Павел Мацукевіч: Рэжым — галоўная перашкода для супрацоўніцтва з краінамі Азіі
У новым выпуску «Пульса Леніна-19» старшы даследчык «Цэнтра новых ідэй» і былы дыпламат Павел Мацукевіч разважае пра ўпушчаныя магчымасці і перспектывы супрацоўніцтва Беларусі і перадавых азіяцкіх краін.
Міністэрства замежных спраў. Фота «НЧ»
Для вызначэння межаў рэгіёна Павел Мацукевіч выкарыстоўвае падыход ведамства на вуліцы Леніна, 19, якое разглядае азіяцкія краіны на Блізкім Усходзе ў прывязцы да Афрыкі, постсавецкія азіяцкія краіны адносіць да СНД, а пад Азіяй разумее дзяржавы Паўднёвай, Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі, а таксама Акіяніі. Агулам гэта каля 30 краін, пачынаючы ад Ірана і заканчваючы па дузе Новай Зеландыяй.
Рэжым не адчувае складанасцей з легалізацыяй у рэгіёне, але міжнароднае прызнанне зусім не азначае спрыяння ў адносінах і гандлі. Ёсць вельмі ўплывовыя, заможныя і паспяховыя азіяцкія краіны, якія фармальна прызнаюць афіцыйны Мінск, але зусім не фарсіруюць супрацоўніцтва з Беларуссю праз характар і паводзіны беларускіх уладаў. Такія адносіны можна лічыць замарожаным патэнцыялам, а можна — упушчанай выгадай, што бліжэй да сутнасці. Іх прыкладамі з'яўляюцца Японія і Паўднёвая Карэя.
Замарожаныя актывы
Амбасадар Японіі ўручыў даверчыя граматы Лукашэнкі яшчэ ў лістападзе 2020-га, прэзідэнт Паўднёвай Карэі прыняў даверчыя граматы ад пасла Беларусі ў лютым 2022-га. Аднак гэта не перашкодзіла абедзвюм краінам уводзіць санкцыйныя абмежаванні ў дачыненні да Беларусі, уключаючы персанальныя — як Японія, на што скардзіўся Лукашэнка японскаму журналісту з тэлеканала TBS. Дарэчы, за больш чым два гады з моманту прэзідэнцкіх выбараў нічога больш значнага акрамя гэтага інтэрв'ю ў беларуска-японскіх адносінах неяк не здарылася.
На гэтым месцы варта зрабіць агаворку: у Японіі, у адрозненне ад Беларусі і большасці краін свету, уручэнне даверчых грамат не трактуецца як узаемнае прызнанне ўрадаў. Прынамсі, калі верыць аўтарытэтнай кнізе Джона Вуда і Жана Сэрэ «Дыпламатычны цырыманіял і пратакол».
Прымаючы даверчыя граматы японскага амбасадара, Лукашэнка гаварыў пра значныя рэзервы ў гандлі, прамысловай кааперацыі, інвестыцыйным супрацоўніцтве, у галіне навукі і тэхналогій. З ім цяжка не пагадзіцца: Японія — трэцяя эканоміка свету пасля Кітая і ЗША, на лідзіруючых пазіцыях у сферах высокіх тэхналогій, робататэхнікі, аўтамабілебудавання, энергазберажэння, медыцыны і многіх іншых. Толькі вось нічым гэтым пры Лукашэнку ўжо не ўдасца толкам скарыстацца.
Беларусь не змагла атрымаць карысці з цікавасці і асаблівага стаўлення Японіі да нашай краіны, прадыктаванага Чарнобылем, і нават на гэтай тэме стварыць нешта, што выходзіць за рамкі гуманітарнага аспекту, нягледзячы на ўсе перадумовы. З Чарнобыля пачыналася супрацоўніцтва (у лютым 1991 года адбыўся першы візіт прэм'ер-міністра Беларусі ў Японію), ім яно, па вялікім рахунку, і абмяжоўваецца, нібы прайшоў дзень, а не 31 год з моманту ўстанаўлення дыпадносін.
Вельмі шматспадзеўнымі здаваліся і адносіны з Паўднёвай Карэяй, асабліва ў такіх галінах, як IT, інавацыі, навука і прамысловасць, лічбавая эканоміка. Беларуска-карэйскі цэнтр супрацоўніцтва ў галіне інфармацыйных тэхналогій за пару гадоў працы паспеў рэалізаваць некалькі цікавых і важных праектаў (атрыманне кампетэнцый па кібербяспецы і стандартызацыі ў галіне электроннага ўрада).
Беларусь па-ранейшаму зацікаўлена ў пашырэнні інвестыцыйнага супрацоўніцтва з Паўднёвай Карэяй, вытворчай кааперацыі ў станка- і аўтамабілебудаванні, электроніцы і бытавой тэхніцы, вытворчасці шын, медыцынскага абсталявання і сельгастэхнікі. Патэнцыял застаецца, але мае ўласцівасць выпарацца — цікавасць і прэтэнзіі Беларусі, напрыклад, на вобраз IT-краіны больш не забяспечваюцца неабходнымі ўмовамі. Рэжым, як той казаў, ужо не той.
Рэжым з'яўляецца галоўнай перашкодай для развіцця паўнавартаснага супрацоўніцтва з Аўстраліяй і Новай Зеландыяй, урады якіх не прызнаюць прэзідэнцтва Лукашэнкі і прымалі санкцыйныя меры. Гэта негатыўна адбіваецца на магчымасцях беларускага экспарту ў гэтыя краіны — у прыватнасці, на пастаўках калійных угнаенняў, кар'ернай тэхнікі, трактароў, шын, нафтахімічнай прадукцыі.
Беларуская дыяспара ў Аўстраліі вымяраецца ў тысячах чалавек, што таксама магло б спрацаваць у плюс беларускім інтарэсам, але пакуль працуе ў мінус, таму што рэжым і таму што больш няма амбасады (зачынілася ў 2018-м).
Сур'ёзныя гандлёва-эканамічныя перспектывы маюць адносіны з Малайзіяй, Тайландам, Сінгапурам. Для іх развіцця няма фармальных перашкод, акрамя, хіба што, пагрозы другасных санкцый з боку Захаду. Гэта ёмістыя рынкі для шырокай лінейкі беларускай прадукцыі і паслуг, крыніцы цікавага досведу трансфармацыі і развіцця. У гэтых краінах адсутнічаюць дыпламатычныя прадстаўніцтвы Беларусі, што істотна зніжае інтэнсіўнасць кантактаў.
Пабудова маршруту асваення
Афіцыйны Мінск вырашае з дапамогай Азіі задачы, якія па сваім змесце чымсьці нагадваюць айсберг. Яго надводная частка адкрытая — носіць публічны характар і заключаецца ў тым, каб кампенсаваць выпадзенне Захаду са знешняй палітыкі і гандлю. Прыхаваная падводная не афішуецца, таму што надзяляе Азію функцыяй процівагі, закліканай спыніць небяспечнае збліжэнне з Расіяй. Яе ролю раней адыгрываў Захад.
У гэтым інтарэсы рэжыму супадаюць з нацыянальнымі. Беларусь зацікаўлена ў развіцці адносін з азіяцкімі краінамі незалежна ад палітычнай сістэмы. Невыпадкова цікавасць да супрацоўніцтва абудзілася з першых дзён незалежнасці, калі «апошняй дыктатурай у Еўропе» ў Мінску яшчэ не пахла. І гэтая цікавасць была ўзаемнай. Для яго паўнавартаснай рэалізацыі патрабуецца не так ужо і шмат.
Нармалізацыя з Захадам і зняцце санкцыйных і ізаляцыйных абмежаванняў пашырыць магчымасці для супрацоўніцтва Беларусі з Азіяй куды больш, чым усе візіты Лукашэнкі ў гэты рэгіён за 28 гадоў кіравання. Гэта практычна аўтаматычна разблакуе патэнцыял адносін з такімі краінамі азіяцкага рэгіёна, як Японія, Паўднёвая Карэя, Аўстралія, Новая Зеландыя. Акрамя гэтага, адкрыецца доступ для Беларусі да заходніх тэхналогій і інвестыцый, што, у сваю чаргу, дазволіць ствараць канкурэнтныя на рынках азіяцкіх краін прадукты.
Замірэнне з Захадам выведзе гандаль Беларусі з азіяцкімі краінамі з Расіі, бо адкрые доступ да альтэрнатыўных у дачыненні да расійскіх маршрутаў дастаўкі, а менавіта партоў Польшчы, Літвы, Латвіі і Украіны. Гэта, у сваю чаргу, адразу ж спрыяльна адаб'ецца на канкурэнтаздольнасці ўсяго, што made in Belarus — дастаўляць морам значна танней, чым па сушы.
Наступны ход — пашырэнне дыпламатычнай прысутнасці. Адкрыццё генконсульстваў у Ганконгу, Мумбаі і Хашыміне дапамагло ўзмацніць яе ў Кітаі, Індыі і В'етнаме, але не больш за тое. Маштабы супрацоўніцтва і патэнцыял патрабуюць адкрыцця дыпламатычных місій у такіх краінах, як Малайзія, Тайланд, Сінгапур, якія выпадаюць з дыпламатычнага пакрыцця («па сумяшчальніцтве» не лічыцца). Пасольства ў Аўстраліі варта было б адкрыць ужо зыходзячы з маштабаў беларускай дыяспары.
Зразумела, забеспячэнне дыпламатычнага пакрыцця ў рэгіёне гарызонт супрацоўніцтва аўтаматычна не пасуне. Гэта толькі адна са значных перадумоў і відавочнае сведчанне цікавасці да развіцця адносін. Патрэбныя яшчэ і кампетэнтныя ў лінгвістычным і прафесійным плане кадры, якія валодаюць навыкамі міжкультурнай камунікацыі. Яны патрэбныя і ў амбасадах, і ў бізнесе, які бачыць свае інтарэсы на гэтым рынку.