Якая легітымнасць будзе ў Святланы Ціханоўскай пасля 2025 года?
Палітычны аналітык Аляксандр Класкоўскі ў артыкуле для «Позірку» заўважае, што ў пэўных колах пачалі задумвацца, што стане з легітымнасцю Святланы Ціханоўскай пасля 2025 года, калі пройдуць новыя «прэзідэнцкія выбары». Але, па яго меркаванні, легітымнасці ў Ціханоўскай будзе ўсё роўна больш, чым у Лукашэнкі.
Фота: Flicr Ціханоўскай
Беларускае дзяржаўнае агенцтва БелТА, трэба думаць, з задавальненнем перадрукавала навіну аб ліхтугах Хуана Гуайдо. Былы лідар венесуэльскай апазіцыі, якога не прыняла Калумбія, быў вымушаны паляцець адтуль у ЗША. Беларуская і расійская прапаганда любяць параўноўваць з Гуайдо Святлану Ціханоўскую.
Лукашэнка яшчэ ў верасні 2020-га ў грэблівай манеры заявіў, што знешнія ворагі «па венесуэльскім сцэнары знайшлі беларускую «гуайдзіху». Спікер МЗС Расіі Марыя Захарава прадракала, што ўслед за Гуайдо Штаты «сальюць» і Ціханоўскую.
Параўнанне, вядома, кульгае. Гуайдо пацярпеў поўнае фіяска, яго Часовы ўрад ліквідавала ў канцы мінулага года сама венесуэльская апазіцыя. Ціханоўскую іншыя беларускія апазіцыянеры пакусваюць (а Зянон Пазняк і зусім абяцае ёй турму ў новай Беларусі), але скінуць з пастамента не могуць. Становішча яе асабіста і яе Офіса ў Літве выглядае досыць трывала, ніхто іх адтуль не гоніць.
Але крытыкі ў адрас Ціханоўскай з лішкам. У дадатак да ўсяго ў незалежных СМІ і сацыяльных сетках пачало мусіравацца пытанне, што стане з яе легітымнасцю пасля прэзідэнцкіх выбараў 2025 года.
Кіраўнік мае намер заставацца на злосць ворагам
Легітымнасць — штука тонкая, далёка не ўсе, хто спрачаюцца пра яе, разумеюць яе сутнасць. Калі коратка, то гэта калі большасць народа добраахвотна прызнае нечае права панаваць. У выпадку знешняй легітымнасці гаворка ідзе аб прызнанні з боку замежжа.
Пасля выбараў 2020 года Лукашэнка, абвінавачаны ў іх фальсіфікацыі, стаў у вачах праціўнікаў рэжыму, а таксама з пункту гледжання Захаду нелегітымным. Ціханоўскую, якая, па даных платформы «Голас», набрала не менш за 3 млн галасоў, або 56% (гэта значыць дэ-факта перамагла), наадварот, шмат хто ў дэмакратычнай супольнасці стаў называць легітымным лідарам беларускага народа. Праўда, дзяржавы Захаду прызнаваць яе абраным прэзідэнтам не паспяшаліся.
Пры гэтым па меры таго, як паражэнне мірнага паўстання станавілася ўсё больш відавочным, сярод палітызаваных беларусаў расло расчараванне ў Ціханоўскай і яе камандзе — умоўнай апазіцыі 2.0 (старая апазіцыя амаль цалкам апынулася ў баку яшчэ ў 2020-м). Па даных апытання, праведзенага Chatham House ў ліпені-жніўні 2021 года, толькі 13% рэспандэнтаў адзначылі, што лічаць Ціханоўскую годнай стаць прэзідэнтам Беларусі (быў прапанаваны спіс персон, Віктар Бабарыка атрымаў 33%, Лукашэнка — 28%).
Так, незалежныя сацыялагічныя даследаванні (напрыклад, у рамках «Беларускага трэкера перамен») фіксуюць некаторы рост даверу да ўлад. Але самі ж даследчыкі старанна падкрэсліваюць, што пры ацэнцы вынікаў трэба ўлічваць магутны фактар страху. Гэта значыць, на самай справе праціўнікаў рэжыму можа быць нашмат больш. Пры гэтым апытанні паказваюць, што ядро электарату кіраўніка (а ўжо гэтай публіцы няма сэнсу баяцца засведчыць сваю лаяльнасць) складае відавочную меншасць.
Павялічылася электаральнае балота, але гэта хутчэй людзі, якія схаваліся ў сваю ракавіну, чым задаволеныя палітычнымі рэаліямі. Перакананыя ж праціўнікі рэжыму проста закусілі губу, чакаюць лепшых часоў, аднак ніяк не прызнаюць права Лукашэнкі панаваць.
Увогуле, з легітымнасцю ў кіраўніка кепска. Што не перашкодзіла яму ў выступленні з пасланнем 31 сакавіка празрыста заявіць прэтэнзіі на новы тэрмін: «Многія хацелі б, каб Лукашэнкі не было. А раз яны хочуць, каб мяне не было — значыць, трэба рабіць наадварот. < ... > Я ніколі не буду кульгавай качкай...»
Праціўнікі рэжыму наткнуліся на моцную сцяну
Пры гэтым Лукашэнка відавочна зацэментаваў сітуацыю ў краіне. У рэжыму ёсць запас трываласці, перш за ўсё за кошт магутнай расійскай падтрымкі. Электаральныя кампаніі 2024 (парламент, мясцовыя органы ўлады) і 2025 гадоў (прэзідэнцкая) улады відавочна маюць намер правесці ўжо не ў аўтарытарным, а ў таталітарным духу — каб тыя, хто, як пагардліва выказваецца Лукашэнка, «схаваўся пад ліштвай», нават не рыпнуліся.
Так што замежныя штабы праціўнікаў рэжыму з вялікай доляй верагоднасці (калі не здарыцца, вядома, форс-мажор, які пахісне сістэму) заклічуць байкатаваць гэтыя фарсавыя кампаніі.
Практычна не маючы магчымасці нешта замуціць унутры краіны, амаль усе лідары апазіцыі спадзяюцца на ўзмацненне заходніх санкцый. Але Еўрасаюз, мабыць, ужо блізкі да іх столі, а сёй-той там пачаў размовы пра паслабленні. Ва ўсякім разе, дэмакратычныя сілы Беларусі на ступень санкцый уплываюць мала. Ды і іх эфект у агляднай перспектыве невідавочны.
Пры гэтым незалежная сацыялогія паказвае, што большасць рэспандэнтаў ад санкцый не ў захапленні. І пастаянная апеляцыя Ціханоўскай да гэтых захадаў наўрад ці падвышае яе папулярнасць унутры краіны.
Стварэнне пад эгідай Ціханоўскай Аб'яднанага пераходнага кабінета, рэформа Каардынацыйнага савета ніякіх цудаў у плане выпрацоўкі дзейснай стратэгіі і тактыкі барацьбы супраць рэжыму не дасягнулі. Прапаганда злараднічае: а вы, сябры, як не сядайце... Частка праціўнікаў рэжыму фрустрыруе, іх прыкрасць часта выплюхваецца менавіта на «прэзідэнта Свету» і яе паплечнікаў. Пры тым што сама яна як асоба і палітык за гэты час каласальна вырасла.
Іншыя з крытыкаў падкрэсліваюць: у 2020-м мы галасавалі за перамены, за змену ўлады, а не асабіста за Ціханоўскую. Проста іншых кандыдатаў — таго ж Бабарыку, які шалёна набіраў папулярнасць — высеклі. Дарэчы, і сама Ціханоўская тады паўтарала рэфрэнам, што яна не палітык і бачыць сваю місію толькі ў тым, каб, перамогшы, арганізаваць сумленныя выбары, на якіх, маўляў, будуць канкурыраваць іншыя годныя людзі.
Але праз амаль тры гады годныя людзі — у турме ці эміграцыі. А замест выбараў ЦВК рыхтуецца разыграць зусім ужо ўбогі і змрочны спектакль. На яго фоне кампанія 2020 года, калі Ціханоўскую зарэгістравалі, дазволілі ёй ладзіць мітынгі па ўсёй краіне, выступіць на дзяржТБ, можа падацца разгулам дэмакратыі.
Рызыка апынуцца па-за гульнёй
Такім чынам, у кантэксце «выбарчай кампаніі» 2025 года праціўнікі Лукашэнкі могуць дэ-факта апынуцца па-за гульнёй, ніяк не перашкодзяць яму праштампаваць новы тэрмін. Байкот стане толькі выражэннем пазіцыі, але зусім не зваліць рэжым.
А што ж будзе тады з легітымнасцю Ціханоўскай, якая і сёння для часткі палітызаванай публікі небясспрэчная?
Дарадца Ціханоўскай Франак Вячорка і сама яна адказваюць у тым духу, што ў 2020-м мы, маўляў, выйшлі з выбарчых цыклаў, да іх цяпер няма сэнсу прывязвацца. Гэта значыць думаецца, што яе місія скончыцца хіба што з перамогай дэмакратыі ў Беларусі.
Так, для часткі беларусаў і заходніх палітыкаў 2025 год можа стаць нейкай псіхалагічнай мяжой у плане стаўлення да Ціханоўскай. Але галоўнае не ў гэтым.
Пры адсутнасці поспехаў у барацьбе супраць дыктатуры надзеі на «прэзідэнта Свету» і яе каманду ў любым выпадку будуць слабець. Так у свой час згасла цікавасць да апазіцыйнай часткі Вярхоўнага Савета ХІІІ склікання, якая прэтэндавала на Легітымнасць, які Лукашэнка распусціў у 1996-м. Тая група апальных дэпутатаў проста маргіналізавалася, перастала ўплываць на палітыку.
Іншы прыклад на вуснах у песімістаў — гістарычны шлях Рады БНР, якая стала асабліва сімвалічнай структурай. Ну, а адкрытыя ворагі ўядаюць паралелямі з Гуайдо.
Калі апазіцыя 2.0 не справіцца
Аднак Ціханоўская і яе прыхільнікі ўсё ж знаходзяцца ў прынцыпова іншай гістарычнай сітуацыі, чым Рада БНР. І параўнанне з Венесуэлай не зусім карэктнае. У нашай частцы планеты разгортваецца асаблівы сюжэт. Пуцін і Лукашэнка кінулі занадта дзёрзкі выклік развітаму дэмакратычнаму свету, і той іх цяпер асцярожна, але метадычна душыць.
Перамогі Кіева на полі бою здольны падарваць сілы двух адыёзных рэжымаў. Пры гэтым мноства беларусаў, якія паўсталі ў 2020-м, не змірыліся з урачыстасцю зла і чакаюць вокны магчымасцей для новага выступлення, якое можа выліцца ў не вельмі аксамітную рэвалюцыю. Часам жорсткія дыктатуры падаюць амаль імгненна.
Зрэшты, не выключаны і варыянт адносна доўгага пераходнага перыяду. Як і варыянт нейкай Паўночнай Карэі, калі час застывае на дзесяцігоддзі. І нават паглынанне Беларусі Расіяй не здаецца сёння неверагодным паваротам сюжэту.
У прынцыпе, ход гісторыі залежыць ад кожнай чалавечай адзінкі. Ціханоўскую ж гістарычны момант падняў на велізарную вышыню. У яе зусім не тая сітуацыя, каб бранзаваць. І канкурэнцыя ў дэмакратычным асяроддзі павінна быць. Аднак было б неразумна, захапіўшыся міжусобіцай, разбураць тое, што напрацавана Ціханоўскай і яе паплечнікамі і з'яўляецца на сёння агульным капіталам дэмакратычнага руху.
Але будучыня — у імгле і часта, вельмі часта не супадае з чаканнямі. Калі апазіцыя 2.0 не справіцца з задачай, то ў вырашальны гістарычны момант на грэбні хвалі могуць апынуцца зусім іншыя фігуры, якіх мы пакуль не ведаем, як да 2020-га не ведалі Ціханоўскай.