Карбалевіч: Ярмошына заклала згубную традыцыю, якая нечакана спрацоўвае ў самых розных абставінах
Палітычны аглядальнік Валерый Карбалевіч на «Свабодных навінах» піша пра тое, што канфлікт Міністэрства адукацыі і бацькоў абітурыентаў стаў самым незвычайным з 2020 года. Здагадайцеся, чаму.
Лукашэнка зноў вырашыў уключыць «народнага прэзідэнта»? Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Тэатр першым адрапартаваў пра падрыхтоўку да зімы, аніводнага акцёра, не занятага ў спектаклі. Пры чым тут пустая зала?
Міхаіл Жванецкі
Цяперашняя канфліктная сітуацыя стала адначасова і тыповай для існуючага рэжыму, і незвычайнай, якая выходзіць па-за межы таго, што лічыцца нормай. У гэтай супярэчлівасці і складаецца яе каштоўнасць для аналізу.
Тыповасць выяўляецца ў тым, што цяперашні канфлікт у поўнай меры адлюстроўвае існуючую палітычную сістэму, мадэль адносін паміж дзяржаўнымі інстытутамі і грамадствам. Проста класічная ілюстрацыя сутнасці беларускага рэжыму. Цяперашні канфлікт закладзены ў яго прыродзе.
Скандал разгарэўся вакол вынікаў першага цэнтралізаванага экзамену (ЦЭ) па рускай (беларускай) мове. Выпускнікі і іх бацькі былі абураны вынікамі і сталі скардзіцца ў розныя інстанцыі.
Вынікі праверкі ЦЭ паказалі, што памылак у падліку тэставых балаў не было. Праблема ўзнікла з-за празмернай складанасці методыкі падліку. І вось тут выявілася важная загана існуючай сістэмы кіравання дзяржавай. Яна вынікае з адсутнасці зваротнай сувязі паміж уладай і грамадствам.
Механізмы камунікацыі паміж дзяржаўнымі інстытутамі і насельніцтвам цалкам знішчаны. Ды і ва ўлады, па вялікім рахунку, няма патрэбы ў гэтым. Пасля 2020 года народ загналі пад плінтус, ён баіцца адтуль высунуцца. Бо, згодна з філасофіяй рэжыму, насельніцтва існуе для таго, каб без пярэчанняў выконваць указанні ўлады, права голасу яно не мае. Таму тлумачыць выпускнікам і іх бацькам новую складаную методыку падліку балаў ЦЭ Міністэрства адукацыі палічыла залішнім. Паводле прынцыпу «піпл схавае».
З іншага боку, спрацаваў фундаментальны недавер грамадства да ўлады. Чамусьці ў Беларусі любыя падлікі на дзяржаўным узроўні ў выніку атрымліваюцца ў «ярмошынскім» стылі. Былая старшыня Цэнтрвыбаркама Лідзія Ярмошына заклала згубную традыцыю, якая нечакана спрацоўвае ў самых розных абставінах. І як толькі людзі ўбачылі незразумелыя ім вынікі ЦЭ, адразу спрацаваў народны прыродны інстынкт: падманулі!
На скрыжаванні гэтых двух супярэчлівых працэсаў і паўстаў канфлікт.
Рэакцыя ўлад на абурэнне людзей аказалася традыцыйнай. 29 траўня міністр адукацыі Андрэй Іванец у самазабыўным зачараванні ўласнай праватой назваў фэйкам заявы пра несправядлівую ацэнку ведаў, паказаных выпускнікамі школ на першым ЦЭ. Ён заявіў, што вынікі экзамену пераглядацца не будуць, бо гэта з'яўляецца парушэннем закону. І самае галоўнае ў яго заяве: «Міністэрствам адукацыі будзе адсочвацца кожны выпадак распаўсюджвання недакладнай інфармацыі, матэрыялы будуць накіраваны для дачы ацэнкі дзеянням распаўсюджвальнікаў фэйкаў».
Дзяржаўныя СМІ падключыліся да кампаніі дыскрэдытацыі незадаволеных людзей. Згодна з імі, большасць школьнікаў і іх бацькоў задаволеныя (такіх знайшлі, яны давалі інтэрв'ю, хвалілі новую сістэму падліку балаў). Яшчэ крыху — і абураных вынікамі ЦЭ сталі б затрымліваць, іх прымусілі б выступаць з «пакаяльнымі відэа», у якіх яны гаварылі б, што «сталі ахвярамі экстрэмісцкіх эмігранцкіх тэлеграм-каналаў».
Цяпер пра незвычайнасць, нетыповасць гэтага канфлікту.
Дзіўна, што бунт выпускнікоў і іх бацькоў наогул адбыўся на фоне палітычнага тэрору. Бо ўжо тры гады любую грамадскую незадаволенасць, нават па нейкіх бытавых пытаннях, улады разглядаюць як палітычны пратэст і гасяць жорсткімі рэпрэсіямі.
І тут другі нечаканы момант. У разгар канфлікту на сцэну выходзіць Аляксандр Лукашэнка. Разрыў нормы, шаблону складаўся ў тым, што ў канфлікце паміж дзяржаўным інстытутам і народам ён узяў бок апошняга. Бо беларусы прывыклі, што ўлада заўсёды мае рацыю, яна не памыляецца. Ён запатрабаваў разабрацца, раскрытыкаваў Мінадукацыі і фактычна падтрымаў абураных бацькоў. Лукашэнка даручыў праверыць арганізацыю ЦЭ, рэагаваць на скаргі.
І Міністэрства адукацыі ўключыла рэверс, бо ружа вятроў змянілася. Пасля праверкі было прынята рашэнне, што вынікі першага ЦЭ пералічаць па новай методыцы. Пацешна, што да таго часу, нагадаю, міністр адукацыі Андрэй Іванец запэўніваў: перагляд вынікаў цэнтралізаваных экзаменаў супярэчыць закону. І методыку падліку спросцяць, каб яна была зразумелай усім.
Такім чынам, дзяржаўны інстытут прызнаў сваю памылку! Для Беларусі гэта нябачаная справа. Дзяржустанова вымушана прыслухацца да грамадзян і рэагаваць на іх абурэнне. Створаны прэцэдэнт, калі ўпершыню з 2020 года ў канфлікце паміж людзьмі і цэлым міністэрствам апошняе вымушана апраўдвацца.
Чаму Лукашэнка заняў такую пазіцыю, падтрымаўшы абураных людзей, стаў гуляць у папулізм?
Ён спадзяецца аднавіць грамадскую падтрымку, якую страціў тры гады таму. Трымаць уладу толькі грубай сілай, седзячы на штыках, трохі некамфортна. Чыста псіхалагічна яму хочацца вярнуцца да свайго ранняга вобразу «народнага прэзідэнта», калі ён хутка і чуйна рэагаваў на балючыя для грамадства тэмы. Акрамя таго, пасля 2020 года любое абурэнне супраць улады небяспечней, чым раней, таму што яно кладзецца на незагойную рану, непераадольную траўму, атрыманую ў тыя драматычныя месяцы.
Менавіта таму Лукашэнка цяпер спрабуе намацаць болевыя кропкі, каб заручыцца грамадскай падтрымкай. Увесь 2022 год адзначыўся вайной з ростам цэн. Аніякага эканамічнага сэнсу гэта кампанія не мае (хутчэй, шкодзіць эканоміцы), але простаму чалавеку яна падабаецца. Тут ён трапіў у фокус грамадскіх чаканняў.
Нядаўна Лукашэнка правёў нараду «па актуальных пытаннях аховы здароўя», дзе паабяцаў «садраць шкуру» з чыноўнікаў, якія дрэнна арганізоўваюць лячэнне людзей. А цяпер перайшоў да тэмы адукацыі, выступіў у абарону незадаволеных выпускнікоў і іх бацькоў, якія пацярпелі ад злых чыноўнікаў Мінадукацыі.
Але хачу звярнуць вашу ўвагу на тое, што Лукашэнка гатовы ісці на саступкі грамадскай думцы толькі выключна ў сацыяльных, бытавых пытаннях, якія не маюць прамога дачынення да палітыкі. У пытаннях, якія не сталі прадметам палітычнай барацьбы, да вырашэння якіх не падключылася апазіцыя.
Але як толькі гаворка заходзіць пра важныя праблемы, звязаныя з уладай або з міжнароднымі адносінамі, ён цалкам ігнаруе настроі большасці грамадства. Я ўжо не кажу пра вынікі апошніх прэзідэнцкіх выбараў. Ёсць шмат іншых пытанняў, у якіх Лукашэнка ідзе супраць дамінуючых народных уяўленняў.
Напрыклад, сацыялагічныя апытанні паказваюць, што насельніцтва не падтрымлівае масавыя рэпрэсіі супраць палітычных апанентаў, жорсткасць і катаванні ў дачыненні да вядомых грамадскіх лідараў, якія знаходзяцца за кратамі. Такіх дзеянняў не ўхваляе нават значная частка прыхільнікаў Лукашэнкі. Большасць падтрымлівае ідэю перамоў паміж канфліктуючымі бакамі, шчыра вітае ідэю «народнага адзінства». Аднак іх меркаванне рэжыму нецікавае.
Летась на адной з нарад Лукашэнка заўважыў, што некаторыя недасведчаныя грамадзяне на сустрэчах з чыноўнікамі задаюцца пытаннем, чаму Усебеларускі народны сход, які цяпер становіцца галоўным органам улады, не абіраецца самім народам. І сцвярджаў, што гэтыя палітычна непісьменныя грамадзяне чагосьці не разумеюць, ім трэба ўсё правільна растлумачыць.
Большая частка беларусаў не хацелі б, каб Беларусь удзельнічала ў вайне супраць Украіны. Або апошні прыклад: абсалютная большасць насельніцтва (75-80%) не хочуць размяшчэння ядзернай зброі ў краіне. І ўлада тут ідзе супраць грамадскай думкі. Хоць, магчыма, Лукашэнка не вольны прымаць самастойныя рашэнні ў гэтых пытаннях.