавязкова абярэш добрае. Выбар ёсць толькі паміж дрэнным і дрэнным, калі ў любым выпадку нешта губляеш.