Народ співаецца — дзяржава зарабляе
Сацыяльная і дэмаграфічная палітыка дзяржавы сёння застаецца па-за бортам, бо пад ціскам санкцый трэба хоць як напаўняць бюджэт. А таму паміж клопатам пра насельніцтва і грашыма дзяржава выбірае апошняе.
Беларусь стабільна ў лідарах па спажыванні алкаголю. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Дэмаграфічныя праблемы выйшлі для Беларусі на першы план сярод пагроз эканамічнага развіцця. Працягваецца адток насельніцтва за мяжу — толькі вярхушка айсберга. Працоўны рынак сутыкаецца з сур'ёзнымі выклікамі, сярод якіх — высокая мужчынская смяротнасць у раннім узросце і нізкі ўзровень нараджальнасці. Адна з галоўных прычын — шмат п'юць. Алкаголь — адначасова вораг і сябар дзяржавы: з аднаго боку, ён падрывае здароўе нацыі, з другога — стабільна папаўняе бюджэт, піша Алесь Гудзія на «Позірку».
Беларусь уваходзіць у лік дзяржаў з высокім узроўнем спажывання алкаголю на душу насельніцтва. Паводле даных Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, у нашай краіне п'юць менш, чым у суседніх Літве і Латвіі, аднак больш, чым у Польшчы, Украіне і Расіі.
Пры гэтым у Беларусі, як і ў большасці суседніх краін, значную долю спажыванага алкаголю складаюць моцныя напоі. Часам Беларусь нават лічылі лідарам па спажыванні алкаголю. Але потым статыстыка рэзка палепшылася, і краіна з першых пазіцый перамясцілася адразу ў трэці дзясятак рэйтынгу.
Глядзіце таксама
Хоць на алкагалізм у краіне, калі арыентавацца на афіцыйныя лічбы, агулам сталі хварэць менш, праблема застаецца вострай і нават зноў пагаршаецца.
Калі ў 2003 годзе дыягназ «алкагалізм» упершыню ставіўся 28 тыс. беларусаў, то ў 2013 годзе гэты паказчык склаў 21 тыс., а ў 2023-м — 14,2 тыс.
Найлепшыя вынікі былі дасягнуты ў 2020-м і 2021 гадах, аднак у 2023-м пацыентаў з упершыню пастаўленым дыягназам, у параўнанні з 2021-м, стала больш на 11,5%.
Сталі налягаць на шампанскае і каньяк
Як і ў выпадку з тытунёвымі вырабамі, алкаголю Беларусь вырабляе значна больш, чым спажывае. Прычым з'яўляецца ўсё больш марак.
Паводле даных Нацыянальнага статыстычнага камітэта, у 2023 годзе ўнутры краіны было прададзена 644 млн. літраў алкаголю, з якіх 62% прыйшлося на піва — 397 млн. літраў. Гарэлка заняла другое месца: кожны восьмы літр прададзенага спіртнога. На трэцім месцы аказаліся слабаалкагольныя напоі. Тут сапраўдны бум: з 2017-га па 2023 год аб'ём продажаў павялічыўся ў пяць разоў.
Наогул, апошнім часам структура спажывання спіртнога заўважна змянілася. Так, продажы вінаграднага віна, дасягнуўшы піку ў 2020-м і 2021 гадах, да 2023 года вярнуліся да ўзроўню 2017-га. Пладовых вінаў з 2017-га па 2023 год сталі купляць менш на траціну, тады як продажы пеністых вінаў, уключаючы шампанскае, выраслі на 40%.
Глядзіце таксама
Продажы гарэлкі застаюцца адносна стабільнымі, але ў 2023 годзе іх аб'ём заўважна знізіўся. У той жа час каньякоў і брэндзі за апошнія гады сталі прадаваць на траціну больш.
Піва па аб'ёме продажаў застаецца на першым месцы. Аднак найбольш заўважны рост паказалі лікёры і лікёра-гарэлачныя вырабы, продажы якіх з 2017-га па 2023 год павялічыліся больш чым удвая, і слабаалкагольныя напоі — рост у пяць разоў.
Большая частка спіртнога рэалізуецца ў Мінску, дзе летась было прададзена 22% ад агульнага аб'ёму алкаголю ў краіне. На сталіцу таксама прыпадае трэць аб'ёму продажаў вінаграднага і пеністага віна. У той жа час пладовыя віны тут карыстаюцца найменшым попытам: усяго 9% продажаў. Менш за ўсё алкаголю купляюць у Гродзенскай і Магілёўскай абласцях — па 11% ад агульнага аб'ёму за мінулы год.
Пачастуем і расійскіх братоў
Змены ў структуры спажывання алкаголю, рост заробкаў і дзяржаўны кантроль над цэнамі прывялі да таго, што доля выдаткаў беларускіх хатніх гаспадарак на алкаголь і тытунь скарацілася да 2,6% ад агульнага аб'ёму спажывецкіх выдаткаў. У 2015 годзе гэты паказчык складаў 3,4%.
Чыноўнікі прызнаюць, што алкаголь, наносячы відавочную шкоду здароўю, адначасова стабільна папаўняе дзяржаўны бюджэт. Летась падакцызныя тавары, такія як алкаголь, тытунь і паліва, прынеслі больш за 4 млрд. рублёў — дзясятую частку даходаў рэспубліканскага бюджэту. Прыкладна чвэрць гэтай сумы прыпала на алкаголь. Акрамя гэтага, даходы прыносяць казне і дзяржаўныя прадпрыемствы, якія вырабляюць алкагольную прадукцыю.
Экспарт алкаголю таксама з'яўляецца значнай крыніцай даходаў беларускай эканомікі. У 2021 годзе, да ўвядзення санкцый за садзейнічанне ўварванню ва Украіну, Беларусь экспартавала піва на 29 млн. долараў і моцныя спіртныя напоі на 86 млн. долараў, уключаючы гарэлку на 53 млн. і віскі на 10 млн. долараў. Экспарт спірту прынёс яшчэ 12 млн. долараў.
Глядзіце таксама
Пасля 2022 года экспарт аказаўся абцяжараным праз прамыя забароны і лагістычныя складанасці. Аднак расійскі рынак пры гэтым стаў больш прывабным: па-першае, адтуль сышлі замежныя брэнды, па-другое, вырас попыт.
Беларускія вытворцы актыўна прасоўваюць сваю прадукцыю на ўсходнім кірунку, што часам нават выклікае незадаволенасць расійскіх калег, якія вінавацяць Беларусь, напрыклад, у выкарыстанні замежнага вінаматэрыялу («шмурдзяка») пад выглядам беларускага.
Чыноўнікі думаюць пра казну
Для дзяржавы алкаголь адыгрывае важную сацыяльную ролю, паколькі насельніцтва вельмі адчувальна да яго кошту. Гэта тлумачыць увагу чыноўнікаў да акцызаў на алкаголь. Для ўладаў у выніку вельмі важна падтрымліваць баланс паміж коштам і спажываннем, каб не дапусціць залішняга росту алкагалізму, але пры гэтым захаваць стабільную крыніцу даходаў і стымуляваць экспарт.
Глядзіце таксама
Відавочна, што і ў алкагольнай сферы Беларусь выкарыстоўвае ўсе магчымасці для абыходу санкцый, уведзеных супраць Расіі: як у частцы імпарту замежнага алкаголю, так і ў частцы павелічэння экспарту ўласнай прадукцыі. Паколькі паўнавартаснага памежнага кантролю паміж дзвюма краінамі няма, беларускія вытворцы аказваюцца ў выгадным становішчы.
Паралельна з гэтым улады плануюць атрымаць дадатковы прыбытак унутры краіны, планамерна падвышаючы цэны на алкаголь. На фоне скарачэння дзяржаўных выдаткаў на ахову здароўя і сацыяльную сферу прыярытэты чыноўнікаў у выбары паміж даходамі ад алкаголю і яго шкодай для насельніцтва становяцца ўсё больш відавочнымі.