Дзярждоўг Беларусі на максімуме, што цяпер?

Мінулы 2017-ы год адзначыўся не толькі рэкордна нізкай інфляцыяй, выхадам эканомікі з рэцэсіі і стабільным рублём. Былі зафіксаваныя і іншыя «дасягненні»: да 1 студзеня 2018 года валавы знешні доўг дзяржавы ў пашыраным вызначэнні дасягнуў гістарычнага максімуму на адзнацы 25 млрд даляраў.

25 мільярдаў для Беларусі — сур’ёзная сума. Гэта амаль палова гадавога ВУП краіны. Прыкладна чвэрць гэтай сумы не з’яўляецца абавязкам непасрэдна дзяржаўных органаў. Гэта даўгі кампаній, па якіх урад выступае паручыцелем. Калі кампаніі будуць абслугоўваць свае крэдыты добрасумленна, то падаткаплацельшчыкаў гэта ніяк не закране. Аднак 17,3 млрд даляраў — гэта даўгі ўрада, які, як вядома, практычна не мае сваіх грошай і працуе выключна за кошт грамадзян сваёй краіны. Гасіць гэтыя мільярды ў канчатковым выніку будуць самі беларусы.
Тэндэнцыя да росту знешняга доўгу намецілася ў Беларусі ўжо даўно. У пачатку 2010 года знешні доўг сектара дзяржаўнага кіравання ў пашыраным вызначэнні складаў 13,9 млрд даляраў. За мінулыя 8 гадоў паказчык ўдалося нарасціць на 80%: мабыць, хутчэй у Беларусі раслі толькі цэны і курс даляра.
Пры гэтым з чатырох складнікаў доўгу (доўг урада, Нацбанка, банкаў і іншых арганізацый) асаблівую спрытнасць дэманстравалі менавіта ўрад і Нацбанк: іх даўгі выраслі на 106% і 162% адпаведна. Зрэшты, Нацбанк у апошнія гады адышоў ад практыкі актыўных запазычанняў і нават здолеў скараціць доўг. А вось урад, наадварот, адчуў смак. На графіку ніжэй відаць, што ў 2012-2015 гадах ўлады не моцна злоўжывалі знешнімі пазыкамі — сума знешняй запазычанасці сектара дзяржкіравання змянялася мала, рост за 4 гады склаў усяго 621,5 млн даляраў. Але пасля працэс паскорыўся. У 2016 годзе адбыўся прырост на 1,18 млрд даляраў, ну а ў 2017 — сапраўдны рывок на 3,1 млрд, які і прывёў да таго, што знешні доўг сектара дзяржкіравання ў пашыраным вызначэнні дасягнуў рэкордных адзнак.

Адно з самых актуальных пытанняў — гэта куды ўрад накіроўвае грошы, якія бярэ ў доўг у знешніх крэдытораў? Адказ — у склад золатавалютных рэзерваў, а вось з далейшым іх выкарыстаннем бываюць розныя варыянты. Напрыклад, у 2011-2014 гадах валюта актыўна марнавалася, у тым ліку і на падтрыманне курсу рубля. З 2015 года Нацбанк адышоў ад згубнай практыкі, але выдаткаваных грошай ужо не вернеш. Валюта сышла — даўгі засталіся, і зараз ізноў прыцягнутыя пазыкі трацяцца ў асноўным на пагашэнне і абслугоўванне старых валютных даўгоў.

Рост доўгу сектара дзяржаўнага кіравання прывёў да таго, што кожны год урад траціць некалькі мільярдаў даляраў на пагашэнне і абслугоўванне валютных даўгоў. Напрыклад, у 2018 годзе сума валютных плацяжоў складзе амаль 3,8 млрд даляраў. Яна ўключае ў сябе плацяжы не толькі па вонкавым, але і па ўнутраным абавязку, які таксама часткова фармуецца ў замежнай валюце за кошт размяшчэння валютных аблігацый.
Калі засяродзіцца выключна на вонкавым доўгу ўрада, то у 2018 годзе ён абыдзецца казне ў 2,88 млрд даляраў, з якіх 2,13 млрд будуць накіраваныя на пагашэнне асноўнага доўгу, а 750 млн — на працэнты. Самая высокая крэдытная нагрузка прыпадае на першы квартал — з-за неабходнасці пагасіць стары выпуск еўрабондаў на 800 млн долараў агульная сума плацяжоў складзе 1,45 млрд. Напружаным будзе і трэці квартал, калі ўраду прыйдзецца накіраваць на пагашэнне і абслугоўванне знешняга доўгу 700 млн долараў. На гэтым фоне плацяжы ў 360 млн у другім і чацвёртым кварталах выглядаюць вельмі памяркоўнымі, хоць і гэта таксама немалыя грошы.

У 2019 годзе плацяжы чакаюцца крыху ніжэй — у сукупнасці 2,38 млрд даляраў, з якіх 1,63 млрд складзе пагашэнне асноўнага доўгу, а 750 млн — выплата працэнтаў. Гэтая лічба яшчэ можа змяніцца ў залежнасці ад таго, якія крэдытныя абавязацельствы ўрад возьме на сябе ў 2018 годзе, аднак ужо цалкам відавочна, што нават без неабходнасці гасіць еўрабонды плацяжы будуць немалыя.
Асобнай увагі заслугоўвае сума працэнтных плацяжоў — па 750 млн даляраў і ў гэтым, і ў наступным гадах. За кошт таго, што знешнія крэдыты, як правіла, прадугледжваюць працяглыя тэрміны, па кожнай такой пазыцы «набягае» вялікая пераплата. Напрыклад, працэнты па трох выпусках еўрабондаў, з дапамогай якіх ўрад за апошні год прыцягнуў 2 млрд даляраў, абыдуцца казне ў 1,19 млрд даляраў — гэта больш за палову агульнай сумы пазыкі. Гэтыя выплаты будуць расцягнутыя на 12 гадоў. Не дзіва, што пры такіх працэнтных плацяжах дзярждоўг у доўгатэрміновай перспектыве толькі расце нягледзячы нават на тое, што цяпер урад марнуе новыя абавязкі толькі на пагашэнне старых. З пазыковай завесы такім шляхам ня выбрацца, трэба спраўляцца з абавязкамі сваімі сіламі, але з гэтым таксама ёсць сур’ёзная праблема.
Справа ў тым, што беларуская эканоміка, якая, дарэчы, пазіцыянуецца як экспартаарыентаваная, практычна не генеруе замежнай валюты. Валютная выручка, вядома, маецца, аднак яна цалкам сыходзіць на аплату імпарту. У выніку сальда знешняга гандлю балансуе каля нуля, экспартныя пошліны прыносяць каля 500 млн даляраў у год, а іншых крыніц асабліва і няма. Апошнія два гады пастаўшчыком валюты для плацяжоў па валютным абавязку выступала насельніцтва, якое на фоне падзення прыбыткаў актыўна прадавала старыя валютныя заначкі, але гэтая крыніца паступова змяншаецца.
У крайнім выпадку, дзяржава, вядома, можа выкупіць адсутныя мільярды даляраў на ўнутраным рынку за кошт бюджэтных сродкаў, але гэта немінуча прывядзе да прыкметнага паслаблення рубля і пусьціць прахам намаганні Нацбанка па стабілізацыі фінансавага рынку і аднаўленні даверу да нацыянальнай валюты. На жаль, у бягучых умовах увесь час браць новыя пазыкі — адзіны верны спосаб бязбольна пазбегнуць дэфолту. Толькі вось ёсць у гэтага анальгетык і небяспечны пабочны эфект — даўгавая яма становіцца толькі глыбей.
Паводле Заўтра тваёй краіны