Арцём Шрайбман: Выбары ў КР — карыснае практыкаванне

Арцём Шрайбман — пра ўрокі выбараў у Каардынацыйную раду. Хоць для большасці беларусаў гэтае галасаванне прайшло не надта заўважна, кампанія падсвятліла некалькі важных урокаў наконт да сённяшняй апазіцыйнай палітыкі, піша «Люстэрка».

Завяршылася ўнікальная для дэмакратычных сіл кампанія выбараў у Каардынацыйную раду. Больш за 6700 выбаршчыкаў і пераможца — спіс Паўла Латушкі і руху «За свабоду» з 35%. 

Арцём Шрайбман — запрошаны эксперт Фонду Карнегі за міжнародны мір, у мінулым — палітычны аглядальнік TUT.BY і БелаПАН, а цяпер вядоўца праекта «Шрайбман адкажа» на «Люстэрку» разважае пра асаблівасць выбараў ў Каардынацыйную раду.

Урок 1. Дэмсілы і большасць беларусаў, уключаючы дыяспару, жывуць у розных парадках дня

Гэта не цягне на сенсацыю праз амаль чатыры гады пасля пачатку пратэстаў у Беларусі, але цяпер у гэтага тэзіса ёсць колькаснае пацверджанне. Сем тысяч тых, хто прагаласаваў, — гэта каля 3% ад дарослай часткі беларусаў замежжа нават пры самай кансерватыўнай ацэнцы памеру дыяспары ў 300−350 тысяч чалавек.

Пры гэтым СМІ надалі гэтым выбарам нашмат больш увагі, чым хацела іх аўдыторыя. Рэдактары ведаюць: згадка Каардынацыйнай рады ў загалоўку тэксту ці відэа — гарантыя таго, што гэты матэрыял паглядзіць або пачытае нашмат менш людзей, чым навіны, якія непасрэдна датычаць беларусаў у краіне. Калі медыя будуць настойліва ганяцца за нерэлевантнымі для аўдыторыі тэмамі, яны паступова стануць для яе такімі ж нерэлевантнымі.

Нягледзячы на гэта, СМІ шырока асвятлялі гэтыя выбары, давалі абнаўленні што да яўкі, бралі інтэрв'ю ў лідэраў спісаў і аднаго з аўтараў праграмы для галасавання, Паўла Лібера. Некаторыя рэдакцыі ладзілі дэбаты, іншыя — вешалі банеры з рэкламай выбараў у сябе на сайце. І ўсё роўна большасць YouTube-выступаў і дэбатаў кандыдатаў у КР збіралі нашмат ніжэй за сярэдні паказчык для кожнага канкрэтнага СМІ, а часам — адкрыта мізэрныя лічбы праглядаў. Іншымі словамі, аўдыторыі прапаноўвалі спажываць тое, чаго яна не хоча. Некаторыя палітыкі хацелі, каб прымусовага кармлення было яшчэ больш, але, мяркуючы з маленькай яўкі пры такім асвятленні, гэта наўрад ці б камусьці дапамагло.

«Не трапілі ў фокус грамадскіх настрояў». Карбалевіч — пра выбары ў Каардынацыйную раду

Такі ўзровень цікавасці можна лічыць сігналам наконт рэалістычнасці іншых ідэй, агучаных на гэтых выбарах — напрыклад, сабраць беларускую дыяспару ў адзіны магутны рух. Без зразумелай мэты людзі не гатовыя выдаткаваць нават пару хвілін на галасаванне. Яшчэ менш з іх будуць гатовыя ўключыцца ў працу такога руху, які мусіць нейкай магіяй вывесці сітуацыю ў краіне з тупіка ці прымусіць сусветныя сталіцы прыслухоўвацца да беларусаў замежжа (каб зрабіць што?).

Сэнс выбараў у КР не ўдалося растлумачыць не толькі большасці беларусаў, але і некаторым значным апазіцыйным і грамадзянскім ініцыятывам. Паказальная адсутнасць на выбарах некалькіх структур, якія займаюцца, магчыма, самай адчувальнай і прыкметнай для беларусаў працай: праваабарончых і гуманітарных арганізацый накшталт BYSOL, групы экс-сілавікоў BELPOL, якая рэгулярна публікуе эфектныя расследаванні выпадкаў карупцыі і абыходу санкцый, або «Кіберпартызан», якія ўсё яшчэ змудраюцца праварочваць паспяховыя кібератакі. Усе гэтыя групы не знайшлі часу і сэнсу ўдзельнічаць у кампаніі.

Выбары, за выключэннем пары абстрактных пастоў у тэлеграм-канале, праігнараваў і Офіс Святланы Ціханоўскай. Тут ёсць відавочны элемент палітычнай барацьбы з патэнцыйным канкурэнтам, асабліва на фоне прадказальна невысокага выніку спісу «Еўрапейскі выбар», блізкага да ОСЦ. У выніку ён фінішаваў чацвёртым з 9%.

Гурневіч: Ідэя з Каардынацыйнай радай стала вялікай паразай апазіцыі

Урок 2. Апазіцыя здольная ствараць працэдуры, якія працуюць

Варта дадаць лыжку мёду ў гэтую бочку — дэмсілы ўсё ж паказалі сваю здольнасць ствараць працэдуры, якія працуюць, для вырашэння ўнутраных задач.

Мабільная праграма каманды Лібера спрацавала настолькі добра, наколькі магла ў сітуацыі DDOS-атак і іншых рызык, якія стварае рэжым у Мінску і якія патрабуюць узмоцненай верыфікацыі. Выбарчая сістэма пры ўсіх магчымых нараканнях, якіх у мяне таксама хапае, стала прадуктам кампрамісу розных груп апазіцыі і паказала сябе эфектыўна як механізм.

Малыя і вялікія крызісы — ад даносчыкаў у некаторых спісах на выбарах да рассылання перадвыбарнай агітацыі праз чат-бот «Перамога» — былі ўрэгуляваныя праз узгодненыя працэдуры. Крытыкі скажуць (і я з імі пагаджуся), што ў некаторых рашэннях было занадта шмат бюракратызму: напрыклад, калі Розу Турарбекаву прымусілі выдаляць са спісу двух мужчын, каб захаваць гендарную квоту пасля адыходу дзвюх жанчын (пад вонкавым ціскам), або калі не хацелі рэгістраваць Аліну Коўшык праз не названае ў спісе двайное прозвішча.

Але ў цэлым дэмсілы не рассыпаліся. Працэс прайшоў паводле запланаванага імі, а не ўладай, сцэнара. Гэтая арганізацыйная здольнасць — важны і часта недаацэнены актыў сённяшняга пакалення дэмсіл. Асабліва калі ўлічыць, што апазіцыя чацвёрты год існуе ў палітычна беспаветранай прасторы — без доступу да свайго выбаршчыка і палітычнага поля на радзіме.

Перамога Латушкі, у Пракоп’ева і Ягорава другое месца. Абвешчаныя вынікі выбараў у КР

Урок 3. У апазіцыі аформіліся тры ідэйныя кірункі

Не занураючыся ў нетры перадвыбарных праграм розных спісаў, усе іх можна ўмоўна падзяліць на тры групы, якія адлюстроўваюць тры падыходы да ўласнай місіі і прыярытэтаў. Я б назваў іх «меншавікі», «сілавікі» і «цэнтрысты».

«Меншавікі» прапануюць працаваць на тых напрамках, дзе апазіцыя можа дасягнуць прыкладных вынікаў, не замахваючыся на знос рэжыму ці сілавое вызваленне краіны. Мабільнасць беларусаў, адукацыйныя магчымасці, візы, перамовы па палітвязнях — вось пытанні ў фокусе гэтых сіл. Сюды можна аднесці спісы «Моладзевы наступ» і «Наша справа», частку людзей са спісу Пракоп’ева — Ягорава і «бабарыкінцаў», якія асобнай калонай на гэтыя выбары не пайшлі.

«Сілавікі» — гэта неабавязкова радыкалы, якія прагнуць грамадзянскай вайны ці іншай крыві. Проста гэтыя людзі нашмат менш за іншых вераць у мірныя сцэнары пераменаў. Таму сярод іх прыярытэтаў — падрыхтоўка беларусаў замежжа да ўзброенай барацьбы, іншых акцый супраціву і дапамога добраахвотнікам, якія абараняюць Украіну. Бліжэй за ўсіх да гэтых поглядаў актывісты са спісаў «Воля» і «Незалежныя беларусы», а таксама байцы палка Каліноўскага, якія не пайшлі на выбары, і «Кіберпартызаны» і зняты з іх BYPOL Аляксандра Азарава.

Усе астатнія сілы ў апазіцыі я б занёс у разрад «цэнтрыстаў». Такіх структур і актывістаў — большасць, яны сабраныя як у ОСЦ і Кабінеце Ціханоўскай, так і ў камандах Паўла Латушкі і Вадзіма Пракоп’ева. Нягледзячы на складаныя адносіны паміж «цэнтрыстамі», часта са стылістычных або персанальных прычын, іх ідэі не так далёкія адна ад адной. Яны хочуць адзінства апазіцыі, не вераць ні ў сілавы сцэнар, ні ў перамовы з уладай, а мяняць рэжым у Мінску прапануюць вонкавым ціскам — санкцыямі, ордарамі на арышт Лукашэнкі ці альянсам з дыяспары і заходніх саюзнікаў.

Перамога  Паўла Латушкі і другое месца блока Пракоп’ева — Ягорава мала кажа нам пра суадносіны рэальных сімпатый да гэтых трох ідэйных кірункаў унутры дэмакратычнага лагера беларускага грамадства. Прагаласавала толькі невялікая частка ад апазіцыйна настроеных беларусаў, і невядома, наколькі рэпрэзентатыўная яна для тых, хто прайшоў міма гэтых выбараў.

«Мова гэта зброя?» Пракоп'еў пералічыў 12 ілюзій, якіх павінны пазбавіцца

Шмат у чым гэта было спаборніцтва персон, і ўстойлівая медыяактыўнасць Латушкі дала свой вынік. Але калі б у бюлетэні была, напрыклад, Марыя Калеснікава, бацька ці сын Бабарыкі ад «меншавікоў», а з іншага боку — самыя вядомыя каліноўцы з «Кіберпартызанамі», вынік мог быць зусім іншым.

Але і перамяншаць дасягненне Латушкі не варта. Ён паказаў сябе самым эфектыўным камунікатарам з тых, хто пайшоў на гэтыя выбары, і ўпершыню падмацаваў статус аднаго з лідараў апазіцыі сапраўднай падтрымкай людзей, а не толькі амбіцыйнымі пасадамі ў протаарганах дзяржавы ў выгнанні.

Латушка больш чым у два разы апярэдзіў іншага харызматычнага цяжкавагавіка кампаніі, Пракоп’ева, хоць ролікі і інтэрв'ю апошняга набіралі нашмат больш праглядаў да пачатку гэтай кампаніі. Але рэгулярнасць прысутнасці Латушкі ў медыя і сацсетках, паўтарэнне простых тэзісаў пра ціск на рэжым і адказнасць Лукашэнкі аказаліся больш даступнымі для выбаршчыка, чым складаныя трохпалубныя канструкцыі дэмакратычнага руху, якія прапаноўваў будаваць Пракоп’еў, увайшоўшы ў КР.

Усаў: Самыя песімістычныя прагнозы адносна «першых дэмакратычных выбараў у Беларусі» рэалізаваліся

Нехта ў маім тэксце можа прачытаць скепсіс што да гэтых выбараў, але гэтае ўражанне будзе няслушным. Гэтае практыкаванне было карысным не толькі таму, што дазволіць нам усім памераць тэмпературу дэмакратычнага руху. Усе ўдзельнікі кампаніі — ад выбаршчыкаў да лідараў спісаў — атрымалі ўнікальны досвед рэальнага электаральнага працэсу, барацьбы за галасы людзей і рэфлексіі на тэму таго, каму гэты голас аддаць і чаму.

У найлепшым для дэмсілаў сцэнары яны выкарыстаюць гэтыя навыкі як мышачную памяць для сітуацыі, калі ў іх будзе больш магчымасцяў уплываць на тое, што адбываецца ў Беларусі. У найгоршым — знойдуць нагоду пералаяцца пра тое, хто цяпер легітымнейшы і хто мусіць гаварыць ад імені беларусаў.