Як Беларусь можа выйграць на смецці?

Тэма гарадскіх сметнікаў і найбольш эфектыўнага іх выкарыстання працягвае быць вельмі актуальнай для Беларусі. Яна вельмі часта падымаецца ў СМІ, але вырашаецца даволі павольна.

Чым гэта пагражае і якія шляхі вырашэння маюцца, паспрабаваў разабрацца «Штодзённік».

Расійскія праблемы

Арганізацыя «Грынпіс» яшчэ ў 2015 годзе папярэджвала ўлады Масквы і Падмаскоўя аб рызыцы аварый на звалках. Эколагі накіравалі мэру Сяргею Сабяніну і губернатару Андрэю Вараб’ёву ліст «смеццевага кальца Масквы».
Занепакоенасць Грынпіса была абумоўлена тым, што з 2013 года ў Падмаскоўі спынілі прымаць камунальнае смецце 24 з 39 палігонаў цвёрдых бытавых адходаў (ТБО).
Як паведамілі ў Грынпіс, ​​больш за ўсё выкіды са звалак небяспечныя для дзяцей, цяжарных жанчын, і людзей, якія пакутуюць захворваннямі дыхальных шляхоў, але дзейнічае газ з памыйніцы на нервовую сістэму, як баявое атрутнае рэчыва, толькі ў разы слабей.
Аднак папярэджанне не падзейнічала. Ізноў успомніць аб праблеме звалак Падмаскоўныя ўлады прымусілі акцыі пратэсту. Першымі пачалі пратэставаць супраць забруджвання паветра з-за палігона адкідаў жыхары Волоколамского раёна.
Мітынгі і спробы перакрыць ўезд на палігоны прайшлі таксама пад Дзмітрава, у Каломне і Клін.
Акцыі пратэсту прымусілі задумацца ўлады Падмаскоўя з нагоды далейшага лёсу звалак. У выніку ў вобласці была прынята праграма па развіцці галіны аднаўляльных крыніц энергіі «Зялёная энергетыка», якая прадугледжвае зялёны тарыф на электраэнергію, што атрымліваецца з адкідаў.
У выніку цяпер адразу на некалькіх падмаскоўных палігонах цвёрдых бытавых адходаў усталёўваюць сістэмы, з дапамогай якіх звалачны газ будуць ператвараць у электрычнасць. «На палігоне Тарбеева у Люберцах станцыя ўжо працуе на Цімохава у Богородскай акрузе пачалі мантаж, прыняты рашэнні па Кучыні ў Балашысе і Волоколамскім», — паведаміў намеснік старшыні абласнога ўрада Яўген Храмушын.
У наступным годзе ў Падмаскоўі пачнецца рэкультывацыя яшчэ васьмі смеццевых палігонаў. Да 2021 года вобласць плануе рэкультываваць 15 з 24 палігонаў, закрытых за апошнія шэсць гадоў.

Беларускі вопыт

Адзначым, што першыя электрастанцыі на палігонах ТБО ў Беларусі пачалі з’яўляцца раней, чым у Расіі. У Беларусі яшчэ ў 2010 годзе беларуска-швейцарская кампанія «ТДФ Экатэх» адкрыла першую ўстаноўку дэгазацыі на палігоне «Трасцянецкі» пад Мінскам.
Другая электрастанцыя была адкрыта кампаніяй у 2013 годзе на палігоне «Паўночны».
Першая аналагічная ўстаноўка ў Расіі пачала працаваць ў 2014 годзе на палігоне ТБО «Новы Свет — Эка» пад Гатчынам. Як сцвярджалі расійскія спецыялісты, магутнасці дадзенай электрастанцыі 4,8 МВт (2 чэргі па 2,4 МВт) хапіла б для забеспячэння электрычнасцю горада з насельніцтвам у 50 тысяч чалавек. Паводле звестак арганізатараў праекта, ўстаноўка дазволіла знізіць парніковы эфект на 120-150 тысяч тон вуглякіслага газу ў год. Праца станцыі дэгазацыі павялічыла тэрмін эксплуатацыі палігона на 3-4 года. Гэта звязана з тым, што прасяданне назапашаных адкідаў ішло больш інтэнсіўна, чым пры наяўнасці звалачнага газу.
У 2018 годзе лідэрам па перапрацоўцы смецця ў Еўрасаюзе стала Нямеччына, дзе доля вяртання смецця ў карысны абарот склала 66%. У сярэднім па Еўропе гэты паказчык складае прыкладна 46%, паведамляе Deutsche Welle. Паводле даследавання, праведзенага Нямецкім інстытутам эканомікі, у топ рэйтынгу краін з самай развітой сістэмай перапрацоўкі адкідаў патрапілі Аўстрыя (58%), Славенія і Бельгія (54%), Швецыя (48,9%), Францыя (41,7%) і Іспанія (29,7%). Горш за ўсё ў ЕС справы ідуць у Грэцыі (17%), Румыніі (13,3%) і на Мальце (7,1%). Трэба сказаць, што дадзеныя аб утылізацыі і перапрацоўцы смецця адрозніваюцца, аднак лідэры вядомыя: у асноўным гэта вядучыя еўрапейскія і азіяцкія краіны.
Па дадзеных Еўрапейскай біягазавай асацыяцыі, у 2011 годзе ў ЕС працавалі 12,4 тысячы установак па здабычы звалачнага газу. Лідэрам па гэтым паказчыку з’яўляецца Германія, у якой працуюць 8,4 тысячы такіх установак. У 2011 годзе ў Еўропе было здабыта больш за дзесяць мільёнаў тон нафтавага эквіваленту (1,1 мільярда кубаметраў) звалачнага газу.

«Зялёныя» тарыфы

Практычна ўсе электрастанцыі, якія працуюць на звалачным газе, стымулююцца з дапамогай «зялёнага» тарыфу. Упершыню ідэя ільготных тарыфаў была рэалізавана ў ЗША ў 1978 годзе, калі прэзідэнт Джымі Картэр падпісаў Нацыянальны энергетычны закон. У пачатку гэтага дзесяцігоддзя ў больш чым 50 краінах былі прынятыя законы, якія рэгулююць выпрацоўку электраэнергіі пры дапамозе «зялёных» тарыфаў.
Неабходнасць пераходу на адзіны зялёны тарыф сёння актыўна абмяркоўваюць у Расіі.
Ва Украіне дзейнічае спецыяльны «зялёны» тарыф, па якім закупляецца электрычная энергія, вырабленая на аб’ектах электраэнергетыкі, якія выкарыстоўваюць альтэрнатыўныя крыніцы энергіі. Яго велічыня вызначаецца на ўзроўні рознічнага тарыфу для спажыўцоў, множання на які падвышае каэфіцыент (для электраэнергіі, атрыманай з ТБО, у цяперашні час роўны 2,3).
У Польшчы генераванне аднаўляльнай электрычнасці стымулюецца праз сертыфікаты аднаўляльнай энергіі, якія выдаюцца кампаніям-аператарам ЦЭЦ. Гэта фіялетавы сертыфікат. Ёсць так званы «фіялетавы» сертыфікат, які спецыяльна выдзелены для ЦЭЦ, якія выкарыстоўваюць толькі біягаз або метан. Згодна з Польскаму энергетычным закону аб энергетыцы цэны на гэтыя сертыфікаты павінны складаць ад 30% да 120% ад звычайных цэн на электраэнергію.

Экалагічная складнік

На перапрацоўцы звалачнага газу настойваюць і эколагі. Па іх дадзеных, цвёрдыя адкіды сучаснага горада ўтрымліваюць больш за 100 найменняў надзвычай таксічных рэчываў, сярод якіх фарбавальнікі, пестыцыды, растваральнікі, лекі, адпрацаваныя машынныя алею і фотохимикаты. З выкарыстанымі тэрмометрамі, люмінесцэнтнымі лямпамі, іншымі падобнымі прыборамі на звалкі паступае ртуць — рэчыва надзвычай небяспечнае, здольнае выпарацца пры нізкіх тэмпературах. Пад уздзеяннем мікраарганізмаў ртуць на звалках ператвараецца ў метилртуть, якая пры трапленні праз ваду і ежу ў арганізм чалавека можа выклікаць масавыя атручвання.
Аднак асновай звалачнага газу на 95-98% з’яўляецца вуглякіслы газ і метан.
Асабліва небяспечным для экалогіі Зямлі з’яўляецца метан, паколькі пры фармаванні парніковага эфекту малекула метану ў 28-36 разоў больш эфектыўна малекулы вуглякіслага газу.
Як паведамілі ў «ТДФ Экатэх», сістэмы актыўнай дэгазацыі, рэалізаваныя швейцарскай фірмай РЕАГ на двух найбуйнейшых мінскіх палігонах, з’яўляюцца на тэрыторыі былога СССР аднымі з нешматлікіх эфектыўна працуючых прыкладаў дэгазацыі палігонаў у працэсе іх эксплуатацыі. Гэтыя сістэмы ўносяць у рамках Беларусі вялікі ўклад у зніжэнні аб’ёму выдзяляюцца ў яе атмасферу парніковых газаў. У сярэднім з двух палігонаў здабываецца каля 4 тысяч кубаметраў звалачнага газу ў гадзіну або каля 50 тысяч кубаметраў у суткі. Палову гэтага аб’ёму складае метан.

Як абыходзяцца з адкідамі ў іншых краінах

Швецыя

Бліжэй за ўсё да запаветнай 100-працэнтнай перапрацоўкі адкідаў падабралася Швецыя. Па дадзеных асацыяцыі па кіраванні адходамі AvfallSverige, краіна ўтылізуе 99% бытавых адходаў і нават закупляе смецце з-за мяжы, таму што за кошт яго выпрацоўвае электраэнергію. 48,6% смецця спальваецца для вытворчасці энергіі, 50,6% — перапрацоўваецца другі раз і толькі тыя, што засталіся 0,8% адходаў, з якімі нельга нічога зрабіць, аказваюцца на звалках.

Швейцарыя

Швейцарыя лічыцца ці ледзь не самай чыстай краінай у свеце, шмат у чым дзякуючы якая працуе як гадзіны сістэме па абыходжанні з адкідамі. Да гэтага выніку яна ішла з 80-х гадоў мінулага стагоддзя. Усё пачалося з таго, што ў маленькай краіне (Швейцарыя менш Эстоніі, яна знаходзіцца на 132-й пазіцыі сярод краін па велічыні тэрыторыі) скончылася месца, адведзенае пад звалкі. Раскладанае на перапоўненых палігонах смецце засмечвала глебу і ваду, тады ўрад пачаў укараняць раздзельны збор. З 2000 года ў краіне забароненая арганізацыя звалак, на сённяшні дзень Швейцарыя перапрацоўвае каля 60% сваіх адкідаў.
У Швейцарыі працуе 30 заводаў па перапрацоўцы другаснай сыравіны і 30 смецця заводаў. Як і Швецыя, краіна выкарыстоўвае энергію, што атрымліваецца пры спальванні ня паддаецца перапрацоўцы смецця, і прымае адкіды суседніх краін, якія нават гатовыя плаціць за гэта, як было з Вялікабрытаніяй. Праўда, зольныя рэшткі потым вяртаюцца туды, адкуль смецце прыехала.

Германія

У 2018 годзе ў Германіі доля вяртання смецця ў карысны абарот склала 66%. У сярэднім па Еўропе гэты паказчык складае прыкладна 46%.
Сістэма перапрацоўкі смецця пачала стварацца ў Германіі ў канцы 90-х гадоў мінулага стагоддзя, сёння гэта ўжо добра наладжаная інфраструктура глыбокай сартавання. У Нямеччыне вытворцы ўпакоўкі абавязаны прымаць яе назад пасля выкарыстання, а кампаніі павінны ўлічваць магчымасць перапрацоўкі прадукту ў канцы яго жыццёвага цыклу яшчэ на са стадыі рэалізацыі праекта. За свой «экалагічны след» адказваюць вытворцы транспартных сродкаў, электронных прыбораў, хімічнай прадукцыі. У выніку краіна ўтылізуе ад 60 да 80% вырабляюцца адходаў пры дапамозе перапрацоўкі або спальвання, смецця заводы таксама ўбудаваны ў энергетычную сетку краіны. Каля 15% сыравіны, якую выкарыстоўвае прамысловасць Германіі, атрымана з дапамогай перапрацоўкі.

Францыя

На сённяшні дзень Францыя перапрацоўвае каля 25% вырабленай пластмасы. Агульны ўзровень перапрацоўкі ацэньваецца ў 42%, вытворчасцю другаснай сыравіны займаюцца 300 спецыялізаваных прадпрыемстваў. З моманту прыняцця першага закона аб перапрацоўцы бытавых адходаў ў 1975 годзе колькасць звалак у краіне зменшылася з 6 тысяч да 230, а колькасць смецця заводаў — з 300 да 128.

Японія

У Японіі перапрацоўваюць да 46% усіх адходаў. Пры гэтым больш за 85% ПЭТ-бутэлек выкарыстоўваецца паўторна. У ЗША гэты паказчык перавышае 20%, у краінах ЕС — каля 41%. Японцы самі вырабляюць адны з лепшых у свеце комплексаў па перапрацоўцы і знішчэнню адходаў. Усяго ў Японіі працуе 1120 заводаў, 358 з іх вырабляюць энергію.

ЗША

У сярэднім, пачынаючы з 2010 года, штогод каля 30 млн тон ТБО спальваюцца на смецця заводах з наступнай выпрацоўкай энергіі, 136 млн тон вывозіцца на смеццевыя палігоны, 67 млн ​​тон перапрацоўваюцца і 22 млн тон адпраўляюцца на кампаставання.
Гэта значыць спальванне смецця складае не так шмат у параўнанні з іншымі стратэгіямі абыходжання з цвёрдымі адходамі. У 2015 годзе 53% усіх цвёрдых бытавых адходаў у ЗША было пахавана, у той час як перапрацоўка і кампаставання склалі 26% і 9% адпаведна

Сінгапур

Які складаецца з 63 астравоў Сінгапур, як і Японія, адчувае дэфіцыт зямлі, які не дазваляе цягнуць са стварэннем сістэмы перапрацоўкі смецця. Па статыстыцы на 2018 год, 61% адкідаў у краіне перапрацоўвацца, 37% спальвалася, і толькі 2% адпраўлялася на смеццевы палігон. У планах урада — давесці паказчык перапрацоўкі да 70%, а ў ідэале прыйсці да безадкіднай культуры.

Чым небяспечныя звалкі

Расейскі «Коммерсант» сцісла апісаў асноўныя небяспечныя фактары ўздзеяння палігонаў ТБО / ТКО на навакольнае асяроддзе і чалавека:

• хімічнае ўздзеянне фільтрата і біягазу. Яны забруджваюць атмасферу, глебы, паверхневыя вадаёмы і вадацёкі, падземныя воды, донныя адклады, з’яўляюцца прычынай прыгнёту расліннасці і забруджвання сельскагаспадарчых прадуктаў;
• тэрмічны фактар, звязаны з вылучэннем цяпла пры раскладанні адходаў: пры недастатковым адтоку цяпла можа адбывацца самазагаранне адходаў;
• санітарна-эпідэміялагічны фактар: у целе палігона ўзнікаюць спрыяльныя ўмовы для развіцця хваробатворных мікраарганізмаў;
• зоогенный фактар, які выяўляецца ў прыцягненні і размнажэнні насякомых, сінантропнымі відаў птушак і млекакормячых (грызуноў);
• механічныя нагрузкі на глебы, шумавое ўздзеянне пры эксплуатацыі палігонаў і транспартаванні адходаў, а таксама засьмечваньня навакольнай тэрыторыі.
• сацыяльны фактар: дзейсныя цяпер палігоны ствараюць зону рызыкі і дыскамфорту для людзей, якія жывуць і працуюць паблізу тэрыторыі палігона.