Спарадкаванасць, стыль, скандынаўскі клопат. Дзівосныя вынаходствы, што нарадзіліся ў Нарвегіі

На гэтых выходных сваё Нацыянальнае свята адзначае Нарвегія — адна з сусветных дзяржаў-лідарак па ўзроўні жыцця, заробкаў, задаволенасці грамадзян, бяспецы і дзясятках іншых паказчыкаў. Безумоўна, такія камфортныя ўмовы паспрыялі ўстойліваму развіццю тэхналогій, якія распаўсюдзіліся па зямным шары. Распавядаем пра цікавыя вынаходствы «Made in Norway»!

Нарвежская сістэма збору пустых бутэлек Panteordningen for flasker

Хаця патэнт на аўтамат для здачы тары быў выдадзены ў Злучаных Штатах яшчэ ў 1920 годзе, радзімай сапраўднага дзеючага апарата з’яўляецца Нарвегія.

Здаваць шкляныя бутэлькі ў скандынаўскай дзяржаве пачалі ў самым пачатку XX стагоддзя — яшчэ да індустрыялізацыі многіх еўрапейскіх краін. А ў 1972 годзе браты Петэр і Турэ Планке вынайшлі аўтамат для збору пустых бутэлек Flaskepantautomaten, здольны счытваць тып бутэлькі. Унесеная ёмістасць аўтаматычна перакладалася з прыёмнага адсека ва ўнутраны бокс прылады. Там яна прасавалася, за выключэннем шкляной тары, і захоўвалася да напаўнення кантэйнера, а карыстальніку як правіла выдаваўся купон са зніжкай на новыя пакупкі ў краме.

Агулам, сучасныя аўтаматы дзейнічаюць па дакладна такім жа прынцыпе: адзінае, у некаторых краінах з’явілася магчымасць вяртання сродкаў на банкаўскую картку, а таксама павялічваецца асартымент тары, якую дазволена здаваць. У базавым наборы гэта шкляныя і ПЭТ-бутэлькі ды бляшаныя банкі з-пад напояў. Сёння Flaskepantautomaten вядомы як фантамат у англамоўных дзяржавах і тарамат ва Усходняй Еўропе.

 З адкрытых крыніц вядома, што ў 2005 годзе ў Нарвегіі было вернута 93% усіх набытых бутэлек — гэта надзвычай моцны паказчык, як для перыяду 20-гадовай даўнасці. Нават цяпер, пасля распаўсюджання вынаходства па Еўразвязе, такога рэзультату дасягаюць лічаныя краіны.

Дзве-тры дадатковыя нарвежскія кроны ў залежнасці ад памеру бутэлькі робяць напоі прыкметна даражэйшымі, што матывуе жыхароў абыякавых пластоў насельніцтва ставіцца да вяртання тары больш ахвотна. Прыклад прымянення нарвежскага досведу — суседняя Літва, што стала адной з еўрапейскіх лідарак па здачы тары (звыш за 90% набытага матэрыялу) дзякуючы эфектыўнаму павышэнню свядомасці грамадства. У Нарвегіі ж станам на 2024 год вяртаецца больш за 98% бутэлек і бляшаначак.

Пры жаданні нарвежац можа ахвяраваць дэпазіт за свае бутэлькі на дабрачыннасць, прычым у дадатак тарамат прапануе шанец выйграць вялікую суму грошай у латарэі. Каб прыняць удзел, трэба націснуць кнопку на аўтамаце, які ахвяруе агульную суму. Калі карыстальнік выйграў, аўтамат раздрукуе чэк. Згодна з афіцыйным сайтам сеткі тараматаў, за апошнія два месяцы два грамадзяніна выйгралі па 1 мільёну нарвежскіх крон (каля 86 тысяч еўра), а агульная сума сродкаў, ахвяраваных супольствам, склала амаль 67 мільёнаў еўра. 

Што да Беларусі, падобныя тараматы пачалі ўсталёўваць у крамах толькі сёлета. І, варта адзначыць, іх з’яўленне не суправаджаецца нейкай дзяржаўнай праграмай па перапрацоўцы смецця — гэта ўсяго лакальная, накіраваная на ўжо свядомую частку насельніцтва ініцыятыва сетак крам. Можна канстатаваць факт, што ў Беларусі з дапамогай тараматаў не вяртаецца і адсотка тары.

Роварны пад'ёмнік Trampe

Пераможца ў намінацыі самых «нарвежскіх» вынаходстваў, што спалучае ў сабе і спарадкаванасць, і стыль, і той самы скандынаўскі клопат да асяроддзя — роварны пад'ёмнік Трампэ.

Вынаходства было прыдумана, выканана і ўсталявана ў 1993 годзе Ярлам Ванвікам. У той час жыхар Транхейма жыў на ўзгорку, адкуль ён штодзень спускаўся да цэнтра горада на ровары за 5 хвілін, а вось назад прыходзілася паднімацца ў чатыры разы даўжэй, што прымусіла яго паразважаць над вырашэннем праблемы.

Цяпер гэта адзіная, унікальная каляіна такога «транспарту» ў свеце.

Паводле стваральніка, кошт устаноўкі аднаго метра сістэмы пад'ёмніка быў сувымерны з метрам звычайнай гарадской веласцежкі. Больш за тое, за гэтую цану ён яшчэ і падаграваецца, што асабліва актуальна для суровых нарвежскіх зім. Механіка работы занадта простая: правая нага раварыста ставіцца на платформу пад'ёмніка, а левая — застаецца на педалі. Пасля націску кнопкі «Пуск» платформа пачынае рухацца наперад, і колы коцяцца ўверх дзякуючы ўпору нагі.

Карыстацца роварным дапаможнікам можна бясплатна. Да 2013 года для ўключэння пад'ёмніка неабходна было набыць спецыяльную картку з «падпіскай» коштам у 100 нарвежскіх крон (цяпер каля 8 еўра).

Хаця эфектыўнасць вынаходства ацэньваецца даволі высока, сыходзячы з таго, што 71% апытаных адзначаюць, што карыстацца пад'ёмнікам лёгка ці вельмі лёгка, Трампэ не распаўсюдзіўся ні па Транхейму, ні па Нарвегіі, ні па свеце.

 Сашчэпка

Нарвежская спарадкаванасць і далікатнае стаўленне да жыцця, у тым ліку і да працы — істотны матыў, каб інструмент для акуратнага захоўвання дакументаў быў вынайдзены менавіта ў гэтай краіне!

Канцылярская сашчэпка была запатэнтавана ў 1899 годзе некалькімі вынаходнікамі, сярод якіх асабліва вылучыўся нарвежац Юхан Волер. Звыклая нам сашчэпка выглядае крыху інакш — яна была прадстаўлена брытанскай кампаніяй «The Gem Manufacturing Company» пазней. Насуперак, мацаванне, прыдуманае Волерам, не стала такім папулярным у свеце, але для местачкоўцаў вынаходства набыла асаблівае значэнне.

Сашчэпка ў Нарвегіі мае надзвычайную сілу і з'яўляецца сімвалам нацыянальнага адзінства. У 1940 годзе, падчас акупацыі Нарвегіі нямецкімі войскамі, мясцовым служачым было забаронена насіць гузікі з выявай або ініцыяламі караля Нарвегіі. У якасці сімвалу супраціву яны сталі прымацоўваць да вопраткі нарвежскія сашчэпкі, каб падкрэсліць сваю прыхільнасць нацыянальным традыцыям. Вельмі цікавае падабенства з гэтым сімвалам мы можам назіраць і сёння — жоўтыя стужкі на акупаванай расійцамі тэрыторыі Украіны, якія падкрэсліваюць жаданне вызвалення і нянавісці да захопнікаў. 

Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны сашчэпка ў Нарвегіі стала прадметам асаблівага гонару, а ў лютым 1990 года ў Осла быў усталяваны помнік у выглядзе велізарнай сашчэпкі вышынёй 5 метраў. Так аўтар інсталяцыі Яр Эрыс Полсан павіншаваў горад са 100-годдзем вынаходкі сашчэпкі і ўвекавечыў прадмет нацыянальнага гонару Нарвегіі.