Як «крэатывіць» беларускае КДБ
Яны стараюцца запалохаць, напужаць і дыскрэдытаваць дэмакратычныя сілы, але на іх гульні ўжо ніхто не вядзецца.
18 лістапада 2023 года семінар пад назвай «Бяспечная Беларусь: формы і метады забеспячэння грамадскай бяспекі» сабраў каля 20 удзельнікаў у памяшканні «Беларускага моладзевага цэнтра». Цэнтр з'яўляецца добра вядомай прадэмакратычнай арганізацыяй сярод беларускай дыяспары ў Варшаве. Удзельнікі хацелі даведацца пра лічбавую, фінансавую і фізічную бяспеку ад прызнаных экспертаў. У нейкі момант падчас семінара адзін «прадстаўнік ЕС», які выкарыстаў (выдуманае) імя Фабіа Цымер, з'явіўся на вялікім экране праз Zoom. Ён коратка звярнуўся да аўдыторыі па-руску і падаў слова «арганізатару і спонсару семінара», які сядзеў побач з ім. Да здзіўлення ўдзельнікаў семінара і вядучых, на экране з'явіўся... Канстанцін Бычак, намеснік начальніка следчага ўпраўлення КДБ Беларусі. Ён падзякаваў 59-гадоваму беларускаму актывісту Алегу Аксёнаву за дапамогу ў арганізацыі мерапрыемства, пераканаў удзельнікаў у тым, што «спробы ачарніць беларускую дзяржаўнасць» з'яўляюцца «экстрэмісцкімі», заклікаў іх «з'явіцца з павіннай і пакаяцца», а напрыканцы сказаў: «Убачымся ў следчым упраўленні КДБ».
КДБ выдае сябе за Еўрапейскую падліковую палату
Інцыдэнт стаў шырока вядомым дзякуючы некалькім тэлевізійным рэпартажам, апублікаваным дзяржаўным тэлеканалам АНT. Фальшывым «прадстаўніком ЕС» быў адзін з ключавых прапагандыстаў Ігар Тур у грыме, піша рэсурс StopFake.org. У справаздачы АНТ, азагалоўленай «Бясстрашная аперацыя беларускага КДБ: пазаштатны аўдытар Еўрапейскай падліковай палаты аказаўся агентам», гаварылася, што беларускі актывіст Алег Аксёнаў, які пражывае ў Польшчы, неўсвядомлена падаў КДБ інфармацыю аб мерапрыемствах, якія праводзяцца беларускімі прадэмакратычнымі арганізацыямі ў Польшчы. Аксёнавым маніпулявалі, прымушаючы паверыць, што ён супрацоўнічае з Еўрапейскай падліковай палатай (EПП) у правядзенні аўдыту мерапрыемстваў, звязаных з Беларуссю, і іх фінансаванні. Арганізацыя «семінара па бяспецы» ў Варшаве насамрэч была ініцыятывай КДБ. Аксёнаў думаў, што ён аказвае платную паслугу EПП.
Глядзіце таксама
У інтэрв'ю тэлеканалу «Белсат» з нагоды інцыдэнту Аксёнаў прызнаў, што ён «трапіў у няёмкае становішча» і памылкова меркаваў, што ў яго выпрабавальны тэрмін на пасаду вонкавага аўдытара, нягледзячы на дзіўныя абставіны яго адносінаў з «аўдытарамі ЕС». Аксёнаў абверг іншыя сцвярджэнні ў рэпартажах АНТ, што ён запісваў сустрэчы беларускай дыяспары. Паводле слоў Аксёнава, ён адправіў «аўдытарскія справаздачы» з пяці публічных мерапрыемстваў, праведзеных беларускімі актывістамі ў Польшчы, і атрымаў за свае паслугі 250 еўра.
Місія: напужаць і запалохаць, затым прынізіць
Незалежныя СМІ шырока абмяркоўвалі гэты інцыдэнт. «"Мы бачым усё, што вы робіце, мы стаім у вас за спінай, нават калі вы абмяркоўваеце, як абараніцца ад нас" — такі быў пасыл гэтага раптоўнага з'яўлення [супрацоўнікаў КДБ] [на семінары]», — гаворыцца ў артыкуле «Радыё Свабода». Эфектнае выступленне Бычака праз Zoom накіравана на разбурэнне даверу паміж людзьмі і арганізацыямі ў эміграцыі і дэмакратычным падпольным руху ўнутры краіны. «"Агенты паўсюль!" Давер — самы важны капітал у грамадзянскай і палітычнай дзейнасці; таму аўтарытарны рэжым Лукашэнкі ўвесь час спрабуе падарваць яго сярод сваіх апанентаў», — пракаментавалі ў «MediaIQ».
Глядзіце таксама
Беларускае тэлебачанне і спецслужбы сапраўды з усіх сіл імкнуцца пасеяць недавер сярод дэмакратычных сіл і простых людзей у дыяспары. У рэпартажы АНТ красамоўна сцвярджалася, што «дзясяткі, калі не сотні людзей», падобных да Аксёнава, пражываюць за мяжой. Тэлевядучы Ігар Тур пажартаваў з нагоды гэтай аперацыі, сказаўшы: «У Вільні і Варшаве так шмат агентаў, што калі [кіраўнік КДБ] Іван Церцель прыйдзе на адзін з наступных семінараў па бяспецы і загадае: "Афіцэры КДБ і пазаштатныя работнікі, устаньце!", то невядома, ці застанецца хто-небудзь сядзець». У тым жа тэлевізійным рэпартажы сцвярджалася, што беларускія спецслужбы маюць доступ да закрытых чатаў сябраў Каардынацыйнай рады. Прынізіць свайго апанента — гэта класічны прыём маніпуляцыі.
Фальшывыя памочнікі расійскіх алігархаў таксама ў гульні
Гэта была не першая такога кшталту аперацыя, зробленая дзяржаўным тэлебачаннем і спецслужбамі з мэтай дыскрэдытацыі беларускай дэмакратычнай супольнасці за мяжой. 7 верасня 2023 года тэлеканал «Беларусь 1» выпусціў рэпартаж пад назвай «Так грошам: як прадаюць беларускую апазіцыю. Выкрыццё русафобкі Кавальковай», які быў накіраваны супраць палітычнай дзяячкі Вольгі Кавальковай. Яна была прадстаўніцай Святланы Ціханоўскай падчас прэзідэнцкай кампаніі 2020 года, пасля якой яе гвалтоўна выслалі з Беларусі ў верасні 2020 года. Кавалькова была завочна асуджаная беларускім судом на 12 гадоў па палітычна матываванай справе ў сакавіку 2023 года. Паводле справаздачы, Кавалькова цягам многіх месяцаў мела зносіны з падстаўным «памочнікам расійскага алігарха», які нібыта разглядаў магчымасць фінансавання яе палітычнай дзейнасці. Тэлеканал «Беларусь 1» паказаў некалькі фрагментаў перамоў паміж Кавальковай і прапагандысткай рэжыму Кацярынай Ціхаміравай, якая сыграла ролю памочніцы расійскага бізнэсмена. Сцвярджалася, што ў Кавальковай ёсць амбіцыі замяніць Святлану Ціханоўскую, і яна заявіла, што разгледзіць магчымасць дазволу расійскаму бізнэсу ўзяць удзел у прыватызацыі беларускага нафтаперапрацоўчага завода, калі Кавалькова прыйдзе да ўлады ў Беларусі.
Глядзіце таксама
У адрозненне ад больш позняга асвятлення падзей у СМІ АНТ, рэпартаж тэлеканала «Беларусь 1» не ўключаў адкрытае з'яўленне супрацоўнікаў КДБ. Аднак Ціхамірава паказала, што мае месца цеснае супрацоўніцтва паміж спецслужбамі і дзяржаўным тэлебачаннем, сказаўшы напрыканцы рэпартажа: «Паверце мне, [у мяне было] шмат гадзін гутарак і адкрыццяў з тымі, хто называе сябе апазіцыяй, але на самой справе з'яўляюцца карумпаванымі экстрэмістамі. Беларускія спецслужбы напэўна будуць з цікавасцю назіраць за тым, што адбываецца». У інтэрв'ю незалежным СМІ з нагоды інцыдэнту Кавалькова сказала, што ў яе было ўсяго дзве размовы з меркаванай памочніцай алігарха і што яе заявы былі моцна адрэдагаваныя, каб сказіць сэнс яе адказаў і выставіць яе ў дрэнным святле.
У дадатак да арыгінальнага рэпартажу на рускай мове, на YouTube-канале тэлеканала былі загружаныя версіі рэпартажу з англійскімі і літоўскімі субтытрамі, а таксама дадатковая версія з пазакадравым тэкстам на польскай мове. Хоць раней рэпартажы тэлеканала «Беларусь 1» час ад часу перакладаліся на англійскую і польскую мовы, выбар версіі на літоўскай мове быў незвычайным.
Глядзіце таксама
Намер, відаць, складаецца ў тым, каб дыскрэдытаваць віленскі Офіс Святланы Ціханоўскай у вачах літоўскай грамадскасці шляхам прыніжальных заяў пра Кавалькову адносна больш шырокага прадэмакратычнага беларускага руху.
Ці шырока гэта распаўсюдзілася?
Паводле стану на сярэдзіну снежня 2023 года, кожная з трох моўных версій сюжэту сабрала на YouTube усяго каля 1000 праглядаў, што гаворыць пра тое, што замежная аўдыторыя наўрад ці палічыла яго вартым увагі. Прапагандысцкія каналы рэжыму разглядаюцца як такія. Але СМІ беларускага рэжыму пастараліся максімальна распаўсюдзіць гэта. Відэа было паказана на дзяржаўным навінавым тэлеканале АНТ і апублікавана на яго YouTube-канале. Пазней відэа было распаўсюджана прынамсі шасцю Telegram-каналамі, якія належаць беларускай і расійскай прапагандзе, і прынамсі чатырма беларускімі сайтамі. Ні адзін з польскамоўных каналаў, звязаных з беларускай экасістэмай, дагэтуль не быў уцягнуты ў распаўсюд гэтага сюжэту. Да сёння не ўдалося дамагчыся больш шырокага распаўсюджання на розных мовах.