Апазіцыя шукае воіна Святла

Напэўна, самым папулярным сярод апазіцыйна настроенай да Аляксандра Лукашэнкі часткі беларускага грамадства з'яўляецца міф пра адзінага кандыдата. Узнік ён не без дапамогі экспертнай супольнасці і журналістаў. Вось і цяпер СМІ мусіруюць тэму кангрэса, на якім мяркуецца абраць адзінага апазіцыйнага кандыдата на прэзідэнцкія выбары 2015 года.  



Адна з задач міфа — спрашчаць ўяўленне аб рэальнасці, інакш міф не можа быць татальным. Таму прафесійным прапагандыстам для стварэння карціны свету цалкам хапае двух фарбаў — чорнай і белай.

Герой для міфічнай бітвы

Адзіны кандыдат — гэта сучасны аналаг культурнага героя, без якога не абыходзіцца ні адзін эпас. Найважнейшая місія культурнага героя ў міфалогіі — творчае пераўтварэнне свету шляхам стварэння парадку з першабытнага хаосу. Натуральна, культурны герой выступае на баку Святла супраць сіл Цемры.
У сучасных умовах стану першабытнага хаосу адпавядае «апошняя дыктатура Еўропы», а творчаму пераўтварэнню свету — электаральная бітва адзінага кандыдата з дыктатарам.
Але паміж адзіным кандыдатам і культурным героем маецца істотнае адрозненне. Калі культурны герой, кажучы сучаснай мовай, — тыповы self-made man (чалавек, які зрабіў сябе сам), то адзіны кандыдат — дзіця працэдуры.
Цяперашняя затрымка з прад’яўленнем народу адзінага кандыдата звязаная з праблемай ўзгаднення механізму яго абрання. Але, мяркуючы па заявах апошняга часу, працэс рухаецца. У прыватнасці, старшыня Аб'яднанай грамадзянскай партыі Анатоль Лябедзька на днях выказаў меркаванне, што адзіны кандыдат у прэзідэнты ад апазіцыі будзе вызначаны на Кангрэсе дэмакратычных сіл у пачатку 2015 года.
Такім чынам, усе беларусы, зацікаўленыя ў перамозе сіл Святла над сіламі Цемры, могуць смела браніраваць квіткі ў партэры.
«У любым выпадку, — мяркуе старшыня Рады беларускай інтэлігенцыі Уладзімір Колас, — шанец набраць больш за 50 % у адзінага кандыдата, на мой погляд, будзе. Безумоўна, я маю на ўвазе не тое, што намалююць афіцыйныя «камісіі». Пра гэта мы гаварылі напярэдадні папярэдняй кампаніі, пра гэта гаворым і цяпер».

Электаральныя перавагі беларусаў закансерваваліся

На прэзідэнцкіх выбарах 2006 года за Аляксандра Мілінкевіча, чый статус адзінага кандыдата быў вызначаны рашэннем Кангрэса дэмакратычных сіл, прагаласавалі 15,8 % выбаршчыкаў, а за самавылучэнца Аляксандра Казуліна — 6 % (НІСЭПД, дадзеныя ад колькасці апытаных).
Між тым, з майго суб'ектыўнага пункту гледжання, Казулін правёў больш энергічную і запамінальную кампанію. Яго пытанне «Дзе грошы, Саша?» стала хітом сезону.
Аднак спаборніцтва ў сярэдзіне «апазіцыйнага гета» завяршылася з амаль трохразовай перавагай на карысць Мілінкевіча. Статус адзінага кандыдата спрацаваў, і спрацаваў пераканаўча. Што тычыцца Лукашэнкі, то ён з 54,2 % галасоў (ад колькасці апытаных НІСЭПД) у чарговы раз апынуўся па-за канкурэнцыяй.
Па просьбе аднаго з патэнцыйных кандыдатаў у прэзідэнты (пазначу яго літарай N) у сакавіку 2014 года сацыёлагамі НІСЭПД было зададзена наступнае пытанне:
Калі N будзе балатавацца ў 2015 годзе, ці падтрымаеце вы яго?
Варыянт адказу %Так                    4Падтрымаю, калі ён будзе адзіным кандыдатам ад дэмакратычных сіл          22Не                    51Не змаглі адказаць / не адказалі               23
У суме два першыя радкі даюць 26 %. Такі электаральны патэнцыял адзінага кандыдата. Калі ўлічыць, што сярэдні сумарны вынік апазіцыйных кандыдатаў на чатырох прэзідэнцкіх выбарах склаў 27 %, то становіцца зразумела, што структура электаральных пераваг беларусаў за дваццаць гадоў практычна не змянілася.
Падвядзем прамежкавы вынік. Кангрэс дэмакратычных сіл, безумоўна, валодае рэсурсам для павышэння электаральнага статусу адзінага кандыдата. Аднак стварыць культурнага героя, здольнага перамагчы сілы Цемры, кангрэс не ў стане.
Для тлумачэнні гэтага сцвярджэння мне спатрэбіцца звярнуцца па дапамогу да лагічнай канструкцыі «цэнтр — перыферыя". Пад цэнтрам у дадзеным выпадку разумеецца згустак энергіі, здольны абпраменьваць перыферыю, навязваючы ёй пры гэтым свае нормы паводзін.
Лукашэнка, як бы да яго ні ставіліся, і з'яўляецца ў Беларусі такім цэнтрам на працягу ўжо двух дзесяткаў гадоў. Зразумела, што крыніцай яго энергіі з'яўляецца ня славутая харызма, а манапольнае права распараджацца дзяржаўнымі рэсурсамі. Паспяхова супрацьстаяць такому манапалісту можа толькі іншы, больш магутны цэнтр энергіі.
Што ў гэтым сэнсе здольны зрабіць кангрэс (або любая іншая працэдура)? Мой адказ — павесіць на шыю канкрэтнаму апазіцыйнаму палітыку таблічку з надпісам «Цэнтр». Вось, уласна, і ўсё.
Старшыня Рады беларускай інтэлігенцыі настроены не гэтак песімістычна. Ён верыць у магчымасць генерыраваць энергію за кошт мэтанакіраваных намаганняў апазіцыйных актывістаў: «Лідэра павінна зрабіць каманда, выгадаваць яго, падтрымаць сваім аўтарытэтам, талковасцю, кампетэнтнасцю».
У падобную тэхналогію вырошчвання лідэра верыцца з цяжкасцю, але я буду рады памыліцца.

Дзейcны лідэр душыць манапалізмам

Звяртаючыся да сваіх паплечнікам па ўладнай вертыкалі, Лукашэнка неаднаразова называў сябе «адзіным палітыкам». Але наяўнасць у краіне адзінага палітыка азначае адсутнасць ... палітыкі.
Класік паліталогіі Карл Шміт вылучаў два абавязковых умовы ўзнікнення палітыкі.
Па-першае, публічнае супрацьстаянне ворагаў. Гаворка ідзе пра экзыстэнцыяльныя супрацьстаянні. Палітычным можа стаць любое супрацьстаянне, якое выйшла на пэўны ўзровень («У палітыцы распазнаванне сябра і ворага, у эканоміцы выгадна — не выгадна, у мастацтве прыгожае — агіднае»). Пры жаданні такі ўзровень супрацьстаяння ўлады і апазіцыі ў Беларусі можна лічыць дасягнутым.
Па-другое, «палітыка ёсць там, дзе некаторая агульнасць бачыць сябе як адзінства» і гэта адзінства ўзнікае праз сумеснае дзеянне. Шміт падкрэслівае, што хацець аднаго і таго ж — не значыць быць салідарнымі (усе нармальныя людзі хочуць быць багатымі і здаровымі). Яшчэ раз: салідарнасць — гэта адчуванне агульнасці праз сумеснае дзеянне. Такі тып салідарнасці нам прадэманстраваў кіеўскі Майдан.
Абавязковай, але далёка не адзінай умовай яго ўзнікнення стала адсутнасць адзінства ў палітычнай эліце Украіны. Тут важна не пераблытаць прычыну са следствам. Прычына — адсутнасць адзінства ў палітычнай эліце. Следства — фарміраванне пачуцця салідарнасці ў грамадстве. Не грамадства сваёй актыўнасцю расхістала ўладу, а ўлада, пазбаўленая унутранага адзінства, справакавала грамадства на салідарныя дзеянні (пры гэтым аўтар аддае сабе справаздачу, што рэальнае жыццё складаней любой схемы).
У такой паслядоўнасці разгортваліся падзеі і ў перыяд гарбачоўскай перабудовы. У красавіку 1992 года (першы апытанне НІСЭПД) пра свой удзел у мітынгах і дэманстрацыях заявіла 29 % рэспандэнтаў, у забастоўках — 8 %. Аб падобным узроўні пратэстнай актыўнасці насельніцтва сёння не мараць і самыя безнадзейныя аптымісты ў апазіцыі.
Палітычны этап (у трактоўцы Шміта) у найноўшай гісторыі Беларусі завяршыўся ў канцы 1996 года. На працягу амаль двух дзесяцігоддзяў яго вяртанне заблакавана расійскімі датацыямі, што і дазваляе пакуль Лукашэнку захоўваць за сабой статус адзінай палітыка.
У 2015 годзе ён спадзяецца на чарговую электаральную перамогу. Расія Уладзіміра Пуціна паразы свайго адзінага саюзніка на выбарах не дапусціць. Але цалкам інтрыгу выключаць я б не наважыўся. У Расіі нічога не мяняецца за дзвесце гадоў, але ўсё можа памяняцца за два дні.
Сяргей Нікалюк для Naviny.by