Нямоглы Захад і беларускія палітвязні — стаўкі падвышаюцца?
Палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман у сваёй калонцы на «Deutsche Welle» піша пра тое, што, калі Захад не адрэагуе на смерці палітвязняў, яны стануць звыклай справай.
22 лютага ў Барысаве развіталіся з грамадзянскім актывістам і журналістам Ігарам Леднікам. 63-гадовы сацыял-дэмакрат памёр 20 лютага ў мінскай раённай бальніцы, куды яго даставілі з бабруйскай калоніі. У Бабруйску Леднік адбываў трохгадовы тэрмін за «паклёп» на Аляксандра Лукашэнку, а падставай для яго арышту 12 красавіка 2022 года паслужыў артыкул журналіста з рэзкай крытыкай беларускага кіраўніка.
Леднік быў перакананы, што скончыць жыццё ў турме
Смерць Ледніка стала вынікам здзекаў і катаванняў, праз якія давялося прайсці палітвязню. А пачаліся яны яшчэ ў красавіку 2022 года, калі Галоўнае ўпраўленне па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй (ГУБАЗіК) распаўсюдзіла відэа арышту актывіста і ператрусу ў яго барысаўскай кватэры. Відэа было падхоплена праўладнымі Telegram-каналамі, якія суправадзілі яго абразлівымі каментарамі.
Суддзя Ленінскага раёна Мінска Таццяна Шоцік прысудзіла Ігара Ледніка да трох гадоў калоніі — нягледзячы на другую групу інваліднасці падсуднага і яго відавочныя праблемы са здароўем. Былы палітвязень Аляксей Галоўкін, які адбываў свой тэрмін разам з Леднікам у Бабруйску, расказаў «Новаму Часу» пра ліхтугі свайго калегі па няшчасці, якому ў калоніі не была аказана неабходная медыцынская дапамога. Паводле слоў Галоўкіна, Леднік быў перакананы, што ўжо не выйдзе за свабоду і скончыць сваё жыццё ў турме. Так яно ў выніку і здарылася.
Навіна пра смерць Ледніка, магчыма, і засталася б лакальнай беларускай падзеяй, калі б яна не прыйшла ўсяго праз некалькі дзён пасля гібелі Аляксея Навальнага ў папраўчай калоніі «Палярны воўк» у Харпе. Публікацыі пра Ледніка з'явіліся не толькі ў незалежных беларускіх і расійскіх СМІ, але і ў вядучых сусветных выданнях. А вось беларуская дзяржаўная прэса, якая раней абыякава, а часам са здзекам паведамляла пра смерць палітвязняў («памёр і памёр»), гэтым разам — у кантэксце справы Навальнага — палічыла за лепшае адмаўчацца. Пра Навальнага, дарэчы, дзяржаўныя медыя таксама практычна не пішуць.
Глядзіце таксама
Як паўплываюць смерці Навальнага і Ледніка на становішча беларускіх палітвязняў? Ці вымусяць яны беларускія ўлады перагледзець сваё стаўленне да вязняў?
Пятая ахвяра
Ігар Леднік стаў ужо пятым беларускім палітвязнем, які памёр за кратамі. Ён падзяліў лёс Вітольда Ашурка (2021), Мікалая Клімовіча і Алеся Пушкіна (2023), а таксама Віктара Храсько (2024). Абставіны смерці Ашурка так і не былі расследаваны, Пушкіну і Храсько не была своечасова аказана медыцынская дапамога, а для Клімовіча і Ледніка — людзей са ступенню інваліднасці і цэлым букетам хранічных захворванняў — турэмнае зняволенне фактычна стала смяротным прысудам.
Памерлыя адбывалі пакаранне ў розных пенітэнцыярных установах Беларусі: у папраўчай калоніі №17 у Шклове (Ашурак), у віцебскай калоніі №3 (Клімовіч і Храсько), у турме №1 Гродна (Пушкін) і ў калоніі №2 у Бабруйску (Леднік). Дадзеная асаблівасць, шмат у чым падобныя гісторыі Ашурка, Клімовіча, Храсько, Пушкіна і Ледніка, а таксама ўспаміны іншых вязняў гавораць пра сістэмны характар расправы над палітычнымі зняволенымі.
Свой «рубікон» рэжым Лукашэнкі перайшоў адразу пасля прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня, калі падчас падаўлення пратэстаў пацярпелі тысячы людзей, а некалькі чалавек былі забіты. Рухомыя пачуццём помсты за страхі і крыўды 2020 года, улады свядома ствараюць у турмах умовы, у якіх парушаюцца элементарныя правы чалавека, самавольства і катаванні ператвараюцца ў норму, а цяжкія захворванні і нават смерць палітвязняў становяцца радавымі падзеямі.
Глыбіню дэгуманізацыі наглядна дэманструе рэакцыя блізкага да адміністрацыі Лукашэнкі Telegram-канала «ЖС Premium», ацэнкі якога адлюстроўваюць погляды ўладных вярхоў. На публікацыі пра пагаршэнне стану здароўя палітвязня Рыгора Кастусёва, які пакутуе на анкалагічнае захворванне: «А навошта яны з такімі хваробамі дзяржперавароты ладзілі?»
Чырвоных ліній больш няма?
Каментуючы гібель Аляксея Навальнага, былы савецкі дысідэнт і ізраільскі палітык Натан Шчаранскі, які правёў у часы Леаніда Брэжнева і яго пераемнікаў амаль дзевяць гадоў за кратамі, адзначыў, што савецкія ўлады хоць і адкрыта здзекаваліся з вязня, але не жадалі яго забіць, баючыся негатыўнай міжнароднай рэакцыі. І сапраўды, у тыя часы Крэмль імкнуўся па магчымасці не дапускаць смяротных зыходаў (асабліва сярод вядомых вязняў). Лёс, бадай, самага вядомага палітвязня ва ўсім свеце Аляксея Навальнага паказвае, што сённяшняе расійскае кіраўніцтва такімі «дробязямі», як рэакцыя за мяжой, не заклапочана. А рэжым Лукашэнкі?
Глядзіце таксама
Пра смерць Ашурка і іншых беларускіх палітвязняў на Захадзе пісалі, але на крытычныя заходнія публікацыі ў Мінску перасталі звяртаць увагу яшчэ ў 2020 годзе. Паколькі дадатковыя і балючыя санкцыі ў гэтых выпадках не рушылі ўслед, беларускія ўлады зрабілі для сябе выснову аб тым, што са «звычайнымі змагарамі» можна рабіць усё што заўгодна: расправа над імі не будзе мець наступстваў.
З вядомымі па-за межамі краіны палітвязнямі накшталт нобелеўскага лаўрэата Алеся Бяляцкага, Марыі Калеснікавай, Віктара Бабарыкі, Максіма Знака, Сяргея Ціханоўскага, а таксама даўняга і бескампраміснага праціўніка Лукашэнкі Мікалая Статкевіча ўлады абыходзяцца больш асцярожна. Іх разглядаюць як свайго роду актыў і патэнцыйны аб'ект гандлю з «калектыўным Захадам».
Калі ў Расіі катаванні Аляксея Навальнага праходзілі адкрыта, а Крэмль нават не спрабаваў іх маскіраваць, то беларускі бок падымае стаўкі і дзейнічае куды больш тонка: Марыя Калеснікава напрыканцы 2022 года была прааперыравана ў Гомелі, дзе ёй быў пастаўлены дыягназ «прабадная язва». Шпіталізацыя Калеснікавай выклікала хвалю абурэння на Захадзе, перш за ўсё ў Германіі, і Мінск вырашыў паказаць яе публіцы.
У 2023 годзе Марыя Калеснікава, Максім Знак, дзякуючы турэмным апавяданням якога («Зекамерон») свет даведаўся жудасную праўду пра паўсядзённае жыццё ў беларускіх турмах, Мікалай Статкевіч і іншыя палітвязні аказаліся ў інфармацыйным вакууме. У выпадку Віктара Бабарыкі, пра лёс якога працягваюць распаўсюджвацца злавесныя чуткі, улады захоўваюць маўчанне. Сяргея Ціханоўскага выкарыстоўваюць для псіхалагічных аперацый, час ад часу запускаючы (а затым абвяргаючы) чуткі пра яго смерць. Чарговым падобным крокам стаў «зварот Ціханоўскага да лідараў Еўропы і ЗША», які з'явіўся пасля гібелі Навальнага. У гэтым звароце Ціханоўскі нібыта адмаўляецца ад палітычнай дзейнасці, заяўляе пра гатоўнасць даседзець свой тэрмін у турме і спадзяецца «выйсці на свабоду жывым».
Глядзіце таксама
Захад нямоглы?
Гібель Навальнага і смерць Ледніка паказваюць, што над палітвязнямі ў Беларусі і Расіі навісла смяротная небяспека і без адэкватнай рэакцыі Захаду сітуацыя будзе толькі пагаршацца. У адрозненне ад Пуціна, Лукашэнка з'яўляецца куды больш слабай, залежнай і зацікаўленай у кампрамісе фігурай. Ён пакуль не выказаўся з нагоды смерці Навальнага, але напэўна з цікавасцю назірае за заходняй рэакцыяй. Яго ўласныя надзеі на здзелку з Захадам адносна палітвязняў пакуль уяўляюцца ілюзорнымі: у цяперашніх палітычных умовах заходнія краіны не збіраюцца «выкупляць» беларускіх вязняў або абменьваць іх вызваленне на санкцыйныя паслабленні. І, тым не менш, яны могуць і абавязаны данесці да беларускіх улад простую і зразумелую думку аб тым, што любая наступная смерць паставіць крыж на падобнай здзелцы ў будучыні. Калі гэта зроблена не будзе, то жудасныя навіны пра беларускіх палітвязняў будуць прыходзіць яшчэ часцей.