Сяргей Дубавец: Беларускасць — як парода, яна ў крыві і ў кожным наступным пакаленні

Цяжкія часы ствараюць моцных людзей, а моцныя людзі ствараюць лёгкія часы. Першы рэдактар адноўленай «Нашай Нівы», празаік і шматгадовы аўтар «Радыё Свабода» Сяргей Дубавец распавёў «Салідарнасці», якой бачыць будучыню Беларусі.

– Як, на ваш погляд, будуць пісаць у будучых падручніках гісторыі пра перыяд дыктатуры Лукашэнкі?

– Асабіста мяне бянтэжыць, калі чытаю, што выбары 1994 году былі апошнімі законнымі. Па-першае, цалкам паўнавартасных выбараў у Беларусі не было ніколі ў найноўшым часе, не было такога досьведу. Па-другое, вядомыя грубыя парушэньні кандыдатам Лукашэнкам выбарчага заканадаўства.

Па-трэцяе, пра «стаўку на КГБ па ўсёй вэртыкалі» кандыдат заявіў у часе тых выбараў. Народ і нацыя ніколі не былі і ня ёсьць для яго колькі-небудзь істотным фактарам. На народ, як крыніцу ўлады ў Канстытуцыі, ён грэбліва кажа «народзец».

А ўжо ў 1995 годзе, калі Лукашэнка загадаў разагнаць парлямэнт, Васіль Быкаў назваў гэты рэжым хунтай, якая сілай захапіла ўладу. Думаю, гэта вычарпальная характарыстыка для падручніка.

– Сёння мы назіраем жудасныя рэпрэсіі ўнутры Беларсі. Ці змогуць рэжым Лукашэнкі і Расея перамалоць беларусаў духоўна і маральна?

– Гэта немагчыма. Па-першае, беларускасьць — як парода, яна ў крыві і ў кожным наступным пакаленьні. Пры самай жорсткай русыфікацыі, як было за савецкім часам, мы рана ці позна пачынаем задавацца пытаньнем: чаму мы, маючы ўсе адзнакі ўласнае самабытнасьці, як і ўсе нашы суседзі, удаем зь сябе расейцаў, то бок жывем не сваё жыцьцё?

Усё гэта ўжо было не аднойчы, і наша чалавечая прырода нікуды ня дзелася, не перамалолася. Наадварот, жаданьне быць самімі сабой толькі павялічваецца.

– У якой гістарычнай кропцы сёння, на ваш погляд, знаходзіцца нашая краіна?

– Гэта кропка дэградацыі дзяржаўных інстытуцыяў, якія спрабуюць адмовіць сам факт існаваньня беларускай нацыі і ў выніку ператвараюць дзяржаву ў голую, некампэтэнтную і бесчалавечную бюракратыю.

Тым часам беларусы — як літоўцы за савецкім часам, ужо не савецкія людзі і ўжо засяроджаныя на сабе. Гэта добры, пазытыўны працэс, мы мусім не чакаць, а мацавацца ў гэтым. Як кажуць, цяжкія часы ствараюць моцных людзей, а моцныя людзі ствараюць лёгкія часы.

– Сёння кажуць пра сотні тысяч актыўных беларусаў, якія ў апошнія гады з’ехалі з краіны. Якім можа быць іх лёс, ці вернуцца яны калі-небудзь у Беларусь?

– Папярэдняя вялікая беларуская эміграцыя — паваенная — не вярнулася, бо не было куды вяртацца. Але яна фактычна захавала Беларусь — несавецкую, не скалечаную беларускую мову, уласную візію беларускай гісторыі, беларускую культуру… Яна інстытуалізавалася, стварыла беларускія цэнтры па ўсім сьвеце.

Іншая рэч, што сёньня няма ані царскай, ані камуністычнай ідэалёгіі і вобраз самой Расеі зь яе агрэсіяй ва Ўкраіне ня мае ніякіх сьветлых ці прывабных бакоў. Ён цалкам адмоўны і эстэтычна пачварны.

– Якой вы бачыце будучыню Беларусі і месца нашай краіны ў свеце?

– У нашым кутку Эўропы, апроч вечна агрэсіўнай Расеі, мы маем чатыры краіны-суседкі: Латвію, Літву, Польшчу і Ўкраіну. Разам гэта немалая сіла. Гэта краіны зь мірнымі, дэмакратычнымі, свабоднымі памкненьнямі, зь вяршэнствам закону і павагай да правоў чалавека.

Наша месца — сярод іх і разам зь імі, з тымі самымі памкненьнямі.

– Якім вы бачыце ў аддаленай будучыні статус беларускай мовы?

– Толькі адзінай дзяржаўнай. У нас ня можа быць двумоўя на дзяржаўным узроўні — гэта праверана на практыцы: адзіная дзяржаўная беларуская мова і становіцца фактычным двумоўем.

Ясна, што ніхто ня будзе прымушаць народ гаварыць па-беларуску, а дзяржава (чынавенства) мусіць функцыянаваць па-беларуску, калі гэта сапраўды беларуская дзяржава, а не Валагодзкая губэрня Расеі.