Ваяры Сьвятой Зямлі: як нараджаўся Тэўтонскі ордэн

Лічыцца, што менавіта ў гэты дзень далёкага 1190 года быў заснаваны рыцарскі ордэн, які пазьней прынясе незьлічоныя праблемы Вялікаму Княству Літоўскаму. Але напачатку свайго існаваньня рыцары былі занятыя іншымі справамі. Паглыбімся ў мінуўшчыну.

Стварэньне 

Ордэн Тэўтонскіх рыцараў Шпіталя Найсьвяцейшай Марыі ў Ерузалеме, або проста Тэўтонскі ордэн, як яго звычайна называюць, першапачаткова быў заснаваны як шпітальнае братэрства ў 1190 годзе. Яго галоўнай мэтай была дапамога хрысьціянам у іх небясьпечных пілігрымках у Сьвятую Зямлю і дагляд за хворымі і параненымі. Падчас аблогі Акры, што знаходзіцца на поўначы сучаснага Ізраіля, братэрства, якое складалася зь нямецкіх рыцараў, упершыню задумала мілітарызаваны ордэн пад блаславёнай апекай Найсьвяцейшай Панны Марыі.

Пад кіраўніцтвам магістра-заснавальніка Генрыха Вальпота фон Басэнгайма Тэўтонскі ордэн перайшоў ад ордэна шпітальераў да рыцараў, зьвязаных манаскімі абяцаньнямі беднасьці, цноты і паслухмянасьці. Тым не менш, у адрозьненьне ад сваіх манаскіх калегаў, яны насілі меч гэтак жа адважна, як і крыж.

Папскі дазвол быў атрыманы ад Папы Цэлестына III у 1196 годзе, які надаў Ордэну падабенства касьцёльнай і сьвецкай улады, але ў той час пад крылом імпэратара Генрыха VI яны знайшлі свайго заступніка. Яго залатая булла забясьпечвала ім імпэратарскую абарону і высокі статус у складзе Сьвятой Рымскай імпэрыі.

Рыцары Тэўтонскага ордэна адрозьніваліся сваёй вопраткай: белая мантыя з чорным крыжам, сымбалем іх чыстых намераў і змрочнай адказнасьці, якую яны неслі. Іх удзел у крыжовых паходах быў адзначаны дысцыплінаванай ваеннай доблесьцю і нястомнай прагай да экспансіі, якая неўзабаве зьвярнула іх погляды на нашыя землі.

У першыя гады XIII стагодзьдзя тэўтонскія рыцары ўмацоўвалі сваю прысутнасьць у Сьвятой Зямлі. Яны пабудавалі грозныя замкі, напрыклад Манфор, якія былі бастыёнамі абароны, а таксама сымбалямі хрысьціянскай прысутнасьці ў рэгіёне. Ваенныя намаганні Ордэна часта праводзіліся сумесна з іншымі ваеннымі ордэнамі, тампліерамі і рыцарамі-гаспітальерамі, а таксама са сьвецкімі рыцарамі з крыжовых паходаў.

З часам была зьмененая роля абаронцаў Сьвятой Зямлі на заваёўнікаў і калянізатараў.

Знаходжаньне Тэўтонскага ордэна ў Трансыльваніі ў 1211-1225

Пасля вымушанага хрысьціянскага адступленьня з Леванту Ордэн шукаў новую арэну, каб праявіць свой баявы і місыянэрскі запал. Іх намаганьні прывялі іх да паўднёва-ўсходніх межаў Вугорскага каралеўства.

У 1211 годзе па распараджэньні вугорскага караля Андрэя II быў заснаваны Трансыльванскі капітул Ордэна. Кароль, які імкнуўся ўмацаваць абарону свайго каралеўства ад качэўнікаў - куманаў, дараваў тэўтонскім рыцарам акругу Бурцэнланд.

Тэўтонскі ордэн, які ўзначальваў у той час вялікі магістар Герман фон Зальца, падыйшоў да гэтай місіі з уласьцівай яму жарсьцю. Рыцары былі аўтаномным, рэлігійным і ваенным кангламератам з уласным бачаньнем, якое пераўзыходзіла ўласна абарону тэрытарыяльных межаў. Яны ўзьвялі грозную фартэцыю Марыенбург, і ўсталявалі дысцыплінаваную прысутнасьць у рэгіёне.

Рыцары ўвайшлі з полаўцамі ў шматлікія ваенныя сутычкі, з выдатным посьпехам выкарыстоўваючы сваю цяжкую кавалерыю. Акрамя сваіх ваенных абавязкаў, рыцары ўзяліся за навяртаньне мясцовага насельніцтва, якое ўключала як этнічных вугорцаў, так і іншыя супольнасьці, у тым ліку куманаў, якіх яны скарылі. Стратэгія Тэўтонскага ордэна была падвойнай: хрысьціянізацыя праз меч і крыж і германізацыя праз паселішчы, прыцягненьне пасяленцаў са Сьвятой Рымскай імпэрыі для апрацоўкі зямлі і захаваньня ўладаньняў.

Аднак прысутнасьці тэўтонцаў у Трансыльваніі не было наканавана быць працяглай. Пачало выяўляцца напружаньне паміж Ордэнам і вугорскай каронай. Узмацненьне ўлады і зямельных уладаньняў рыцарства стварала пагрозу каралеўскай уладзе. У 1225 годзе адносіны паміж Андрэем II і Ордэнам непапраўна былі парваныя. Абвінавачаньні ў празьмернай аўтаноміі Ордэна і іх намеры стварыць незалежную дзяржаву ў складзе каралеўства прывялі да іх выгнаньня з трансыльванскай зямлі.

Аднак выгнаньне тэўтонскіх рыцараў не прывяло да іх заняпаду. Яны скіравалі свае амбіцыйныя погляды на поўнач, да прускіх і лівонскіх крыжовых паходаў, дзе яны павінны былі стварыць манаскую дзяржаву і аказваць значны ўплыў на наступныя стагодзьдзі.

Ордэн атрымаў ад імпэратара булу, якая давала яму суверэнітэт над усімі заваяванымі прускімі тэрыторыямі. Задача была пасьпяхова выкананая.

Заваёва Прусіі

Прускі крыжовы паход, першапачаткова быў выкліканы заклікам палякаў аб дапамозе супраць паганскіх прускіх плямёнаў. Ён пачаўся з прыбыцьцём Ордэна ў 1230 годзе. Рыцары атрымалі Хэлмінскую зямлю ад польскага князя Конрада Мазавецкага ў якасьці апірышча супраць прусаў. Тагачасны вялікі магістар Герман фон Зальца і яго пераемнік магістар Попа фон Остэрна арганізавалі кампанію, дзе спалучалі ваенны чыньнік і рэлігійныя перакананьні.

Тэўтонскі ордэн пачаў пабудову замкаў, у тым ліку Марыенбург, які стаў штаб-кватэрай тэўтонцаў. З гэтых фартэцый нямецкія рыцары пачыналі свае паходы і вярталіся на перадышку.

Заваёва Прусіі была працяглай справай, якая ахоплівала дзесяцігодзьдзі перарывістых ваенных дзеяньняў, якія ўключалі аблогі, бітвы і сістэматычнае падпарадкаваньне прускіх плямёнаў. Карэнныя прусы аказвалі жорсткі супраціў, але ў канчатковым выніку былі цалкам паняволеныя.

Ордэн заахвочваў перасяленцаў зь нямецкіх земляў засяляць новазаваяваныя тэрыторыі. Гэтая калянізацыя была як дэмаграфічнай, так і культурнай і эканамічнай, паколькі пасяленцы прынеслі з сабою сваю мову, звычаі і сістэму кіраваньня, што ўключала стварэньне гарадоў паводле нямецкага права.

Прайшло яшчэ крыху часу, і новым кірункам стала Вялікае Княства Літоўскае. Акурат дачыненьні з гэтым Ордэнам прынесьлі такое роднае беларусам слова: Грунвальд.

Але гэта ўжо іншая гісторыя.