Чым палохала Расія паэта з Беларусі 200 гадоў таму

Ян Чачот бачыў Расію дзяржавай, якая ў выніку экспансіі пакідае «попел Пергама».

Ян Чачот лічыцца адным з пачынальнікаў паэзіі на беларускай мове. Чым яшчэ цікавая яго творчасць?
Міжнародная навуковая канферэнцыя «Польска-беларускія літаратурныя і моўныя сувязі» адбылася 29-30 сакавіка на кафедры беларусістыкі Варшаўскага ўніверсітэта.
Сярод выступленняў на гэтым прадстаўнічым навуковым форуме быў адметны даклад прафесара Гданьскага ўніверсітэта Збігнева Казмерчыка пра беларускія матывы ў творчасці Яна Чачота, а таксама пра вобраз Расіі ў паэзіі гэтага польскамоўнага і часткова беларускамоўнага аўтара, ураджэнца Беларусі.
Ян Чачот жыў і тварыў у пачатку ХІХ ст. Ён быў сябрам Адама Міцкевіча, яго земляком, таксама ўраджэнцам Наваградчыны. Разам яны вучыліся ў Віленскім універсітэце, былі членамі таварыства філаматаў.
Ян Чачот сабраў каля тысячы беларускіх народных песень і выдаў іх у шасці зборніках у перакладзе на польскую мову, а часткова па-беларуску.
У сваёй прадмове да «Сялянскіх песень з-над Нёмана і Дзвіны» ў 1846 годзе Чачот апісаў асаблівасці беларускай мовы і ўпершыню паставіў пытанне аб прынцыпах яе будучага правапісу.
Вершы паэта актыўна выкарыстоўваліся і клаліся на музыку яго сучаснікам Станіславам Манюшкам: усяго на арыгінальныя тэксты і пераклады вусна-паэтычных твораў Яна Чачота кампазітар напісаў 22 песні, больш, чым на словы якога-небудзь іншага аўтара.
На паэтычным турніры 21 снежня 1818 года Ян Чачот быў прызнаны трэцім паэтам пасля Адама Міцкевіча і Тамаша Зана.
Чачот быў рэдактарам і карэктарам першага паэтычнага зборніка Адама Міцкевіча.
Па справе віленскіх згуртаванняў моладзі Ян Чачот быў арыштаваны 10 кастрычніка 1823 года і зняволены да 22 кастрычніка 1824 года.
Яна Чачота абвінавачвалі «в чтении на собраниях филаретов дерзких и ругательством против россиян наполненных стихов и в произнесении приветствий и речей, противных верности к Российскому Престолу». Быў сасланы на дзесяцігадовае выгнанне ўглыб Расіі.
Збігнеў Казмерчык:
— Найбольш вострую рэакцыю супраць цэнзуры мы бачым у вершы Яна Чачота на смерць Шпака. Міцкевічаў зямляк абвінавачваў віленскіх літаратараў у тым, што яны ўцякаюць ад актуальных тэм жыцця грамадства. Ён пісаў, што «літаратары цікавяцца падзеямі даўно мінулых часоў».
Ян Чачот і Адам Міцкевіч на імянінах Томаша Зана 21 снежня 1818 года ўтрох правялі літаратурны турнір. На ім Чачот у паэтычнай форме выказаў шкадаванне пра тое, што немагчыма свабодна выказваць свае думкі.
Ян Чачот быў самым радыкальным сярод філаматаў. Ён меў запальчывы характар.
Цэнзура давалася ў знакі філяматам. Адам Міцкевіч меў праблемы з цэнзурай, у прыватнасці, з выданьнем Tygodnik Wileński.
Чачот у тагачасных умовах у сваім асяроддзі выказваў думку пра тое, што няма шчасця на бацькаўшчыне.
Чачот актыўна папулярызаваў старажытную рыцарскую традыцыю, знаходзячы яе ідэалы аж у антычных часах.
У многіх вершах Чачота фігуруе тэма смерці.
Разам з тым у творчасці Чачота пераплецены матывы рыцарства і смерці.
Паэзія Яна Чачота адлюстроўвае рэліктавыя міфалагічныя структуры, на якія накладваецца гістарычнае мысленне з увядзеннем катэгорый рыцарскага этасу.
Таксама ў сваёй паэзіі Чачот адлюстроўвае Расію як эксплуататара, рабаўніка, які прыходзіць на ўрадлівыя нівы. Хцівасць Масквы тлумачыцца вякамі татарскага прыгнёту. А ў выніку, як мяркуе Чачот, Расія не стварыла аграрнай культуры. І перамога Расіі, якая выступае ў вобразе Поўначы, робіць паэта няшчасным. А сваёй зямлі ён можа толькі спачуваць словамі верша.
У «Прамове да прамяністых» Чачот называе Расію «паглынальнай хмарай», а таксама дзяржавай, якая ў выніку сваёй экспансіі пакідае «попел Пергама».
Для Чачота, як і для іншых філаматаў, сінонімам Расіі была Поўнач. А расійскіх цароў ён называў «уладарамі Поўначы».
У згаданым ужо вершы «На смерць Шпака» Чачот паказвае Расію як аўтакратыю.
А Поўнач, згодна з успрыманнем гэтай часткі свету беларускім народам, у Чачота адлюстравана як цёмная, халодная, дэспатычная, агрэсіўная, страшная, дэманічная. Поўнач прадстаўляецца як ноч, хмара, завіруха. Гэтыя пераносныя параўнанні браліся з прыроды.
Погляды на Расію як краіну, якая ўзнікла ў выніку ўплываў татараў, таксама можна заўважыць у творчасці Адама Міцкевіча.
У Яна Чачота пераплятаюцца матывы рыцарскага этасу і народнай традыцыі. Так у яго выстройваецца апазіцыя поўначы, ночы, зла, граху, чарнаты і поўдня, дабра, святасці, светлыні.
Паводле Віктара Корбута, radyjo.net