Дасье ў карыкатурах. З палітвязняў у прэзідэнты

Стартавалі працэсы над лідарамі апазіцыі, вынікі якіх, у прынцыпе, відавочная. Аднак, як дэманструе гісторыя, наступствы суровых выракаў могуць быць непрадказальнымі. Многія лідары, перш чым аказацца ў штурвала ўлады былі асуджаныя і знаходзіліся ў месцах пазбаўлення волі.

Турэмную школу праходзілі многія палітыкі. Больш за год утрымліваўся ў турме Ленін. Сталін сядзеў шэсць разоў (прычым фармальна толькі ў першы раз па палітычных матывах).
Аднак гэтыя тэрміны выглядаюць мізэрам на фоне іншых палітыкаў, якія пачыналі паход ва ўладу з зоны. Так Фідэль Кастра быў асуджаны ў 1953-м на 15 гадоў за атаку на казармы Манкада ў Сант'яга, Куба, падчас спробы звяржэння дыктатара Фульгеніка Батысты. Апошні быў настолькі ўпэўнены ў стабільнасці сістэмы, што ў 1955-м амніставаў Фідэля і яго паплечнікаў. Кастра спатрэбілася ўсяго чатыры года, каб арганізаваць рэвалюцыю і трыўмфальна ўвайсці ў Гавану. Тагачасныя карыкатурысты бачылі Фідэля наступным чынам.

Вацлаў Гавэл першы раз быў арыштаваны ў 1977 годзе, атрымаўшы тады ўмоўны тэрмін (14 месяцаў). Пазней абвінавачванне ў «замаху на інтарэсы рэспублікі» змянiлiся абвінавачваннем у нападзе на «дзяржслужачага пры выкананні» і тэрмінам рэальным, але ў сакавіку 1978-га справу супраць палітыка спынілі. Праз год Гавэла арыштавалі зноў — за спробу дзяржаўнага перавароту і прысудзілі да 4,5-гадовага зняволення. Калі ён адседзеў амаль увесь тэрмін, яго перавялі пад хатні арышт. Пасля Гавэл атрымаў яшчэ два турэмных тэрміну па сфабрыкаваных абвінавачваннях. Канчаткова ён выйшаў з месцаў пазбаўлення волі за паўгода да абрання прэзідэнтам і ўвайшоў у гісторыю (як сведчыць карыкатура, намаляваная на яго скон) як эталон маральнага і чэснага палітыка.

5 жніўня 1962 года апазіцыянер Нэльсан Мандэла, які знаходзіўся ў бегах на працягу сямнаццаці месяцаў, быў арыштаваны ўладамі Паўднёвай Афрыкі і заключаны ў турму Іаханесбурга па абвінавачванні ў арганізацыі страйку рабочых у 1961 годзе. 25 кастрычніка 1962 года ён быў асуджаны на пяць гадоў турэмнага зняволення. Аднак праз два гады мера пакарання была змененая на пажыццёвае пазбаўленне волі. У засценках палітык правёў дваццаць сем гадоў. Пры гэтым, знаходзячыся ў зняволенні ў адзіночнай камеры турмы, Мандэла набыў сусветную вядомасць, стаў сімвалам супраціву. Таму, калі рэжым апартэіду паваліўся, практычна ніхто не сумняваўся, што менавіта Мандэла павінен узначаліць Паўднёва-Афрыканскую Рэспубліку. Папулярнасць экс-вязня была такой моцнай, што ўжо пры жыцці, як сведчыць карыкатура, яго называлі богам.

У ноч на 13 снежня 1981 года генерал Войцэх Ярузэльскі ўвёў ваеннае становішча і абвясціў прафсаюз «Салідарнасць» па-за законам. У першыя ж дні ваеннага становішча больш за 3 тысячы вядучых актывістаў, у тым ліку прафсаюзны лідар Лех Валенса, былі затрыманыя і накіраваныя ў цэнтры інтэрнавання. Валенса быў вызвалены ўвосень 1982 года. Як лідар падпольнага руху «Салідарнасць», Валенса падвяргаўся сталым пераследам і шматлікім арыштам аж да таго моманту, калі новая хваля беспарадкаў рабочых у 1988 годзе не вымусіла ўрад Польшчы пайсці на перамовы. Іх вынікам стала пагадненне, якое ў тым ліку санкцыянавала свабодныя выбары. У 1990 годзе Валенса выйграў першыя прамыя прэзідэнцкія выбары ў ПНР пераважнай большасцю галасоў. Карыкатурыст-сучаснік параўнаў перамогу Валенсы з сеансам у акуліста, падчас якога Лех вучыць Ярузэльскага чытаць слова «Салідарнасць».

Жорсткі і харызматычны венесуэльскі лідар Уга Чавес трапіў у турму пасля няўдалай спробы звяржэння прэзідэнта Карласа Андрэса Перэса ў пачатку 1992 года. Будучы прэзідэнт правёў у турме два года, а потым стварыў партыю «Рух за пятую рэспубліку». Чавес быў перакананым прыхільнікам сілавога звяржэння ўрада, аднак яму прыйшлося змяніць тактыку і вылучыць сваю кандыдатуру на прэзідэнцкіх выбарах 1998 года. У выніку ён прыйшоў да ўлады мірным шляхам, набраўшы 56 працэнтаў галасоў выбаршчыкаў. Да сваёй смерці ў 2014-м Чавес тройчы пераабіраўся — у 2000, 2006 і 2012 гадах. Папулісцкі характар яго рэжыму спалучаўся з прагрэсіўнымі сацыяльнымі рэформамі. Як лічыць мастак выдання Chapitte, гэта паставіла святога Пятра, які накіроўвае нябожчыкаў у рай або пекла, перад складаным выбарам.

Як бачым, заключэнне апанентаў у турму не вырашае для рэжыму праблему ў комплексе. Часцяком наадварот: рэпрэсіі ствараюць ім імідж герояў. І ў адпаведнай сітуацыі гэты статус дапамагае прыйсці да штурвала ўлады. Прычым часцяком вельмі хутка.
Рэкорд у гэтай сферы, напэўна, паставіў кіргіз Садыр Жапараў. Ён вярнуўся ў палітыку наўпрост з турэмнай камеры, дзе адбываў тэрмін па абвінавачванні ў захопе заложніка. Прыхільнікі вызвалілі яго з турмы 6 кастрычніка мінулага года, на другі дзень хваляванняў, якія пачаліся з-за фальсіфікацыі вынікаў у кастрычніку парламенцкіх выбараў. 10 кастрычніка Жапарава зацвердзілі на пасадзе прэм'ер-міністра. Яшчэ праз пяць дзён ён вымусіў прэзідэнта Сооранбая Жээнбекава падаць у адстаўку і заняў яго месца, стаўшы выконваючым абавязкі кіраўніка дзяржавы.
У лютым гэтага года Жапараў, якога тутэйшыя жартаўнікі любяць выяўляць у выглядзе суровага бацькі, упэўнена перамог на выбарах прэзідэнта, яскрава давёўшы — турма можа быць для палітыка не фініта-ля -камедыя, але пралогам да прыходу на палітычны алімп.