Што адбываецца ў эканоміцы Расіі і паралелі з Беларуссю

Апошнія статдадзеныя з Расіі сведчаць аб далейшым нарастанні праблем у расійскай эканоміцы. Пра іх сур'ёзна загаварылі яшчэ ў пачатку 2013 года, а ў канцы 2013 года праблемы былі прызнаныя і на афіцыйным узроўні.



Прычыны вядомыя: акрамя працягу сусветнага крызісу ("пераможанага" толькі ў афіцыйных справаздачах), асноўнымі праблемамі расійскай эканомікі з'яўляюцца карупцыя і "далярызацыя" крэдытаў. Сумарны знешні доўг карпаратыўнага сектару перавышае 700 млрд даляраў (ЗВР Расіі ўжо менш за 500 млрд даляраў).

Нешта мяняць у сістэме кіравання кіраўніцтва Расіі відавочна не імкнецца. Таму сутыкнуўшыся з крызісам у эканоміцы, яно паспрабавала абмежавацца макрамерамі, пачаўшы дэвальваваць расійскі рубель. Нічога дзіўна, што насельніцтва і суб'екты гаспадарання пачалі канвертаваць свае свабодныя рэсурсы ў валюту. Да таго ж насельніцтва скарысталася яшчэ адным інструментам "захавання" сваіх грошай — пачало скупляць тавары працяглага карыстання (ад бытавой тэхнікі да аўтамабіляў). А тут яшчэ і канфлікт з Украінай і санкцыі з боку Захаду. Шмат каму падалося, што сітуацыя вось-вось выйдзе з-пад кантролю.
 

Але праводзіць паралелі з 2011 годам у Беларусі, калі суб'екты гаспадарання і насельніцтва пад уздзеяннем паслаблення рэальнага курсу таксама актыўна скуплялі валюту і спажывецкія тавары, не зусім карэктныя. Асноўнае адрозненне — досыць значныя аб'ёмы ЗВР Расіі.
 

ЗВР Беларусі на момант пачатку крызісу 2011 (на 1.04.2011) складалі 3,8 млрд даляраў ЗША (крыху больш за 1 месяц імпарту). А ў Расіі ЗВР на 2014/04/01 складаюць 486 млрд даляраў ЗША (20–25 месяцаў імпарту). Да таго ж асноўная крыніца валютных паступленняў у расійскай эканоміцы (энергарэсурсы) застаецца на нязменным узроўні ўжо некалькі гадоў (цэны на нафту і газ дастатковыя стабільныя).
 

Вядома, рэцэсія не ішла на карысць ні адной эканоміцы, але пакуль у Расіі застаецца стабільны аб'ём валютных паступленняў, гэта дазваляе кіраўніцтву Расіі падтрымліваць пэўны ўзровень сацыяльных выдаткаў. А дзяржвыдаткі з бюджэту і раздробны гандаль (асноўны крыніца росту ВУП) будуць падтрымліваць ВУП у больш-менш стабільным становішчы.
 

Кіраўніцтва Расіі быццам бы разумее, што без развіцця сваёй прамысловасці забяспечыць рост эканомікі не атрымаецца, і нават, здаецца, адабраныя некалькі нацыянальных праектаў, якія павінны стаць лакаматывамі росту эканомікі. Але для гэтага патрэбныя адпаведныя змены ў сістэме кіравання, дадатковае дзяржфінансаванне і нізкія працэнтныя стаўкі па рублёвых рэсурсаў. Вось толькі пасля дэвальвацыі ў студзені-сакавіку ЦБ Расіі для барацьбы з ажыятажам на валютным рынку, наадварот падняў кошт рублёвых рэсурсаў. На "начной" нарадзе ў прэзідэнта Расіі 22 красавіка таксама была адпрэчаная і ідэя змякчэння "бюджэтнага правіла", што дазваляе накіраваць за 3,5 года на развіццё эканомікі больш за 3 трлн расійскіх рублёў.
 

Да таго ж на фоне агульных праблем у эканоміцы ў Расіі з'явіліся новыя непрадбачаныя выдаткі на ўключэнне Крыма ў склад Расіі, якія ўжо ацанілі ў 130 млрд расійскіх рублёў (каля 4 млрд даляраў ЗША). Будаўніцтва ТС-АЭП-ЕАЭС таксама запатрабуе дадатковых выдаткаў (краіны-партнёры, бачачы праблемы Расіі, ужо спрабуюць выгандляваць сабе дадатковыя саступкі). Паколькі да завяршэння крызісу на Украіне яшчэ далёка, а дадатковыя грошы патрэбныя ўжо цяпер, пра стабільнасць можна толькі марыць.

Тым не менш цяперашняя сітуацыя ў Расіі значна лепшая, чым у Беларусі ў 2011 годзе. За студзень-сакавік 2014 года ЦБ Расіі выдаткаваў 42 млрд даляраў ЗША на падтрыманне расійскага рубля (8% ад ЗВР). У 2011 годзе Нацбанк Беларусі выдаткаваў на падтрыманне курсу беларускага рубля за 3 месяцы 2011 года каля 1,2 млрд даляраў ЗША (24% ад ЗВР).
 

***
Калі ж параўноўваць сітуацыю ў эканоміцы Расіі з сітуацыяй у эканоміцы Беларусі ў цяперашні момант, то Беларусь знаходзіцца ў значна больш горшым стане. Аснова росту ВУП Беларусі ў першым квартале — розніца (як і ў Расіі), толькі ў Расіі гэта праяданне нафтавых грошай, а ў Беларусі — ЗВР. За першы квартал ЗВР Расіі скараціліся на 23 млрд (5 %), а ў Беларусі — на 1 млрд (13%).
 

У Расіі ў 2014 годзе асноўная паніка насельніцтва ўжо прайшла, курс крыху нават адыграў назад. У Беларусі ў 2014 годзе паніка яшчэ не пачыналася, а курс працягвае расці. У Расіі праблема суб'ектаў гаспадарання — праблемы прыватнага сектара, якому дзяржава толькі дапамагае. У Беларусі праблемы суб'ектаў гаспадарання — праблемы дзяржавы, якая вымушана браць практычна усё на сябе.
 

ЦБ Расіі, разумеючы рызыкі, спрабуе змагацца з панікай і інфляцыяй, абмяжоўваючы аб'ём рублёвай грашовай масы (на 1,6 трлн расійскіх рублёў) і павялічваючы ключавую стаўку па рублёвых рэсурсаў на 2% (з іх на 1,5% у сакавіку). Тым самым студзячы гарачыя галовы. Нягледзячы на ўсе панічныя настроі (і знешнія, і ўнутраныя праблемы ) курс расійскага рубля атрымоўваецца ўтрымліваць на ўзроўні каля 35,5-36 рублёў за даляр ЗША.
 

Нацбанк Беларусі, кажучы аб магчымых рызыках і магчымай паніцы і росце інфляцыі, працягвае нарошчваць грашовую масу (на 3 трлн беларускіх рублёў) і зніжаць стаўку рэфінансавання на 1% (у першым квартале заставалася без змены). Тым самым уносячы дадатковыя сумневы ў рашэнні ўдзельнікаў рынку.
***
Умова атрымання Беларуссю нафтапошлінаў як цаны падпісання дамовы па ЕАЭС — больш жэст адчаю, чым упэўненасць у сваіх сілах. Беларусі ўжо ў чэрвені трэба не менш за 1 млрд даляраў ЗША, каб толькі забяспечыць выплаты па сваіх дзяржабавязках. Да таго ж чэрвеня стане месяцам прыняцця рашэнняў насельніцтвам па пытанні захавання зберажэнняў (рублі/валюта). І проста ўтрымліваць курс за кошт ЗВР дужа не дапаможа — 2011 год навучыў многіх.
 

Да таго ж бягучыя праблемы Расіі (рэцэсія эканомікі і праблемы ўключэння Крыму ў склад РФ) прыкметна скарачаюць магчымасці Масквы па дапамозе Мінску. Вядома, знайсці некалькі мільярдаў даляраў ЗША Расія можа, але Беларусі для гэтага прыйдзецца таксама чымсьці ахвяраваць.
 

Апошняе пасяджэнне ВДС, якое прайшло ў 29 красавіка ў Мінску, для Беларусі скончылася досыць сумна. Беларусь не атрымала ні нафтавых пошлін у свой бюджэт, ні нават рэшту ў 1,5 млрд даляраў ЗША з 2 снежаньскіх млрд даляраў ЗША. А гэта азначае, што верагоднасць паўтору падзей 2011 года вельмі блізкая, толькі не для Расіі, а для Беларусі.
 

Але калі Расія будзе працягваць сваю цяперашнюю эканамічную палітыку, то пачатак крызісу будзе ўсяго толькі пытаннем часу. Ужо цяпер у расійскіх пазычальнікаў з'явіліся праблемы з працягам валютных крэдытаў, вырас іх кошт. Няўпэўненасць у палітыцы і санкцыі Захаду (хай пакуль і досыць сімвалічныя) на час замарозілі магчымыя праекты.
 

Пра гэта яшчэ амаль не гавораць, але Расія стаіць на парозе стагфляцыі: вытворчасць не расце і нават падае, а разам з ім падае і плацежаздольны попыт, затое кошты (гэта значыць інфляцыя) растуць. Пакуль ЦБ і ўрад Расіі спрабуюць абмежавацца кантролем за цэнамі натуральных манаполій і скарачэннем грашовай масы. Але манапалісты ўсё роўна "прасоўваюць" павышэнне коштаў, а дэвальвацыя рубля і далярызацыя эканомікі абясцэньваюць ўсе намаганні па ўтрыманні інфляцыі. Санкцыі не дадуць павялічыць знешні попыт. Таму застаецца магчымасць забеспячэння росту эканомікі толькі за кошт ўнутранага попыту, гэта значыць павелічэння дзяржвыдаткаў. Што супярэчыць цяперашняй эканамічнай палітыцы Расіі.
 

І не вырашыўшы гэтую ўнутраную супярэчнасць, Расія сутыкнецца з тымі ж праблемамі, з якімі сутыкнуліся практычна ўсе астатнія постсавецкія краіны. Толькі крыху пазней...
 

Уладзімір Арцюгін, галоўны рэдактар часопіса "ЗЭД і валютнае рэгуляванне", спецыяльна для Telegraf.by