Чаму ў калгасах каровы дохнуць ад холаду і голаду. Расследаванне эколагаў

 Малочная прадукцыя ў Беларусі лічыцца» лакаматывам эканомікі», а навукоўцы працуюць над генетыкай і селекцыяй. Аднак быдла памірае ад голаду і холаду, у калгасах вечна няма грошай, а беларусаў кормяць падлай. Ініцыятыва «Твае зялёныя вочы» вывучыла, што адбываецца з каровамі ў калгасах, чаму там пастаянна няма грошай і як атрымліваецца, што вінаватыя супрацоўнікі.

Ад утопіі да дэкадансу прыйшла за прыкладна сотню гадоў савецкая ідэя з калектыўнымі сельскімі гаспадаркамі. Утопія меркавалася для грамадзян, праца якіх павінна была стаць больш эфектыўнай, а жыццё — лепшым. А ў выніку работнікі калгасаў засталіся вінаватыя, што там ніколі няма грошай. Аб гуманнасці ўтрымання жывёл наогул гаворка не заходзіць.

«Аднойчы я зняў відэа, як каровы па калена стаяць у гразі, і выклаў яго ў сацыяльныя сеткі. На наступны дзень мяне затрымалі і правялі "прафілактычную гутарку"», — кажа Георгій, работнік калгасу на поўдні Беларусі.

З ягоных слоў, праблемай былі не ўмовы для кароў ... а тое, што фота і відэа зробленыя на працоўным месцы. Пасля таго ў кароўніку з'явіліся камеры, і гэта тэндэнцыя ёсць у іншых гаспадарках. Камеры каштуюць тысячы даляраў, і дзяржава сцвярджае, што камеры патрэбныя, каб сачыць за выкананнем правілаў і развязаць сістэмныя праблемы.

Пра якія правілы гаворка? Георгій абураны тым, што пакуль яго арганізацыя вырашае толькі праблему фотаздымкі, а не абыходжання з каровамі. Напрыклад, з-за кепскага сіласу, вільготнага і падгнілага, у іх праблемы з страваваннем і з печанню таксама — пры разробліванні яна нібы «скручаная», апісвае працаўнік.

Абясцэніць яго кампетэнтнасць не дае тое, што Генпракуратура бачыць аналагічную праблему. Там яшчэ ў 2022 годзе заяўлялі, што «практычна ў 100% выпадкаў падзеж жывёлы адбываецца праз парушэнне нормаў кармлення і ўтрымання». На практыцы гэта азначае, што цяляты могуць быць у такім холадзе, што прымярзаюць да падлогі, а гінекалагічныя агляды кароў праводзяцца ў такой гразі, што толькі правакуюць новыя праблемы. 

Жывёлы паміраюць, падкрэсліваюць дзяржаўныя медыя, і тлумачаць, хто вінаваты. Напрыклад, крымінальная справа ўзбуджаная ў Чэрвеньскім раёне за 162 мёртвыя жывёлы, якіх работнікі не ўлічылі па ўказанні кіраўніка. У дзяржСМІ мноства тэкстаў пра тое, у якіх раёнах справы пайшлі дрэнна, колькі памерлых жывёл не ўлічана і хто ў гэтым вінаваты.

КДК знайшоў абас...ных кароваў па ўсёй краіне

Такіх спраў сотні — траціна ад усіх крымінальных спраў у сельскай гаспадаркі. Работнікі сельскай гаспадаркі атрымліваюць і тэрміны, і вылікі з заробку, і тысячы рублёў штрафаў. Каля 10 тысяч чалавек у год прыцягваюць да дысцыплінарнай адказнасці, а ў 2022 годзе 480 крымінальных спраў было звязана з утойваннем смерцяў жывёлы.

Цікава тое, што дзяржСМІ акцэнтуюць на прысудах суда і людзях, якія чамусьці хаваюць смерці жывёл. Але не асоба разбіраюцца ў выпадках, калі змерзлі цяляты, ці не хапіла ежы, або ў гаспадарках нізкія зарплаты і ветэрынары перагружаныя — увогуле, не даюць уяўлення аб корані праблем.

Каб разабрацца, ініцыятыва прааналізавала фінансавы стан калгасаў у раёнах, дзе ў СМІ фіксаваўся масавы падзеж жывёлы за апошнія пяць гадоў. З 36 адабраных гаспадарак толькі 4 паказалі станоўчы чысты прыбытак. 

• Яшчэ 12 выявіліся цалкам ліквідаваныя;
• і 8 афіцыйна прызнаныя неплацежаздольнымі і праходзяць працэдуру фінансавага аздараўлення па ўказе №399. 

Іронія сітуацыі ў тым, што не толькі ў іх праблемы. Напрыклад, на Міншчыне больш за ўсё паспяховых гаспадарак, але нават «паспяховае» ААТ «Капыльскае» — неплацежаздольная арганізацыя. Такім чынам, гібель жывёл можа быць звязаная з дрэнным фінансавым станам калгасаў — а вось ён ужо з'яўляецца сістэмнай праблемай. 

Пры гэтым прыватным бізнэсам цяжка ўвайсці на той жа рынак і прапанаваць альтэрнатыву, і іх цяпер мала — парадку 2-3% пагалоўя буйной рагатай жывёлы і вытворчасці малака.

Добраахвотна-прымусовае захаванне неэфектыўных гаспадарак прыводзіць да вельмі інтрыгуючых сцэнарыяў: мяса мёртвых кароў прадаюць у крамы ў Беларусі ці Расіі, праўда, у якія менавіта — не згадваецца.

Акрамя фінансаў і праблем з утрыманнем кароў, калгасы маюць яшчэ адну праблему — абыходжанне з адходамі. Дзясяткі ці нават сотні выпадкаў парушэння абыходжання з гноем у водаахоўных зонах выявіла толькі адна праверка па Віцебскай вобласці ў 2021 годзе (усяго ў Беларусі каля паўтары тысячы калгасаў). Таксама, як паведамляе грамадскі маніторынг якасці вады Watercontrol.by, які збіраў даныя ў 2016-2019 гадах, гнаявыя сцёкі былі прычынай забруджвання ў палове выпадкаў (80 з 160 выпадкаў). 

Такім чынам, утапічная ідэя калектыўных гаспадарак за сто з лішнім гадоў паказала: яны неэфектыўныя, прынамсі цяпер, ва ўмовах Беларусі і пры бягучых умовах.

Калгасы ствараюць экалагічныя праблемы — краіна з'яўляецца адной з лідарак у забруджванні Балтыйскага мора арганікай, а ў маніторынгах Мінпрыроды ёсць мноства прыкладаў, як калгасы не спраўляюцца з адходамі (гноем).

Пры гэтым калгасы ствараюць негуманныя ўмовы ўтрымання жывёл, дзе тыя хварэюць і паміраюць ад прычын банальных да трагічнасці: яны ядуць гнілую ежу і замярзаюць да смерці.

Ці маральна параўноўваць недагледжанае быдла з ахвярамі Асвенцыму?

У раёнах, дзе зафіксаваныя выпадкі масавай гібелі жывёл, большасць калгасаў не з'яўляюцца прыбытковымі, і ў такіх месцах назіраюцца перагрузкі работнікаў і недахоп кадраў.

У гэтай праблемы ёсць мноства дэталяў. Пры ўсёй складанасці сітуацыі дзяржава дапамагае гаспадаркам —і работнікі імкнуцца паказаць паспяховасць мер. Але на выхадзе атрымліваецца, што рэальная і дакументальна зафіксаваная колькасць жывёл можа розніцца, каб баланс па колькасці тых, хто выжыў у выніку сышоўся. Ну а калі не — часам даходзіць да продажу мяса жывёл, памерлых сваёй смерцю.

Поўную версію расследавання можна прачытаць тут.