Іранскія жанчыны на знак пратэсту здымаюць хіджабы. Што адбываецца?
Сотні іранскіх жанчын выйшлі на вуліцы ў ліпені 2022 года, каб пратэставаць супраць прымусовага нашэння хіджабаў.Распавядаем, як у Іране пакрытая галава стала абавязковай, якія правілы цяпер дзейнічаюць і як жанчыны пратэстуюць за свабодны выбар вопраткі.
Хіджаб стаў традыцыйнай часткай жаночага гардэроба яшчэ ў 16 стагоддзі, пасля прыходу да ўлады дынастыі Сэфівідаў. Жанчыны з непакрытай галавой лічыліся дзікімі, беднымі і неіранскімі.
Аднак галаўны ўбор быў толькі часткай сціпласці, якую патрабуе ад жанчын іслам. Яны таксама павінны закрываць іншыя часткі цела, апускаць вочы, размаўляць ціха і ніколі не размаўляць з мужчынамі першымі.
Палітыка ў дачыненні да хіджаба змянілася падчас праўлення апошняга шаха Ірана Махамада Рэзы Пехлеві. Ён спрыяў пашырэнню правоў жанчын, арыентуючыся на турэцкі лад і заходнюю моду. Таму ўлады заклікалі жанчын хадзіць на навучанне і працаваць, адмовіцца ад хусткі і з'яўляцца ў грамадскіх месцах увогуле без галаўнога ўбору або з празрыстай хусткай замест традыцыйнага доўгага вэлюму. У гэты час на вуліцах можна было ўбачыць жанчын у вузкіх джынсах, кароткіх спадніцах, кашулях з кароткімі рукавамі і дэкальтэ.
У 1935 годзе шах заснаваў Камітэт па справах жанчын, які будзе заахвочваць іранскіх жанчын здымаць вэлюм, а праз год ён увёў забарону на нашэнне хустак. Па сутнасці, гэта нельга назваць пашырэннем правоў жанчын. Дзяржава працягвала дыктаваць, як грамадзяне павінны апранацца. Жанчыны з традыцыйнымі поглядамі адмаўляліся выходзіць на вуліцу, бо адчувалі сябе аголенымі. Дзяржслужачыя, чые жонкі працягвалі насіць вэлюм, страцілі працу.
У 1978-1979 гадах у Іране пракацілася рэвалюцыя, якая зрынула шахскую манархію і ўсталявала рэспубліканскі дзяржаўны лад. Удзельнічалі ў ім і жанчыны.
Многія з іх выйшлі таму, што шах не паважаў традыцыі і радыкальна прымушаў усіх пераймаць заходніх жанчын і іх лад жыцця і адзення, а таксама абмяжоўваў свабоду рэлігійных ісламскіх жанчын. Іншыя выступілі супраць дыктатуры, карупцыі і сацыяльна-эканамічнага прыгнёту.
Але некаторыя жанчыны выступалі за далейшае паляпшэнне становішча жанчыны ў грамадстве. Пры кіраванні шаха правы жанчын змяніліся на паперы, але адчувальных змен у глабальным плане не адбылося, таму што рэформы былі павярхоўнымі, многія не ведалі аб зменах у заканадаўстве. Жанчыны па-ранейшаму рана выходзілі замуж, бачылі замужжа галоўнай мэтай жыцця, а традыцыйныя погляды на працу і адукацыю асабліва не змяніліся. Таму шматлікія жанчыны спадзяваліся, што рэформы будуць больш маштабнымі.
Аднак рэвалюцыя прывяла толькі да абмежавання правоў жанчын. Адразу пасля перавароту Рухала Хамейні, вярхоўны лідэр Ірана, заявіў, што жанчыны, якія ўнеслі свой уклад у рэвалюцыю, апраналіся сціпла, што шаха не перамаглі тыя, хто насіў макіяж і пакінуў шыю, валасы і цела адкрытымі. Так 6 сакавіка 1979 года з'явіўся першы загад аб абавязковым нашэнні хіджаба.
Чахлі Чафіку было 24 гады, калі новы ўрад пачаў прымаць новыя дыскрымінацыйныя законы. Яна называе той момант зімой рэпрэсіяў, інтэлектуальным землятрусам. «Памятаю, мяне вельмі здзівіў нават той тэрмін, які Хамейні выкарыстаў — ён сказаў, што жанчыны не павінны хадзіць на працу ў міністэрствы «голымі» [так новы кіраўнік ахарактарызаваў знешні выгляд жанчын без хіджаба]. Гэта было недарэчна і смешна. У той жа час гэта было абвяшчэнне катастрофы», — успамінае яна. Праз тры гады жанчыне давялося бегчы з краіны ад рэпрэсій.
Новае абмежаванне мела тры асноўныя прычыны: аддзяленне ад заходніх краін, іслам і ўсталяванне кантролю над прыватным жыццём грамадзян.
Уся ідэалогія новай рэспублікі была арыентавана на тое, каб адрознівацца ад Захаду: у часы шаха ЗША ўмешваліся ва ўнутраную і знешнюю палітыку краіны, і рэвалюцыя хацела пазбавіцца ад гэтага ўплыву. Таму вярнулі традыцыйны хіджаб, забаранілі насіць вопратку з англамоўнымі надпісамі і папулярнымі гуртамі, такімі як Rolling Stones ці The Beatles, а таксама забаранілі мужчынам адрошчваць доўгія валасы.
Рэвалюцыянеры ў асноўным былі ісламістамі і збіраліся ў мячэцях, каб спланаваць пераварот. Усе чакалі, што яны перададуць уладу свецкім кіраўнікам, але замест гэтага яны ператварылі Іран у тэакратычную дзяржаву. Так, новы ўрад не толькі вярнуў хіджабы, але і вярнуў жанчын ва ўласнасць мужчын, сясцёр і маці, каб узмацніць іх традыцыйныя ролі, стварыў асобныя зоны для мужчын і жанчын на пляжах і спартыўных мерапрыемствах.
Хіджаб таксама стаў сімвалам кантролю з боку новай улады. Прыватнае стала публічным, палітызаваным. Дзяржава адабрала самы элементарны выбар грамадзян, намякаючы на паўнату свайго кантролю. Той, хто не носіць хіджаб, лічыцца апазыцыянэрам да ўладаў і не дапускаецца ў грамадзкія месцы без пакрытай галавы. «Мае валасы быццам сталі закладнікамі дзяржавы. У яе яшчэ шмат закладнікаў...», — кажа іранская актывістка Масіх Алінежад.
Акрамя абавязковага нашэння хіджаба, жанчыны таксама павінны апранаць па-над вопраткай манто, каб схаваць сілуэт фігуры і сцёгнаў. Нельга насіць кароткія спадніцы або шорты, рукі таксама павінны быць прыкрытыя. Наносіць макіяж можна, але гэта не заахвочваецца. У мячэт жанчына павінна насіць вэлюм. Гэтыя правілы распаўсюджваюцца і на турыстак, праўда паліцыя да іх ставіцца больш мякка.
Дзяржава і асобныя інстытуты часта ўводзяць новыя забароны, усё больш абмяжоўваючы свабоду жанчын. Напрыклад, ва ўніверсітэтах жанчын прымушаюць насіць шкарпэткі і вымяраюць даўжыню паліто і кардыганаў, а ў адным з банкаў жанчынам забараняюць насіць высокія абцасы і панчохі. Іранскія афіцыйныя асобы таксама заклікалі забараніць жанчынам з непакрытай галавой наведваць грамадскі транспарт, банкі і дзяржаўныя ўстановы.
Мужчынам таксама забаронена насіць шорты і майкі. Аднак іх дрэс-код нашмат больш адкрыты, і іх радзей асуджаюць за парушэнне правілаў.
Жанчынам, якія выходзяць на вуліцу без хіджаба, пагражае штраф, бізун і турэмнае зняволенне. За выкананнем дрэс-кода сочыць маральная або, як яе яшчэ называюць, паліцыя моды. Каманда звычайна складаецца з мужчын і некалькіх жанчын у чадрах, а паліцыя ездзіць на адметных зялёна-белых мікрааўтобусах. Яны патрулююць школы, універсітэты, гандлёвыя цэнтры, цэнтры гарадоў і іншыя людныя месцы і маюць шырокі спектр паўнамоцтваў, пачынаючы ад вынясення папярэджанняў і заканчваючы дастаўкай жанчыны ў аддзяленне пакарання. У апошнія месяцы 2022 года напады міліцыі пачасціліся і сталі больш жорсткімі.
Тыя, хто адмаўляецца насіць хустку, могуць пацярпець не толькі ад рук паліцыі - гэта таксама ўплывае на іх жыццё ў доўгатэрміновай перспектыве. У іх больш абмежаваныя адукацыйныя і кар'ерныя магчымасці: «Для іх важны толькі твой хіджаб... Ты можаш быць лепшай вучаніцай, але яны ўсё роўна могуць адхіліць цябе толькі таму, што на табе няма хусткі», — кажа іранская жанчына.
Вядомыя актывісткі, якія выступаюць супраць абавязковага нашэння хіджаба, атрымліваюць вялікія турэмныя тэрміны. Напрыклад, Насрын Сатудэ была прысуджаная да 17 гадоў пазбаўлення волі, Саба Кардафешары была асуджана на 15 гадоў за кратамі, Манірэ Арабшахі, яе дачка Ясаман Ар'яні і Кешаварз зайшлі ў тэгеранскае метро без пакрытай галавы, раздавалі жанчынам белыя кветкі і атрымалі 31 год зьняволеньня Іх справы звычайна кваліфікуюць як прастытуцыю і прапаганду супраць рэжыму.
Барацьба за права свабодна выбіраць вопратку цягнецца некалькі гадоў. Адразу пасля прыняцця забароны, 8 сакавіка 1979 года, дзясяткі тысяч жанчын выйшлі на вуліцы. Гэта быў апошні дзень, калі яны маглі быць на публіцы без хіджаба.
Гэта павінна было стаць першым святкаваннем Міжнароднага жаночага дня ў Іране, але паведамленні аб новых абмежаваннях ператварылі яго ў масавыя акцыі пратэсту. Жанчыны скандавалі, што прайшлі праз рэвалюцыю, каб не вярнуцца, адзін з лідараў пратэсту параўнаў абавязковае нашэнне хіджаба з вяртаннем да статусу сабакі. Мужчыны падтрымалі пратэст, утварыўшы жывы ланцуг вакол жанчын, каб абараніць іх. Адначасова прайшла антыпратэстная акцыя ў падтрымку хіджабаў: мужчыны і жанчыны ў хустках выкрыквалі рэлігійныя лозунгі і кідалі камяні і бітае шкло, некалькі разоў зрывалі ланцуг мужчын і наносілі шкоду актывістам. Міліцыя страляла ў паветра.
Пратэсты на некаторы час падзейнічалі: праз некалькі дзён тэолаг Тэлегані адмовіўся ад слоў Хамейні аб абавязковым нашэнні хіджабаў. Аднак улады пачалі знішчаць тых, хто быў супраць іх, і ўжо ў 1981 годзе новыя правілы сапраўды ўступілі ў дзеянне. Жанчыны працягваюць сваю барацьбу і па гэты дзень.
У 2014 годзе адбылася адна з самых маштабных кампаній «Мая схаваная свабода». Яе распачала Масіх Алінежад, іранская журналістка і актывістка. Яна апублікавала фота з Лондана, дзе яна бегае, яе валасы развяваюцца на ветры. Іранскія жанчыны заявілі, што зайздросцяць такой свабодзе, а адна з іх адзначыла, што марыць пра дзень, калі яна зможа свабодна выбіраць стыль і колер сваёй вопраткі. Масіх адказала ім, што яны таксама могуць хадзіць так, але яны павінны паспрабаваць зрабіць гэта ўпотай. Пазней жанчыны пачалі выходзіць на вуліцы і выкладваць фатаграфіі без хустак у знак пратэсту супраць абавязковага нашэння хіджабаў.
Наступная акцыя з'явілася ў 2017 годзе, яна называецца #белаясерада. Кожную сераду жанчыны апранаюцца ў белыя хусткі, якія потым здымаюць на вуліцы, або проста апранаюць нешта белае. Гэтую акцыю запусцілі «Дзяўчаты з вуліцы Энгелаб», якія першымі знялі белыя хіджабы і пачалі размахваць імі, як сцягам. Актывістаў затрымалі, але рух падхапілі Масіх і іншыя жанчыны. #whitewednesdays і My Stealthy Freedom працягваюцца і сёння.
Сёлета акцыі прайшлі ў Дзень хіджаба і цнатлівасці. У гэты дзень праводзяцца мерапрыемствы па заахвочванню жанчын да выканання правілаў абавязковага нашэння хустак. Напрыклад, у Тэгеране на стадыёне адбылася святочная цырымонія, дзе жанчыны танцавалі ў зялёных хіджабах і доўгіх белых сукенках, а на заднім плане чыталіся радкі з Карана аб тым, што жанчынам важна быць сціпла апранутымі. У той жа час сотні жанчын здымалі хіджабы на вуліцах, рабілі фота і відэа і дзяліліся імі ў інтэрнэце з хэштэгамі #WalkingUnveiled і #No2Hijab. Акцыю падтрымалі і мужчыны: яны знялі хіджаб з сябе або з жонак, якія папярэдне далі згоду.
Паводле Wonderzine.