Грузія магла распыляць на пратэстоўцаў хімікат часоў Першай сусветнай — расследаванне BBC
У Тбілісі падчас антыўрадавых пратэстаў улады маглі выкарыстоўваць не проста ваду, а вадзяныя гарматы, запраўленыя хімікатам часоў Першай сусветнай вайны. Пра гэта сведчаць высновы расследавання, праведзенага BBC.
Ілюстрацыйная выява. Фота EPA
Грузінскія сілавікі маглі выкарыстоўваць супраць мірных дэманстрантаў хімічнае рэчыва часоў Першай сусветнай вайны — пра гэта сведчаць матэрыялы расследавання BBC. Рэдкі і фактычна забаронены агента «камітэ», апошні раз зафіксаваны на полі бою ў 1910–1920-х, мог быць даданы ў ваду вадамётаў, якімі разганялі пратэсты ў Тбілісі напрыканцы 2024 года.
Людзі, што трапілі пад струмені вады, апісваюць моцнае паленне, цяжкасць дыхання, прыступы кашлю і ваніты, якія не знікалі на працягу тыдняў — і якія значна перавышаюць тыповыя сімптомы ад вадамётаў або слёзатачывага газу.
Пратэсты за Еўропу і вада, якая «пячэ як кіслата»
Пратэсты ў Грузіі ўспыхнулі 28 лістапада 2024 года, калі ўрад абвясціў пра прыпыненне працэсу еўраінтэграцыі — мэты, замацаванай у Канстытуцыі краіны.
На вуліцах Тбілісі сабраліся тысячы людзей, сцягнутыя да парламента, пад нацыянальнымі і еўрапейскімі сцягамі. Сілавікі адказалі вадамётамі, перцавым спрэем і слёзатачывым газам.
Але потым нешта пайшло інакш.
«Ты адчуваў, як быццам вада пячэ скуру. Прабуеш змыць — становіцца яшчэ горш»,
— кажа педыятр Канстанціне Чахунашвілі, удзельнік пратэстаў.
Яго апытанне праз сацыяльныя сеткі сабрала амаль 350 сведчанняў. Амаль палова апытаных адзначыла працяглыя сімптомы, якія захоўваліся больш за месяц — галаўны боль, слабасць, дыхавіцы, ваніты.
Медык асабіста агледзеў 69 удзельнікаў — у многіх былі зафіксаваныя парушэнні электрычнай праводнасці сэрца. Даследаванне прынялі да публікацыі ў міжнародным навуковым часопісе Toxicology Reports.
«Гэта не слёзатачывы газ». Што знайшлі журналісты BBC
Журналісты BBC атрымалі паказанні трох розных крыніц з сілавых структур, у тым ліку:
- былога кіраўніка аддзела ўзбраення Дэпартамента спецыяльных задач Лашы Шэргелашвілі;
- другога высокапастаўленага сілавіка, які пацвердзіў яго словы;
- дакументы аддзела спецзадач за 2019 год.
Паводле Шэргелашвілі, яшчэ ў 2009 годзе яго прымушалі праводзіць тэсты новага хіміката для вадамётаў. Вынік быў шакавальны: цяжкасць дыхання, моцнае паленне, немагчымасць ачысціць скуру ад рэчыва нават пасля спецыяльных раствораў.
Хімікат быў настолькі небяспечны, што ён настойліва рэкамендаваў яго не выкарыстоўваць. Але, па яго словах, вадамёты ўсё адно працягвалі зараджаць гэтым рэчывам — прынамсі да 2022 года.
Калі Шэргелашвілі пабачыў відэа з пратэстаў 2024 года, ён адразу пазнаў сімптомы.
Што гэта за рэчыва?
Журналісты атрымалі інвентарны спіс спецпадраздзялення 2019 года, дзе былі згаданыя два рэчывы:
UN1710 — трыхлараэтылен (TCE), які выкарыстоўваецца для растваральнасці іншых хімікатаў у вадзе.
UN3439 — групавы код для небяспечных хімічных парашкоў.
Адзінае рэчыва з групы UN3439, якое гістарычна выкарыстоўвалася як сродак разагнання пратэстаў, — брамабензілавы цыянід. Ён жа камітэ (camite).
Менавіта яго ўжывалі французы ў Першую сусветную вайну. Затым адмовіліся — праз занадта працяглыя і цяжкія наступствы.
Прафесар Крыстафер Хольштэг, адзін з вядучых экспертаў свету ў галіне таксікалогіі і хімічнай зброі, пасля аналізу даных паведаміў:
«Атрыманыя клінічныя сімптомы адпавядаюць уздзеянню брамабензілавага цыяніду».
І ён падкрэсліў: гэта не магло быць CS-газам — яго дзеянне хутка заканчваецца.
«Камітэ — гэта надзвычай моцны, устойлівы раздражняльнік. Яго выкарыстанне — небяспечнае».
Паліцыя магла выкарыстаць хімічную зброю. І гэта парушэнне міжнароднага права
Паводле міжнароднага права, паліцыя можа выкарыстоўваць толькі рэчывы, якія выклікаюць кароткатэрміновы эфект. Камітэ такім не з’яўляецца.
Эксперты, з якімі кансультавалася BBC, лічаць, што выкарыстанне гэтага рэчыва можа кваліфікавацца як ужыванне хімічнай зброі супраць грамадзянскіх.
Спецыяльная дакладчыца ААН па пытаннях катаванняў Эліс Эдвардс так пракаментавала сітуацыю:
«Грамадства не можа быць полем для эксперыментаў. Доўгатэрміновыя сімптомы выходзяць за межы таго, што можна лічыць дапушчальным. Усе гэтыя выпадкі павінны быць расследаваныя як магчымыя катаванні.»
Што кажа грузінская ўлада?
Міністэрства ўнутраных спраў Грузіі адказала журналістам каротка:
«Вынікі расследавання — абсурд».
Урад сцвярджае, што паліцыя дзейнічала «ў межах закона» супраць «жорсткіх злачынцаў».
Тым часам пратэсты ў Тбілісі працягваюцца амаль штодня. Людзі абвінавачваюць уладу ў прарасійскім павароце, фальсіфікацыі выбараў і ціску на грамадзянскую супольнасць.