Што прад'явіць Сталіну?
Меркаванне Яўгена Іхлава: Чаму на магчымым будучым трыбунале над Сталіным трэба выкарыстоўваць КК РСФСР
Як ні дзіўна, але ідэя грамадскага трыбуналу над Сталіным хутчэй жывая, чым мёртвая. Пра гэта сведчыць артыкул гісторыка акадэміка Юрыя Піваварава, які ўвайшоў у ініцыятыўную групу. Аднак я катэгарычна не магу пагадзіцца з тым яго довадам, што вылучэння абвінавачванняў супраць Сталіна і савецкай вярхоўкі не толькі на аснове міжнароднага права, але і крымінальнага кодэкса РСФСР 1926 года азначае легітымізацыю сталінскага таталітарнага заканадаўства.
Перш за ўсё, гэта быў кодэкс "абароны НЭПа" і па духу ён, хутчэй бухарынскі, чым сталінскі (у 20-я, кажучы сучаснай мовай, савецкі "сілавы блок" быў пранэпаўскі, прабухарынскі). Ён быў досыць гуманны, напрыклад, была такая форма медыяцыі (прымірэння) як ўзяцце на парукі працоўным калектывам. Я кажу менавіта пра кодэкс, а не пра надзвычайныя ўказы і адмысловае судаводства (тройкі, ваенная калегія), якія з'явіліся ў трыццатыя. Той кодэкс тэарэтычна жорстка караў і за катаванні падследных, і за, як бы цяпер сказалі, нацыянальную і расавую дыскрымінацыю. СССР 1923-1928 года быў краінай "грамадзянскага міру". Узровень палітычных рэпрэсій быў на агульнаўсходнееўропейскім узроўні. Напрыклад, праціўнікаў курсу Бухарына-Сталіна — левую апазіцыю, вядома, накіроўвалі без суда, рашэннем ОГПУ ў палітізалятары (нешта накшталт цяперашніх калоній-пасяленняў), але ўмовы там былі куды лепш, чым у канцлагерах Пілсудскага або турмах літоўскага дыктатара Смятоны ці чым ў Мусаліні або Салазара. Тым больш, што для вызвалення дастаткова было падпісаць ліст у ЦК аб памылках ідэалагічнага ўхілу, і неадкладна адбывалася не толькі вызваленне, але і шанец вярнуцца на хай ніжэйшую, але кіруючую, а таксама экспертную працу (левыя "вязні сумлення" 1927–1929 гадоў потым былі запатрабаваныя пры калектывізацыі і канчатковая расправа напаткала іх толькі ў 1937–1938 гадах).
Расправы пры падаўленні "антысавецкіх" паўстанняў на Каўказе і ў Сярэдняй Азіі былі цалкам на ўзроўні практыкі тагачасных каланіяльных дзяржаў. Напрыклад, пры шматгадовым падаўленні паўстання плямёнаў рыфаў у Марока, дзе сумесна дзейнічалі французы і іспанцы, і выявіўся палкаводчы дар генерала Франка.
Таму, калі мы адкінем КК РСФСР, то што нам застанецца? Дзякуючы самаадданым намаганням пасляваеннай савецкай дыпламатыі, міжнароднымі злачынствамі без тэрміну даўнасці лічацца: арганізацыя агрэсіўнай вайны, генацыд і этнічныя чысткі, а таксама ваенныя злачынствы. Масавы тэрор па палітычных, ідэалагічных і сацыяльных крытэрах ў мірны час супраць уласных падданых (грамадзян) у гэты пералік не ўвайшоў. Нездарма ўсе міжнародныя трыбуналы ААН стварае толькі там, дзе мелі месца этнічныя чысткі.
Добра ўкраінцам і прыбалтам — яны юрыдычна аформілі Галадамор і масавыя дэпартацыі 1940 і 1947 гадоў як генацыд. Расійскі закон 1991 г. прызнаў генацыдам дэпартацыі рэпрэсаваных народаў і расказачванне. І ўсё. Калектывізацыя і штучны голад у РСФСР назваць этнічным генацыдам не ў палітычным, а ў юрыдычным сэнсе вельмі складана. Назваць Сталіна злачынцам за парушэнне ім норм і прынцыпаў ЕКПЧ і Рымскага статута?!
Агрэсія? У чыстым выглядзе агрэсіўная вайна Сталінам вялася толькі супраць Фінляндыі. Уварванне ў Польшчу ў верасні 1939-га ні Лігай Нацый, ні Лонданскім урадам афіцыйна не трактаваліся як агрэсія, пра гэта, у прыватнасці, ні слова няма ў Пагадненнi Сікорскага-Майскага ад ліпеня 1941 г., хоць у ім і ўтрымліваецца абавязацельства СССР аднавіць даваенныя польскія межы і схаваная адмова ад сакрэтных савецка-германскіх пратаколаў.
Савецкая мірная акупацыя краін Балтыі не перавышае па ўзроўні парушэнні міжнароднага права амерыканскія інтэрвенцыі 10-20 гадоў у Лацінскай Амерыцы, арганізацыю ўварвання ЗША наймітаў у Гватэмалу ў 1954-м, або польскі захоп Вільні і часткі Сілезіі ў 1920-м.
Ваенныя злачынствы Чырвонай Арміі? Але тады трэба праводзіць "альтэрнатыўны Нюрнбергскі працэс". І калі ёсць сур'ёзныя падставы (так, па меншай меры, лічыць ваенны гісторык-рэвізіяніст Марк Салонін) меркаваць, што жудасныя зверствы Чырвонай Арміі ва Усходняй Прусіі зімой 1944-45 гадоў былі часткай плана па забеспячэнні "добраахвотнай" этнічнай "самаачысткі" немцаў, або што на пачатковых этапах ленінградскай блакады былі свядома ўпушчаныя магчымасці забеспячэння жыхароў праз Ладагу (каб "прарэдзіць" занадта непакорлівы горад), і за ўсіх гэтыя стаяла злавесная воля Сталіна, то патапленне перапоўненай бежанцамі і параненымі "Вільгельма Густлова" — гэта відавочны эксцэс подводника-героя Марынэску, і на генералісімуса гэтае злачынства павесіць будзе складана.
Таму, калі асуджэнне Сталіна і яго бліжэйшых паслугачоў не павінна заставацца толькі наборам ліберальна-заходніцкіх сентэнцый, яно паўнавартасна можа адбыцца толькі пры прад’яўленні ім рэальна здзейсненых найцяжкіх злачынстваў — паводле савецкага крымінальнага закона.