Крызіс, што выходзіць на вуліцу

Прафсаюзных лідараў, затрыманых 19 красавіка, пераводзяць з СІЗА КДБ у простае СІЗА на Валадарскага. Незалежны прафсаюз «Гродна Азот» прызналі «экстрэмісцкай» арганізацыяй. Пытанне: што гэта дало ўладам? Адказ — нічога. Роўным лікам нуль.

Пакуль сілавікі бегаюць і шукаюць «экстрэмістаў» у шэрагах актывістаў прафсаюзнага руху, раптам забаставалі таксісты. Пачалося ўсё ў Бабруйску, дзе кіроўцы таксі патрабавалі ад сэрвісу «Яндэкс Go» перагледзець тарыфы і ўмовы працы. Па-першае, вадзіцеляў пазбавілі гарантаванага даходу за пэўную колькасць паездак. Па-другое, нягледзячы на павышэнне коштаў на паліва і аналагічнае павышэнне коштаў на абслугоўванне машын, «Яндэкс Go» зніжае тарыфы на перавозку. Зразумела, што іх павышэнне прыводзіць да памяншэння паездак, але звычайна «нашы людзі ў булачную на таксі не ездзяць». «Ды ў нас паездкі на арэндных электрасамакатах каштуюць даражэй, чым на таксі!» — казалі работнікі абаранкі.

А ад тарыфаў залежаць і заробкі кіроўцы. Пошукамі «залатой сярэдзіны» ў гэтым пытанні, падобна, ніхто не займаўся, і кіроўцы вымушаныя праводзіць за рулём 14-16 гадзін у суткі, каб зарабіць 30 рублёў.

Потым аналагічная забастоўка прайшла ў Жодзіна. Следам яшчэ адна — у Івацэвічах. 10 траўня павінна была прайсці забастоўка таксістаў службы «Яндэкс Go» у Баранавічах — кіроўцы хацелі абмеркаваць праблемы і сфармуляваць патрабаванні да расійскай платформы для паляпшэння аплаты і ўмоў працы. Аднак на ўмоўленым месцы-паркоўцы каля гандлёвага цэнтра «Карона» — дзяжурылі тры аўтамабілі ДАІ і бус МУС.

Вельмі цікава, што супрацоўнікі міліцыі дзейнічалі фактычна ў інтарэсах прыватнай фірмы — сэрвісу «Яндэкс Go». З аднаго боку — зразумела, што ў інтарэсах улады «зліць» страйк, каб не паказваць напружанасць у грамадстве. З іншага боку, можна было пайсці і па шляху перамоваў, прыцягнуць, напрыклад, Мінтранс. Бо 4 гарады ў страйку — гэта значыць, што праблема сістэмная. Але не, вырашылі прыцягнуць міліцыю. Што, вядома, папулярнасці ўладам не дадало. Зразумела, людзі пачнуць падазраваць гэтыя самыя ўлады ў змове з «Яндэксам», ці не так?

А праблема ў тым, што прафсаюзныя лідары сядзяць за кратамі. Таму што ў гэтай сітуацыі ўладам выгадна было б мець «перамоўшчыкаў». Але «перамоўшчыкі» ў СІЗА, і сітуацыя нагнятаецца да сацыяльнага выбуху.

Днём 11 мая работнікі Маладзечанскага вытворчага ўчастка «Мінскі малочны завод № 1» выйшлі на страйк з-за нізкіх заробкаў. Яны сабраліся на прахадной і пагражалі звольніцца. Пасля таго, як у лютым 2022 года Маладзечанскі малочны камбінат стаў вытворчым участкам Мінскага малочнага завода заробак зменшыўся да 200-300 рублёў, у той час як раней людзі атрымлівалі 800-1000. Скарацілася і колькасць работнікаў: па іх словах, калі раней на камбінаце працавалі 200 чалавек, то цяпер — 50.

Пазней высветлілася, што забастоўка закранула не толькі Маладзечна — аналагічныя акцыі прайшлі ў Валожынскім і Нарачанскім філіялах.

Прычым, начальства Маладзечанскага філіяла папрабавала завесці старую шарманку і заявіць работнікам: «Не падабаецца — звальняйцеся». Дзіўна, праўда? Людзі пагражаюць звальненнем, і ім пагражаюць тым жа.

Калі да начальства нарэшце дайшло, што пагрозы «не пракатваюць», работнікам сказалі, што камп'ютар «няправільна палічыў тарыфную стаўку», і паабяцалі выплаціць аднаразовую матэрыяльную дапамогу. Вядома, цікава, калі работнікам выплачваюць «дапамогу» замест заробку, але ёсць і іншае пытанне: тры чвэрці работнікаў Маладзечанскага прадпрыемства таксама камп'ютар звольніў?

Канешне, існуе яшчэ адно пытанне: навошта «рэарганізавалі» даволі паспяховае прадпрыемства і давялі яго работнікаў да страйку? Хто займеў з гэтага выгаду?

І заўважце, у гэтай працоўнай спрэчцы няма яшчэ аднаго боку — прафсаюза, які абавязаны абараняць правоў работнікаў. Я так разумею, што незалежныя прафсаюзныя дзеячы, зноў жа, сядзяць, а афіцыйны прафсаюз маўчыць у анучку.

У абодвух выпадках здарылася тое, аб чым папярэджвалі ўсе. Тэлеграм-канал «Лісты да дачкі» папулярна тлумачыў: «Калі якія-небудзь шахцёры пакрыўдзяцца на звальненні і падзенне заробкаў, то яны знойдуць, напэўна, спосаб выказаць сваю крыўду і без прафсаюзаў. З прафсаюзамі ўладам было б, дарэчы, нават прасцей. Ёсць з кім дамаўляцца».

І такія сітуацыі — забастоўкі, вядома ж — будуць адбывацца ўсё часцей і часцей. Таму што гадавая інфляцыя ў красавіку разагналася да 16,8% гадавых. Пры гэтым цэны на прадукты ў гадавым выражэнні выраслі на 19%, а на нехарчовыя тавары — на 18,6%.

Прычым, цікава, што ў красавіку падаражэлі больш за ўсё. Свежая белакачанная капуста падаражэла амаль у два разы — на 95,98%. Цукар — на 41,56%, яблыкі — на 33,77%, праезд у цягніках рэгіянальнага паведамленні эканом-класа — на 20,76%, міжрэгіянальных зносін — на 19,63%, харчовая сода — на 15,29%, праезд у гарадскім транспарце — на 13,96%.

Трэба адзначыць, што ў красавіку ўрад адмовіўся ад фіксавання рознічных коштаў на яблыкі, пасля чаго яны, вядома ж, падаражэлі. У астатнім — практычна ўсе пазіцыі з цэнавых лідараў рэгулююцца дзяржавай. А вось тое, што дзяржавай не рэгулюецца, падаражэла ў меншай ступені. І ў чарговы раз варта задацца пытаннем: «сацыяльная» наша дзяржава, ці як? Ці гэта такі «параўнальна сумленны спосаб адабрання грошай у насельніцтва»?

У красавіку ўжо 20% хатніх гаспадарак Беларусі (а гэта больш за паўтара мільёна чалавек) пачалі эканоміць на ежы. 35% беларусаў адчулі зніжэнне даходаў і каля 60% лічаць, што эканоміка знаходзіцца ў стане крызісу — такія лічбы прыводзіць даследчы цэнтр BEROC. А гэта азначае, што «аднаразовая матэрыяльная дапамога» замест заробку сітуацыю не ўратуе.

Калі людзі пачынаюць эканоміць на ежы — гэта ўжо беднасць, ці яшчэ не?

Вынікі эканамічнага падзення можна згладжваць праз сацыяльныя інстытуты — такія, як прафсаюзы, напрыклад. Але што рабіць, калі сацыяльныя інстытуты планамерна знішчаюцца? Толькі пажынаць наступствы.