Уладзімір Ваткін: Я заўсёды выбіраў свабоду

Беларус Уладзімір Ваткін трэніраваў зборныя трох краін і сёння мае прапановы ад такой жа колькасці нацыянальных каманд. Але па-ранейшаму застаецца ў Аўстраліі. Трэнер, найлепшым вучнем якога быў двухразовы абсалютны чэмпіён свету па спартыўнай гімнастыцы Іван Іванкоў, у інтэрв’ю «НЧ» расказаў пра працу на зялёным кантыненце і заадно даў параду тым, хто хоча кардынальна змяніць сваё жыццё.

— Зборная Аўстраліі заняла шостае месца ў неафіцыйным камандным заліку па выніках мінулых Алімпійскіх гульняў у Токіа. Наколькі пільна сачылі за гэтай табліцай у краіне і ці мела яна наогул нейкае значэнне для аўстралійскага спартыўнага істэблішменту?
— Вядома, не. Першы сход для алімпійцаў у Токіа праходзіў пад наступным дэвізам: «Рабяты, вы адабраліся на Алімпіяду — і гэта ўжо выдатнае дасягненне». Такі пасыл мне як чалавеку, які вырас у СССР, не вельмі зразумелы, але, пажыўшы тут, я ўжо стаўлюся да яго з разуменнем.
— Ваш выхаванец Тайсан Бул стаў пятым у фінале на перакладзіне.
— Гэта найлепшае дасягненне аўстралійскіх гімнастаў за ўвесь час іх удзелу ў Алімпіядах.
— Якую падзяку ад краіны атрымалі?
— Трэнеру падзякі не асабліва дасталося, проста захавалася пазіцыя, на якой працую. Я трэнер Нацыянальнага цэнтра спорту ў Канберы і зборнай краіны. Заробак мне плаціць Федэрацыя гімнастыкі. Кантракт працягваецца кожны год, але ён не залежыць наўпрост ад выніку, хутчэй ад палітыкі ў федэрацыі — ці ёсць у яе грошы, ці іх не так шмат, як бы хацелася. Але калі твой вучань у «васьмёрцы» на чэмпіянаце свету ці Алімпіядзе, то падстаў турбавацца за бліжэйшую будучыню няма.
— Якія віды спорту лепш за ўсё сябе адчуваюць у краіне?
— Камерцыйныя. Гэта, у першую чаргу, рэгбі, крыкет, тэніс і баскетбол. Выдатныя вынікі дэманструе аўстралійскае плаванне: па колькасці і якасці заваяваных узнагарод у Рыа зборная саступіла толькі амерыканцам, але ў гэтым відзе спорту не заробіш. У адрозненне ад рэгбі, які ў Беларусі зусім не ведаюць. Тут ёсць тры віды гэтай гульні, і на кожным поўныя стадыёны, а заўзятары проста вар’яцеюць. І зарабляюць рэгбісты ого-го…
А ў маіх гімнастаў — членаў зборнай — заробкаў наогул няма. Ёсць нейкія невялікія дапамогі, нешта бясплатна дастаецца. Ды і на вялікія турніры ездзяць за кошт федэрацыі, вось і ўсё. Зрэшты, што тычыцца папулярнасці нашага віду, то, думаю, ён мала чым саступае плаванню. У краіне хапае залаў, якія працуюць не на вынік.
Іншая справа, што ў плаванні зоркі могуць зарабіць на тых жа алімпійскіх прызавых. Прэмія за першае месца склала 15 тысяч аўстралійскіх долараў — гэта крыху больш за 10 тысяч амерыканскіх. Добрыя лічбы, таму што раней яны былі менш. І калі ты, напрыклад, Эма Макеан, якая ў кролі і батэрфляі выйграла чатыры «золаты» і тры «бронзы», то сума атрымліваецца цалкам сімпатычная.
— Але ўсё роўна яна разы ў тры меншая, чым у беларускага чэмпіёна ў скачках на батуце.
— Мы можам ўспомніць расіян і казахаў, якім за «золата» наогул плацяць па 250 тысяч долараў. Плюс кватэра і машына. Але, зразумела, гэта проста непараўнальныя рэчы.
— Лічыцца, што на Захадзе асноўныя грошы зоркі спорту зарабляюць на рэкламе.
— Не факт, зарабляюць адзінкі. Можна быць вельмі паспяховым спартсменам, але не фотагенічным і нецікавым. І спонсары, адпаведна, у цябе будуць вельмі «дохленькія».
Ёсць, вядома, прыклады зваротнага кшталту. Скажам, плывец Іан Торп — пяціразовы алімпійскі чэмпіён. Ён атрымліваў велізарныя рэкламныя грошы, большая частка якіх, зрэшты, прыходзілася на Японію.
Або возьмем двухразовага алімпійскага чэмпіёна Майкла Кліма. Аляксандр Папоў трэніраваўся разам з ім у Генадзя Турэцкага, але ў яго кантрактаў было на тысяч дзвесце, а ў Кліма набягала пад тры мільёны. Таму што іншаземец ніколі не будзе зарабляць больш за прадстаўніка карэннай нацыі.
Але, з іншага боку, хоць Петрыя Томас навыйгравала дакладна больш, чым Клім, але ў рэкламе зусім не была так паспяховая. Так што проста тытулы не працуюць — неабходна быць яшчэ харызматычным, цікавым і нават скандальным.
— Як ні круці, але калі браць індывідуальныя віды, то больш выгадна быць спартсменам у краінах былога СССР.
— Гэта факт бясспрэчны. Тут і вельмі сур'ёзныя прэміі, і поўнае забеспячэнне з боку дзяржавы з добрымі заробкамі, і ўвага рэгіёнаў і федэральнага цэнтра — я добра ведаю, як з гэтым справа ў Расіі.

— Застаецца незразумелым, чаму Расія з яе шасціразовай перавагай у насельніцтве і невымерна больш высокім узроўнем матэрыяльных уліванняў практычна ўсю Алімпіяду білася з Аўстраліяй за пяты радок у спісе самых спартыўных краін свету.
— Мне гэта таксама незразумела. Хоць у гімнастыцы з Расіяй Аўстралія цягацца не можа і наўрад ці калі-небудзь зможа. Расійская гімнастыка сёння вельмі добрая — і атлеты, і трэнеры. Праўда, яны ўжо трошкі стараватыя, але, затое, думаю, не ў крыўдзе на краіну за тое, што аддалі ёй лепшыя гады.
З іншага боку, нашы аўстралійцы таксама аддаюць гэтыя гады, не маючы якой-небудзь кампенсацыі. Але ў тым і складаецца магія спорту, што ён зацягвае ў сябе з галавой. Падабаецца пацанам гімнастыка — і яны гатовыя аддаваць ёй гадзіны трэніровак кожны дзень.
— Як з гэтага пункту гледжання можам ацаніць выступ беларускай зборнай? Як ні круці, гэтая Алімпіяда аказалася самай правальнай у яе гісторыі.
— Што тычыцца батута, то абодва нашы хлопцы выдатна адскакалі. Літвіновіч перамог заслужана, Ганчароў быў побач з п'едэсталам. Ну а калі казаць пра спартыўную гімнастыку, то нічога не змянілася, яна па-ранейшаму згасае.
Ведаю толькі аднаго талковага хлопца — Ягора Шарамкова. Ён на Гульні не адабраўся, але мог бы паспрабаваць аказацца паблізу да фіналаў на асобных снарадах. Вядома, у параўнанні з тымі часамі, калі нашы беларусы прэтэндавалі на першынство і ў асабістых спаборніцтвах, і ў камандных, гэта нішто, але такая рэальнасць. Атрымліваецца, што сёння беларуская гімнастыка, з яе найбагацейшымі медальнымі традыцыямі, слабейшая за аўстралійскую, якая развіваецца, можна сказаць большай часткай на энтузіязме прыезджых трэнераў.
— Тады пагаворым пра задавальненне ад працы. Дзе эмоцый было больш — на радзіме ці ў Аўстраліі?
— Эмоцыі ўжо даўно не тыя, інакш я б застаўся працаваць з бразільскай зборнай, дзе ў мяне і вынікі, і заробак былі нашмат цікавейшымі. Але з гадамі больш цягнешся да сям'і, хочацца быць побач з дзецьмі і ўнукамі. Не скажу, што зусім не люблю стрэсы, але ўжо стараюся іх фільтраваць.
За час каранціну атрымаў некалькі цікавых прапаноў — ад зборных Францыі, Германіі і Турцыі. Але не ёкнула ў сэрцы нават ад прапановы гаспадароў будучай Алімпіяды ў Парыжы — хоць яны заўсёды рыхтуюцца па вышэйшым разрадзе, не жадаючы ўдарыць тварам у бруд перад уласным заўзятарам.
Паеду з Канберы толькі ў выпадку страты працы ў Нацыянальным цэнтры спорту. Усё-ткі ў мяне ёсць абавязацельствы перад спартсменамі, з якімі зараз працую. А па-другое, лічу, для таго, каб адарвацца ад сям'і на працяглы час, неабходныя казачныя ўмовы. Тыя, што мне прапануюць, добрыя, але не настолькі, каб я мог плаціць такую вялікую для сям'і цану.
Ну, альбо тут павінны адбыцца нейкія падзеі, якія я не магу назваць надзвычайнымі — усё-ткі гімнастыка ў Аўстраліі не самы перспектыўны від спорту і таму залу могуць аддаць пад нешта больш каштоўнае.
Страху страціць працу ў мяне няма. Але для таго, каб жыць нармальна, трэба працаваць даволі інтэнсіўна.Пенсія — рэч даволі адносная. Дзяржаўную пенсію мне могуць і не даць, таму што яе налічваюць досыць бедным людзям. А мой узровень даходаў — гэта сярэдні клас. Скажам, калі ў цябе ёсць пару дамоў, то пенсію могуць і не налічыць. Ці даць у меншым аб'ёме.
Мне да 67,5 гадоў трэба яшчэ чакаць пяць з паловай. Але я пра пенсію не думаю. На гэтыя 800 долараў у тыдзень, па ідэі, можна жыць і не памерці з голаду. Але я ўсё-ткі прывык да іншых даходаў. І сёння магу купіць амаль усё, што захачу. Хачу, каб так было і праз дзесяць гадоў, так што планую працаваць і пасля дасягнення пенсійнага ўзросту.

— Які памер сярэдняй зарплаты ў краіне?
— Калі я прыехаў, яна была 36 тысяч долараў у год. Цяпер нашмат вышэй. Дачка знаёмых у банку атрымлівае зарплату больш, чым я, хоць я самы высокааплатны трэнер па спартыўнай гімнастыцы ў краіне. Але ўладальнік гімнастычнага клуба атрымлівае больш. Усё адносна.
Уласнікам клуба быць хоць і рызыкоўна, але выгадна. Гадоў праз дваццаць ўпартай працы можна пачынаць спачываць на лаўрах. Ва ўсялякім разе, у Амерыцы ўсё менавіта так. А ў Аўстраліі тэрмін, напэўна, будзе ўсё ж больш працяглы.
— З вашым узроўнем жыцця можна адчуваць сябе шчаслівым жыхаром Аўстраліі?
— Можна атрымліваць задавальненне ад таго, што для эмігранта ў першым пакаленні я адчуваю сябе даволі нядрэнна. Не ўсе дабіраюцца да такога ўзроўню. А многія наогул лічаць за лепшае жыць на дапамогу і нядрэнна сябе пры гэтым адчуваюць, лічачы, што жыццё атрымалася.
У сваёй справе я найлепшы, а ў агульным плане — сярэдні. І гэты статус, прызнаюся, не моцна сагравае.
— Нейкія аўстралійскія звычкі ў вас з'явіліся?
—Ну, крыкет і рэгбі глядзець па-ранейшаму не магу, але аўстралійцам сябе адчуваць пачаў. Хоць раней гэтае паняцце было больш суцэльным. А цяперашняя міграцыя вельмі моцна яго разрадзіла. Шмат кітайцаў і індусаў.
Ёсць пэўныя людзі — не буду датыкацца нацыянальнасці і веравызнання, — якія псуюць карму менавіта тым, пра што я ўжо казаў. Ярка выражаная цяга да атрымання дапамог і зусім не моцнае жаданне працаваць. Цягнуць з сацыяльнай сістэмы па максімуме. І, зноў жа, адсюль шмат праблем. Калі раней, калі я прыехаў, народ моцна не зачыняў дзверы — проста не было такой звычкі, то зараз усё па поўнай праграме. Надзейныя замкі, сігналізацыя і камеры назірання.
Хоць аўстралійцы — людзі надзвычай памяркоўныя — пра гэта ўслых не скажуць. Я, у прынцыпе, таксама чалавек талерантны, але з суайчыннікамі магу падзяліцца тым, пра што не гавораць, але думаюць многія.Не люблю дармовыя рэчы, мне лягчэй заплаціць, чым атрымаць нешта проста так і потым быць абавязаным. Я стаў значна больш закрытым і выказваю свае погляды больш карэктна, хоць да гэтага часу, напэўна, многія думаюць, што я экстрэміст.
Я ж першыя гады працаваў так, як прывык у Беларусі і ў Савецкім Саюзе — і вынік быў вельмі добрым. І быў у мяне менеджар, які мне гэта дазваляў і прызнаваў. Але і гэта я перагледзеў, таму што не ўсё, што мы рабілі, было правільным.
Па-добраму, не трэба ні на каго крычаць — і прымушаць таксама не трэба. І пры гэтым таксама можна дасягнуць добрага выніку. Але для гэтага трэба разумець, што калі мы ставім перад сабой вялікую мэту, то напаўсілы мы працаваць дакладна не будзем. І пры гэтым трэба будзе мець на ўвазе мой патрабавальны характар, які, на шчасце, у гэтым плане не змяніўся.
— Цяпер у Аўстраліі даволі жорсткі лакдаўн.
— І таму мы не едзем на чэмпіянат свету. Такім чынам, я прапускаю першае планетарнае першынства, пачынаючы з 1993 года. Вельмі пра гэта шкадую, але зрабіць нічога не магу.
У нейкі момант нам сказалі: «Мы вам не раім, калі паедзеце, то адправіцеся туды на свой страх і рызыку». Праблема ў тым, што да нас потым цяжка ўехаць назад — давядзецца прайсці шмат усялякіх працэдур. Але мы былі згодныя і на гэта, толькі каб удзельнічаць у чэмпіянаце свету. І тады, убачыўшы нашу рашучасць, федэрацыя забараніла паездку афіцыйна. Таму што ў выніку ўсё роўна прыйдзецца адказваць ім.
— Як адбіваецца лакдаўн на вашай працы?
— На шчасце, для таго месца, дзе я працую, зрабілі выключэнне. Я, мой менеджар, чатыры спартсмены і больш нікога. Я адсядзеў у карантыне два тыдні пасля вяртання з Токіа, і ўжо больш за месяц мы ўшасцёх працуем у пустой залі.
Але ў госці ўсё роўна ездзіць нельга, у краму хадзіць — толькі па патрэбе. І таму адчыненыя толькі харчовыя і віна-гарэлачныя крамы.
— Вашай жонцы, мяркую, пашанцавала менш.
— Жонка працуе ў гімнастычным клубе і свае заняткі па харэаграфіі часткова вядзе праз «Zoom». Плюс дзяржава плаціць ёй за тое, што яна не можа працаваць паўнавартасна, як да лакдаўна. Прычым гэтая сума большая за тую, якую яна атрымлівала б, працуючы як раней. Выходзіць, у грошах плюс, а ў свабодзе — велізарны мінус.
— Паміж грашыма і свабодай заўсёды даводзіцца выбіраць.
— Я заўсёды выбіраў свабоду. У мяне ўся сям'я ў Беларусі перахварэла. Брат і яго жонка проста вельмі цяжка, усе астатнія — цалкам памяркоўна, і калі б не выклікалі лекараў, то нават бы і не даведаліся, што гэта быў каронавірус. Але я гэтак жа ведаю і тых, хто памёр ад гэтай пошасці.
Аднак мне хочацца мець выбар. Атрымліваецца ж, не магу нават да дзяцей паехаць у суседні штат, не кажучы ўжо пра падарожжа кудысьці ў замежжа. А гэта моцна прыбівае. Урад кажа: «Прышчапіцеся да 80 працэнтаў — і мы пачнём пускаць вас у рэстараны. А потым адкрыюцца гатэлі».
Мне не хапае свабоды, думаю, што гэтае меркаванне падзяляюць многія. Асабліва тыя, хто звязаны з тым жа рэстаранным і гасцінічна-курортным бізнесам, таму што яны праселі вельмі моцна.
Для мяне пытанне аднаўлення — магчыма, нават больш важная задача, чым наведванне дзяцей. Некалькі дзён на акіяне даюць магчымасць і адпачыць, і зарадзіцца для працы. А гэтага кавалачка шчасця мы пазбаўленыя ўжо даволі працяглы час.
— Пра акіян — гэта вы прыгожа сказалі. Значыць, рэкамендуеце беларусам мяняць жыццё, калі старое іх не задавальняе? Не варта баяцца?
— Адназначна. Не трэба баяцца змяніць звыклы лад жыцця. Я з'язджаў з Беларусі з некаторай крыўдай, чымсьці быў незадаволены, з кімсьці пасварыўся. І, дарэчы, ад'язджаў з умоў працы, пра якія многія марылі б. У мяне ўсё было добра.
Пры гэтым меўся негатыўны досвед працы ў Канадзе. Я з цяжкасцю вытрымаў там тры месяцы, здолеўшы за гэты час зненавідзець гэтую выдатную краіну. Тады я так не думаў, але пазней, пабываўшы ў ёй неаднаразова, зразумеў, як жорстка памыляўся.
Я ехаў у нікуды. Я прыехаў у Аўстралію і са страхам пазычыў сто з лішнім тысяч долараў на дом, каб купіць жыллё, якое я хацеў. Ні ў каго пры гэтым не пытаючыся і не ходзячы па кабінетах за тысячай даведак. Патрэбна была толькі адна — аб памеры зарплаты. І вось калі мая сям'я ўсялілася ў гэты дом, я зразумеў, што, напэўна, застануся…
І потым ні разу не пашкадаваў пра свой выбар.