У паслугах Беларусі больш не зацікаўленыя
Прафесар Мічыганскага ўніверсітэта Джон Кіндан у кнізе «Agendas, Alternatives and Public Policies» расказвае, як ідэі ўвасабляюцца па той бок акіяну. Светлая думка, што ўзнікла ў адной разумнай галаве, праз публічныя дэбаты эвалюцыянуе да законапраекта і, калі адкрыецца «акно магчымасцяў», уводзіцца ў жыццё.
У нашых шыротах усё прасцей. Ідэі ўзнікаюць, ідэі эвалюцыянуюць, ідэі экспрапрыююцца — з тым, каб сказіцца і назаўжды памерці.
Павал Белавус выклаў у Фэйсбуку афіцыйны адказ Мінкульта на прапанову Арт-Сядзібы правесці некалькі арыентаваных на нацыянальную культуру мерапрыемстваў у Год культуры.
«Прапанаваныя да правядзення фестывалі (…) па сваёй тэматыцы паўтараюць мерапрыемствы, накіраваныя на папулярызацыю беларускай песні, якія былі праведзеныя Міністэрствам культуры (…) («рэспубліканская акцыя «Беларусь, я люблю цябе!», «Дзень вышыванкі» ды інш.). У 2015 годзе (…) была праведзена акцыя «Харавое веча», у межах якой, у ліку іншых, выконваліся творы беларускіх кампазітараў. З улікам вышэйсказанага, Мінкульт не бачыць патрэбы ў правядзенні тэматычна падобных культурна-відовішчных мерапрыемстваў у межах Года культуры».
Гэты адказ можна лічыць шаблонам адмовы на любы такі запыт на рэспубліканскім, абласным ці раённым узроўні. Гэты эталон можна капіпасціць адказам на які заўгодна ліст з ідэяй забацаць што-небудзь беларускае. У нас ужо стаіць у плане «Харавое веча» і выкананне актывам БРСМ твораў, у ліку іншых, беларускіх кампазітараў.
Мы былі падумалі, што наспявае новая хваля Адраджэння. Як у канцы 1980-х. Што ўлада пабачыла, як уласнымі намаганнямі выбудавала тут народ, калектыўнае «Я» якога роўнае калектыўнаму «Я» рускамоўных насельнікаў Крыма. І, калі гэтае «Я» тэрмінова не выправіць, не распавесці яму пра яго гісторыю, не навучыць яго ягонай мове, не нагадаць пра яго традыцыі, дык будзе як з Севастопалем.
Дык вось. Матывацыйная частка сітуацыі спраўдзілася. Яны сапраўды спрабуюць некага неяк беларусізаваць.
Але па-свойму! І ў паслугах сапраўднай Беларусі больш не маюць патрэбы.
Калі вы дагэтуль не глядзелі гэтых фотак, абавязкова паглядзіце. Мой любімы — вось гэты кадр, на якім знайшлося месца ўсяму: і кепцы фармату needle hat з беларускім гербам, і абсалютна шчаслівай дзяўчыне, якая ў руках трымае чырвона-зялёны флаг, а пад каўняром у яе — тая самая (амаль!) вышыванка, з якой у сталіцы паспела атаясаміць сябе беларусізаваная хіпстата.
Так, канечне, шмат што можна адчуць і падумаць, праглядаючы і вось гэтае фота, а вось ад гэтага — дык проста не адарваць вачэй. Аднак красуня ў «патрыятычнай» бейсболцы з афіцыйным сцяжком ды нацыянальным узорчыкам — гэта прысуд усёй зграбнай ідэі і шматлікім яе ўвасабленням.
Нашай асноўнай памылкай было думаць, што яны далі Гіда ван Хельтэну намаляваць нас. Нашу веру. Нашае разуменне традыцый і прыгажосці. Нашыя каштоўнасці. Але маляваў ён ад самага пачатку іх. Вось гэтых прыгажунь. Проста правая рука з чырвона-зялёным сцягам не ўвайшла, месца не хапіла.
Ну і вы самі разумееце: прычына, з якой урадавыя няўрадавыя арганізацыі дагэтуль не экспрапрыявалі курсы «Мова нанова», не дублявалі іх у сваёй непаўторнай версіі (г. зн. пад георгіеўскай стужкай і з выступамі лаўрэатаў «Харавога веча» ў перапынках) і не адмовілі ўсім астатнім у праве іх правядзення на падставе таго, што двух такіх курсаў гораду непатрэбна, — дык вось, прычына толькі ў тым, што дастатковай колькасці знаўцаў беларускай мовы, каб перахапіць хвалю і зрабіць гэта па ўсёй рэспубліцы, у іх цяпер проста няма. Як няма і актыву, які здолее па першым сігнале ад гарадской арганізацыі прыскакаць на лінгвістычныя заняткі і цярпліва вучыць там чаргаванне зычных і паводзіны літар «о» і «а» ў залежнасці ад націску. Але ўсё будзе, вы толькі пачакайце!
І тут можна было б шчыра павіншаваць Паўла Белавуса і іншых людзей, якія некалі спрычыніліся да распаўсюду вышыванкі. У Швецыі ці Нямеччыне яны б ужо атрымалі ад арганізатараў «Дня вышыванкі ў межах Года культуры» свае немалыя аўтарскія адлічэнні, адсвяткавалі б і глядзелі, як іх ідэя надалей квітнее. І некаму нават можа падацца, што ідэя жывая і ў выпадку з «Днём вышыванкі ад БРСМ». Бо цяпер сотні тысяч маладзёнаў, курсантаў сувораўскага (!) вучылішча, студэнтаў Акадэміі міліцыі і г.д. апрануцца ў расшытыя цішоткі ды кашулі.
Але ёсць адно «чакайце!»
Рэч у тым, што пры экспрапрыяцыі, якой канчаецца жыццё любой добрай ідэі ў нашых умовах, гэтая ідэя мае ўласцівасць скажацца да непазнавальнасці. Згадайма, як паштоўкі, што некалі тысячамі распаўсюджвала «Гавары праўду», з адрасам Адміністрацыі прэзідэнта і заклікам задаваць няўтульныя пытанні па тым адрасе, ператварыліся ў дзяржаўную акцыю «Задай пытанне прэзідэнту». Згадайма, як маладафронтаўскія «валянцінкі для ўсіх» ператварыліся ў «валянцінкі для Шчоткінай, Арды, Мясніковіча». Так будзе і з вышыванкай.
Розніца паміж святамі, якія рабіла Арт-Сядзіба з партнёрамі, і «Днём вышыванкі» пад эгідай БРСМ — такая ж, як паміж серыяламі Big Bang Theory і «Тэарэтыкі», працу над якім давялося тэрмінова прыпыніць, пасля таго як каманда Big Bang Theory даведалася, што іх спрабуюць няўдала скапіраваць.
Я выступаў на святах роднай мовы, якія ладзіла Арт-Сядзіба. Мне складана ўявіць мой выступ на чырвона-зялёнай сцэне, для сувораўцаў і курсантаў Акадэміі міліцыі. Мы — па розныя бакі, і чамусьці думка пра тое, што яны сілкуюцца тым, што прыдумляем мы, не дадае шчасця.
Сяргей Абламейка напісаў, што розніца паміж БРСМаўскай і Арт-Сядзібаўскай вышыванкамі — толькі ў тым, што ў кампаніі да першай не ідзе беларускай мовы. Гэтая думка вельмі прыемная, бо дазваляе спадзявацца, што мова — наш здабытак і наш скарб — заўсёды застанецца з намі. Што з яе дапамогай мы заўсёды зразумеем, дзе беларус, а дзе — схаваны кар’ерыст, што шукае, на што яшчэ кінуць бюджэтнае фінансаванне.
Але яны спрытна вучацца. Пра курсы, да якіх абавязкова дойдзе, я ўжо павангаваў. Неўзабаве мы пабачым усё тыя ж млосныя праграмы на нашым найлепшым у свеце тэлебачанні, трансляваныя на роднай мове.
Бо, зноў жа, матывацыйную частку — пра Крым ды інш. — яны зразумелі, не дурныя. Але ўвасабляць яны могуць толькі па-крымску. Што б ні збіралі, атрымліваюцца МАЗ, “Песняры” і Беларусь партызанская.
І калі спрабаваць растлумачыць, чым жа ўсё такі адрозніваецца «наша вышыванка» ад «іх вышыванкі», «наша мова» ад «іх мовы», якая ўжо на падыходзе, атрымаецца вельмі проста. Для нас вышыванка, Пагоня, мова — гэта ўваход у цэлы сусвет, які напоўнены сэнсам. Беларускімі кнігамі, у тым ліку Геніюш і Дубоўкам. Беларускімі мастакамі, у тым ліку Ордам і Драздовічам. Скарынам, Бітвай пад Оршай, выгнаннем, БНР і г.д.
Для іх усё гэта — пустая абалонка, маскіроўка, якой яны абгортваюць усё тыя ж прымітыўныя ідэі. У аснове якіх — захаванне «іх» стабільнасці. І так, гэта пахне Севастопалем. Хіба вы не чуеце, Барыс Уладзіміравіч?
А таму калі падагульняць усё сказанае, хацелася б запэўніць Мінкульт і БРСМ: без Арт-Сядзібы не атрымаецца. Альбо атрымаецца, але не Беларусь, а “Харавое веча”. З, у ліку іншых, беларускімі кампазітарамі.
Таму паспрабуйце паверыць у Беларусь. Пачытайце Дубоўку і Геніюш. А калі гэта не атрымаецца — навучыцеся працаваць з тымі, хто верыць.