Дзесяць рэчаў, якія псуюць Мінск

Увогуле, Мінск — такое месца, якое сапсаваць ужо немагчыма. Бо далей проста няма куды. Ягонае цяперашняе аблічча — само па сабе вынік доўгага, руплівага, свядомага і несвядомага псавання, да якога прыклаў руку кожны начальнік. 



Ці, хутчэй, не руку, а лоб. Яны так лечацца, тыя начальнікі — прыкладаючы хворыя месцы да гэтага горада: homeopathiс inferno.
Як толькі ў нейкім кутку Мінска заводзіцца нясмелы вірус гарадской гармоніі, яна бязлітасна вынішчаецца — каб не забываліся, падлы, дзе жывяце. Зрэшты, і ў такім месцы жыць бывае займальна і цікава — эклектыка стыляў, эпілепсія колераў, пірожнае эклер з салам, у Мінску можна ўсё — бо нічога яму не зробіцца, «чай, не Париж»; часам самога сябе хочацца парваць на калаж, бо неяк сорамна за ўласную цэльнасць.
Такім чынам, дзесяць рэчаў, якія псуюць сталіцу. І будуць псаваць. Інакш які гэта к чорту Мінск?
Ну вось, напрыклад, расійскія кіношнікі.
Яны выскокваюць нечакана і ў самых прыгожых месцах — як герпес. Варта апынуцца ва ўтульным зацішным двары недзе ў цэнтры ці ў сонечным скверыку ля нямога фантана — і вось яны ўжо тут як тут. П’юць каву з пластыкавых кубачкаў і сядзяць на сваіх пластыкавых крэселках, усім сваім выглядам паказваючы, як ты ім замінаеш, дзікун мясцовы, чортаў тубылец. «Харошы горад Мінск, вось бы яшчэ мінчанаў у ім не было!» — чытаецца ў іхных вачах, такіх самых пластыкавых, зусім не мінскіх вачах. І нічога не паробіш: яны маюць дазвол на карыстанне Мінскам у асабістых мэтах, а ты — не. Яны будуюць тут сваю москаўку — маленькую Маскву. Масоўка для маленькай москаўкі — вось хто такія для іх мінчукі. Серыял будзе зняты, масоўка разыдзецца, москаўка застанецца — як і адчуванне нейкай спаскуджанасці месца, абранага для здымак заезджымі «кінематаграфістамі».
Можа, гэта яны спрычыніліся да таго, што ў гэтым горадзе столькі бяздарнай рэкламы? Сучаснаму гораду без яе нікуды – але ў тых, хто ўмее ўпісваць рэкламу ў горад, а не наадварот, Мінск вучыцца не хоча. Ды не, расійскія кіношнікі з іхнымі какошачна-ўкакошачнымі серыяламі тут ні пры чым.  Гэта мы самі такія малайцы.
Нічога не скажаш, густоўнай рэкламы ў сталіцы робіцца ўсё болей — і што асабліва цешыць сэрца і напаўняе яго зласлівай радасцю, самая густоўная рэклама — беларускамоўная. Але побач з прыстойна зробленай рэкламаю трапляюцца прыклады такой пячорнай нянавісці да чалавецтва, што крыўдна робіцца за Мінск: тут жа не дэбілы жывуць. Асабліва ўражвае рэклама кока-колы і яе пазашлюбных дзяцей — так і хочацца падаць у суд за абразу эстэтычных пачуццяў, ці хаця б гонару і годнасці. Так, яна ва ўсім свеце такая — але тое, што ў гасцях выклікае смех, дома можа давесці да амоку.
Дома смех выклікае хіба сацыяльная рэклама, кароткі змест якой можна звесьці да двух словаў: сюсюсю і аяяй.  Але нават сюсюсюйская і аяяйская рэклама не псуе Мінск так, як помнік Леніну на плошчы Незалежнасці.
Ленін — галоўны расійскі кіношнік у гэтым горадзе. Рэжысёр-пастаноўшчык. Прыбраць яго з наседжанага месца — значыць выцягнуць стрэмку з мінскай скуры.
Невядома, праўда, ці зможа Мінск існаваць без гэтай стрэмкі. Часам з жахам думаеш, што ленін у цэнтры сталіцы — гэтая такая страхоўка. Што дзякуючы яму тут не адбываецца катаклізмаў. Ён — затычка, і варта вызваліць адтуліну, якую ён закрывае, як у Беларусь можа хлынуць штосьці страшнае.
Напрыклад, гісторыя. Зноў пойдзе час і запахне пераменамі. Вуліцы заліе брудны паток сучаснасці — тыя самыя вуліцы, чысцінёй якіх тут так ганарацца. Так што ленін — пытанне яшчэ і санітарна-гігіенічнае. Магчыма, Мінск і рады быў бы пазбавіцца ад свайго леніна — але яму страшна. Зручней быць цыркам, пакоем, савецкім музеем. Сапсаваным горадам, якому ўжо нічога не дапаможа, —  дык чаго тут пераймацца? Цікава было б дажыць да таго моманту, калі леніна выцягнуць з зямлі і пакладуць сушыцца дзесьці за горадам. Нават больш цікава, чым дажыць да асваення Марса. Рэч у тым, што помнікі пакідаюць пасля сябе фантомныя абрысы. Гэта калі аб’екта ўжо няма — але нешта такое стаіць у паветры, дамаляванае вокам, штосьці ўяўляецца, мроіцца, замінае празрыстасці… Падман зроку, якім падаецца шмат што ў гэтым горадзе.
Хаця можна быць пэўным: на месцы леніна абавязкова будзе стаяць нехта яшчэ. Той загадкавы Рымша з народнай прымаўкі: не было б Рымшы, быў бы хто іншы. Трэба ж некім затыкаць злавесную дзірку. Мінск — гэта субмарына, якая цярпіць бедства. Ці проста — цярпіць.
Цярпіць усе гэтыя гатэльныя навабуды, раскошныя шматпавярховыя намёкі на светлую гарадскую будучыню. Толькі чакаць яе пачалі не з таго канца. Людзі, якіх лёс занясе ў нумары гэтых гатэляў, ніколі не будуць шчаслівыя. І не трэба пытацца, чаму. Мо таму, што адна бабулька так сказала — з тых, якім толькі і застаецца, што маліцца, каб я панам ніколі не быў. «Хай яно ўсё паабвальваецца!» — пракляла яна высачэзныя мінскія гатэлі, і неяк нядобра зрабілася на сэрцы. Але й праўда: навошта Мінску так шмат нешчаслівых людзей? Сваіх мала?
Зрэшты, і шчаслівыя, і нешчаслівыя людзі тут ездзяць у маршрутках. Магчыма, камусьці маршруткі падаюцца вельмі сімпатычным відам гарадскога транспарту — такія ўсе хуткія, пранырлівыя, вёрткія. Як сперматазоіды. Аднак ехаць ці не ехаць маршруткай усё часцей робіцца пытаннем культурна-палітычным. Бо ўсё больш мінскіх маршрутак уяўляюць з сябе перасоўныя ідэалагічныя пункты. Почасту маршрутка — гэта чужы трыкалор, які з невядомых прычынаў тырчыць ля лабавога шкла (даплачваюць ім за гэта ці што? — і калі так, дык хто?), кіроўца, які не разумее беларускай, плюс радыё, якое ўжо за першыя пяць хвілін паездкі здольнае давесці  пасажыра да стану поўнага атупення. Нехта змагаецца, большасць маўчыць — іншыя чакаюць аўтобус.
Сцягі ў Мінску — наогул праблема. Сцягі і розныя «транспаранты», гэтыя пахавальныя вянкі, скрадзеныя ў мінулай эпохі. Горад абвешваецца імі з галавы да ног, як вар’яты часоў перабудовы абвешваліся значкамі. Сцягі ўсіх колераў вясёлкі. Часам здаецца, што ў Мінску мае адбыцца сусветны з’езд прадстаўнікоў ЛГБТ-супольнасці. Праўда, Мінск робіць выгляд, што не ведае, што гэта такое. Мінск так захутваецца ў сцягі, дзяржаўныя і проста флажкі, быццам хоча, каб яго не пазналі. Але твар усё роўна відаць, і на гэтым твары напісанае недаўменне: што вы ад нас хочаце? Падумаеш, сцяжкі. Звычайная марская сігналізацыя.
Мінск — гэта яшчэ і пагрозлівыя абвесткі ў грамадскім транспарце, якіх не пачуеш нідзе, апрача беларускай сталіцы. Усе гэтыя: «Невыкананне правілаў бяспекі…» і «Праезд без аплаты з’яўляецца адміністрацыйным правапарушэннем!» імгненна ствараюць у салоне нездаровую і таталітарную атмасферу, адчуваючы якую, хочацца выцягнуць рукі па швах або закласці іх за галаву. Апошнім часам Мінск дажыў нарэшце да таго, што абвесткі ў метро пачалі дубляваць па-ангельску — варты пераймання прыклад, які добра было б распаўсюдзіць і на іншыя віды транспарту. Але можна толькі здагадвацца, колькі жаху выкліча ў іншаземных гасцей абвестка кшталту гэткай:
«Dear passengers! Only originals of the certificates can serve as a ground for the travel privileges in public city transport, established by law!»
Мінск доўга змагаўся супраць шапікаў на сваіх вуліцах. Ён вынішчаў іх так, як прыхільнікі Мао — вераб’ёў. Шапікі зніклі. Замест іх з’явіліся вялікія часовыя аднапавярховыя будынкі з падручных і танных матэрыялаў, зробленыя так, каб нагадваць пра марнасць усяго існага. І прадаецца ў іх усё марнае, без чаго існаваць немагчыма: гародніна, садавіна, мяса, кветкі, батарэйкі… Дзякуючы ім Мінск усё больш нагадвае вялікі харчовы рынак дзесьці ў правінцыі. Рынак, на якім выпадкова апынуліся касцёлы і цэрквы, дом ураду і палац мастацтва, Асмалоўка і Грушаўка, плошча Перамогі і помнік Якубу Коласу. Гэтыя міні-рынкі пад дахам плодзяцца і множацца — і паступова пачынаюць вызначаць аблічча сталіцы. Не пабачыўшы іх цягам дня, можна зняверыцца і змарнець —  настолькі важнае месца яны займаюць у гарадской архітэктуры. Такое адчуванне, што ў горад паціху вяртаюцца баракі – самы страшны мінскі сон, з якога выйшла не адно пакаленне мінчукоў.
Ды і гандаль з машынаў — амаль у цэнтры горада — ніхто не адмяняў. Таксама архітэктура. На колах. Застылая музыка тут мусіць мець конскую сілу.
Мінскія двары даўно ператварыліся ў аўтастаянкі. А мінскія аўтастаянкі — у феадальныя ўладанні, абнесеныя калючым дротам. Чамусьці ніхто не падумаў, што гэты горад будзе расці далей, што яго можна будзе псаваць яшчэ доўга-доўга, і за гэта нічога не будзе. Двор-аўтастаянка — гэта амаль як фабрыка-кухня або хата-чытальня. То бок сучасна, зручна і эканомна.
Дзевяць рэчаў названыя. Засталося назваць апошнюю, галоўную, але тут доўга думаць не трэба. Самая вялікая праблема Мінска —  гэта зласліўцы. Якім усё не так і ўсё не тое, якія не могуць проста любіць родны горад за тое, што ён — родны. Ці хаця б мець павагу да яго сталічнага статусу. Зласлівец ніколі не напіша: «Мой родны Мінск, табой я ганаруся і слаўлю твой шчаслівы светлы лёс!» Такіх высылаць трэба — калі не за 101-ы, дык за 9-ы кіламетр. Але і там ужо даўно ён — Мінск.
Альгерд Бахарэвіч, budzma.by