Пачатак вялікага торгу

Інтэграцыя Беларусі і Расіі зайшла ў чаканы перамоўны тупік. З падпісаннем дарожных мапаў гандаль працягнецца з новай сілай, — піша Арцём Шрайбман на www.ipg-journal.io.

У снежні кіраўнікі Беларусі і Расіі сустрэліся два разы, але так і не змаглі прынцыпова прасунуць іх нашумелы праект апошняга года — паглыбленую інтэграцыю дзвюх краін. Афіцыйныя асобы рапартуюць, што колькасць узгодненых пытанняў расце ад саміту да саміту, але галоўныя перамоўныя вузлы рассячы не ўдаецца.
Працэс, які Мінск і Масква з гонарам называюць «паглыбленай інтэграцыяй», ва ўсім свеце наўрад ці назвалі б інтэграцыяй наогул. Бакі ўжо год рыхтуюць 31-ю дарожную мапу па збліжэнні, гарманізацыі свайго заканадаўства. Тэксты гэтых дакументаў не публікаваліся, але, па прызнаннях чыноўнікаў з абодвух бакоў і перыядычным «злівах» у расійскіх СМІ, Мінск і Масква не рыхтуюцца ствараць агульнае прававое поле, наднацыянальныя органы, адзіную валюту і ўсё тое, што патрабавалася бы для сапраўднага аб’яднання, нават эканамічнага.
28 дарожных мапаў узгодненыя, і гэта значыць, што радыкальных рэформаў у іх не прадугледжана. У некаторых галінах, такіх як мытня, бакі даўно жывуць па адных правілах у рамках Еўразійскага эканамічнага саюза (ЕАЭС). У іншых — тэкст ужо зацверджаных дакументаў, мяркуючы па ўсім, змяшчае агульныя фразы пра «збліжэнні падыходаў» і «выпрацоўцы агульных прынцыпаў», гэта значыць слаба вымерныя дэкларацыі, якія можна выканаць проста на паперы.
Праблема ў тым, што падпісаць усе дакументы можна толькі ў пакеце. Але тры самых складаных пытання застаюцца няўзгодненымі, а менавіта: падатковая ўніфікацыя, стварэнне адзіных рынкаў газу і нафты.
У газавай спрэчцы Беларусь настойвае на ўнутрырасійскіх цэнах (каля $ 70 за 1 тыс. куб.м), матывуючы гэта тым, што ў эканамічным саюзе не можа быць рознага кошту на сыравіну для пакупнікоў у залежнасці ад іх краіны знаходжання. Расія не гатовая гэта рабіць, таму што лічыць гэта субсідыяй, на якую мае права ўмоўная Смаленская вобласць, але не іншая краіна.
Па нафце сітуацыя больш заблытаная. З-за змены падаткаабкладання ў расійскай нафтавай галіне (падатковы манеўр) Беларусь губляе каля $ 9-10 млрд да 2024 года, таму што для яе пагаршаюцца ўмовы пастаўкі сырой нафты. У адказ на патрабаванне Мінска кампенсаваць страты Масква і прапанавала ўвесь гэты дыялог па інтэграцыі.
Канкрэтна за кампенсацыю падатковага манеўру Расія хоча, каб Беларусь уніфікавала свой падатковы кодэкс з расійскім. Нават калі б Мінск пайшоў на такую ​​ахвяру, гэта шматгадовы, затратны і бюракратычна пакутлівы працэс. А кампенсацыя патрэбна хутчэй, таму што беларускі бюджэт і нафтаперапрацоўчыя заводы нясуць шматмільённыя страты ўжо цяпер.
Мінск лічыць, што ўсе нафтагазавыя пытанні павінны быць вырашаны да таго, як бакі пачынаюць паглыбляць інтэграцыю. Масква гатовая даваць «крэслы» толькі ўвечары — кампенсацыі і ўнутрырасійскія цэны на газ пасля паглыблення інтэграцыі.
8 снежня споўнілася 20 гадоў з моманту стварэння Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі. Аляксандр Лукашэнка загадзя абвясціў, што будзе ганьбай прайсці гэты юбілей з кучай нявырашаных праблем. У выніку менавіта так і адбылося.
У лістападзе беларускі кіраўнік Беларусі падняў стаўкі, абвінаваціўшы Маскву ў тым, што яна пастаянна вылучае новыя ўмовы, і задаўшы рытарычнае пытанне: «А на хрэна патрэбен такі саюз?», таксама паскардзіўся на «антыбеларускае асяроддзе» Пуціна. У адказ расійскі прэм’ер Дзмітрый Мядзведзеў, на якога відавочна і намякаў Лукашэнка, папрасіў Мінск зменшыць эмоцыі.
Сустрэча прэзідэнтаў 7 снежня завяршылася безвынікова. Затым наступіў час Расіі падымаць стаўкі. На сваёй прэс-канферэнцыі 19 снежня расійскі прэзідэнт сказаў, што даваць Беларусі цану на газ, як у Смаленскай вобласці, без глыбокага саюза было б «дзіўнавата». А для паўнавартаснай інтэграцыі, працягнуў ён, патрэбныя не толькі агульныя законы, але і наднацыянальныя кантрольныя, антыманапольныя і эмісійныя органы.
Заявіўшы аб гэтых інстытутах, Пуцін агаліў сапраўдныя амбіцыі Расеі, якія не былі сакрэтам для аналітыкаў — без такіх органаў не можа працаваць ніякая паглыбленая інтэграцыя. Але тым самым расійскі прэзідэнт яшчэ больш знізіў шанцы на кампраміс да Новага года. Вынікам двух снежаньскіх сустрэч Пуціна і Лукашэнкі, мяркуючы па ўсім, стаў нулявы варыянт. Бакі засталіся пры сваіх, а торг па ўмовах інтэграцыі перанеслі на наступны год.
Паводле слоў Лукашэнкі, цэны на газ і нафту і іх аб’ёмы для Беларусі ў 2020 годзе застануцца на ўзроўні 2019 года. Мінск не атрымаў энергетычных саступак, якіх дамагаўся, а Масква не атрымала подпіс Лукашэнкі пад інтэграцыйнымі дакументамі.
Нягледзячы на ​​знясільваючы перамоўны працэс — кіраўнікі сустракаліся восем разоў за 2019 год — высокія шанцы, што Мінск і Масква ўсё ж давядуць яго да падпісання дакументаў.
Пытанні падатковай уніфікацыі будуць адкладзеныя на яшчэ больш далёкія тэрміны, чым уся астатняя гарманізацыя. Калі большасць законаў мяркуецца зблізіць у 2020 годзе, то падатковы дэдлайн, паводле слоў беларускага амбасадара ў Маскве, будзе перанесены як мінімум на 2022 год.
Якім будзе кампраміс па газе, пакуль сказаць складана. Бакі павінны выйсці на адзіны газавы рынак у Еўразійскім эканамічным саюзе да 2024 года. Не выключана, што калі двухбаковыя перамовы зацягнуцца, то Мінск і Масква вырашаць, што прасцей будзе ўжо дачакацца гэтай даты, а не пладзіць перамовы ў розных фарматах на адну і тую ж тэму.
Апошнія два гады Расія кампенсавала Беларусі разбежку ў газавых цэнах са Смаленскай вобласцю праз так званую ператаможку — схему бяспошлінных паставак 6 млн т нафты. У 2020 годзе гэтая схема спыняе працаваць, і ці прыйдзе ёй штосьці на змену, ні Мінск, ні Масква пакуль не гавораць.
Але самае галоўнае, што з падпісаннем дарожных мапаў гандаль паміж Беларуссю і Расіяй не тое што не скончыцца, а будзе працягвацца з новай сілай і размахам. 20 гадоў будаўніцтва Саюзнай дзяржавы паказалі, што Мінск і Масква па-рознаму, часам процілегла, трактуюць пагадненні паміж сабой. А дарожныя мапы з размытымі фармулёўкамі пра «адзіныя рынкі» і «агульныя паходы» — гарантыя таго, што на стадыі іх увасаблення ў жыццё бакі зноў пачнуць перацягваць канат.
Мадэллю гэтага стала гісторыя з адменай мабільнага роўмінгу — просты крок які Мінск і Масква не могуць зрабіць ужо больш за два гады з-за пазіцый мабільных аператараў. Нават складана сабе ўявіць колькасць лабістаў, якія ўключацца ў працэс перапісвання падатковых кодэксаў. Энтузіязму нешта мяняць ва ўнутраным заканадаўстве ў Лукашэнкі будзе яшчэ менш, калі ён не будзе бачыць сустрэчных саступак з боку Расіі.
Мінску нескладана сабатаваць гэта «паглыбленне інтэграцыі», нават падпісаўшы дарожныя карты. Дастаткова проста заявіць, што Расія ігнаруе прынцып роўнасці дзвюх удзельніц Саюзнай дзяржавы, навязвае Беларусі свае законы і кодэксы, але не хоча мяняць свае нормы пад беларускія ўзоры. Ужо цяпер мала хто сумняецца, што менавіта так Масква і бачыць гарманізацыю дзвюх прававых сістэм.
Што ж тычыцца наднацыянальных органаў, Мінск не пагодзіцца ствараць іх пад любым эканамічным ціскам, таму што гэта вядзе да растварэння беларускага суверэнітэту. Адзіны шлях пазбегнуць гэтага — даваць Беларусі роўны з Расіяй голас у прыняцці рашэнняў у такіх органах. А на гэта не зможа пайсці Масква з-за відавочнага дысбалансу ў вазе дзвюх краін і нежадання даваць Лукашэнку права вета на эканамічныя рашэнні на ўсёй прасторы Расіі і Беларусі.
Сітуацыя ўскладняецца тым, што летам 2020 года ў Беларусі павінны прайсці прэзідэнцкія выбары. Калі перамоўны працэс будзе такім жа праблемным, як цяпер, можна чакаць, што Расія скарыстаецца гэтым неспакойным для Лукашэнкі часам. Гэта могуць быць новыя хвалі эканамічнага ціску, як у апошні год, і інфармацыйныя атакі, як гэта бывала ў адносінах Мінска і Масквы ў мінулым.
На сярэднетэрміновай дыстанцыі найбольш верагодным выглядае сцэнар, пры якім Мінск і Масква зразумеюць, што цясней, чым цяпер, ім ужо не інтэгравацца. Адносіны выйдуць на больш прагматычны ўзровень, дзе вызначальную ролю будуць гуляць нормы ЕАЭС, а не рудыменты 20-гадовай даўніны накшталт Саюзнай дзяржавы. Але гэты шлях да прыняцця непазбежнага, асабліва для беларускай эканомікі, будзе няпростым.
Арцём Шрайбман,  ipg-journal.io Пераклад НЧ