8 фактаў пра легендарную Стэфанію Станюта: да народзінаў акторкі

Зробім крок у захапляльны сьвет Стэфаніі Станюты, выдатнай беларускай акторкі, чый талент, шматграннасьць і адданасьць сваёй справе перасягнулі ўсе бар'еры.

Нарадзілася ў сям’і мастака і сялянкі

Стэфанія Станюта нарадзілася 13 траўня 1905 года у Менску ў сям’і мастака Міхаіла Станюты. Яна расла ў бурны перыяд, адзначаны Першай сусьветнай вайной, камуністычным пераваротам, абвяшчэньнем БНР.

Нягледзячы на гэтыя няпростыя абставіны, Станюта захавала сваю цягу да мастацтва і стала адной з самых значных асобаў у гісторыі беларускага тэатра і кіно. Яе кар'ера, якая цягнулася больш за сем дзесяцігоддзяў, была адзначана велізарнай самаадданасьцю і талентам, якія пераўзышлі палітычныя і культурныя бар'еры.

Вялізная колькасьць роляў

За сваю кар'еру Стэфанія Станюта брала ўдзел у больш чым 150 тэатральных пастаноўках і больш чым у 40 фільмах. Больш за 60 гадоў яна была чальцом Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы, найяскравейшага тэатральнага калектыва Беларусі. Гэтае доўгае супрацоўніцтва дазволіла ёй працаваць са шматлікімі выбітнымі творцамі, што ўзбагачала яе майстэрства і замацоўвала статус іконы нацыянальнай культуры.

Адным з самых гучных выступаў Стэфаніі Станюты стала роля Эўфрасіньні Полацкай у п’есе Янкі Купалы «Каменная кветка» (1953). Яе вобраз гераіні выклікаў глыбокі рэзананс у гледачоў і крытыкаў. Станюта заслужыла  шырокае прызнаньне. У 1957 годзе яна стала народнай артысткай Беларусі, гонар, які адлюстраваў яе велізарны талент і ўплыў на беларускі тэатр і кіно.

Станюта была лаўрэатам шматлікіх узнагародаў за сваё жыцьцё, якія прысуджаныя ёй у знак прызнаньня яе выключнага укладу ў мастацтва. Акрамя працы ў беларускіх пастаноўках, Станюта таксама здымалася ў стужках краінаў-суседзяў.

Грэта Гарба і Станюта

Стэфанія нарадзілася ў адзін год з зоркай сусьветнага кіно Грэтай Гарба, якую беларуска ведала па фільмах, захаплялася яе прыгажосьцю. Сябе прыгажуняй ніколі не лічыла. Хаця заўсёды ганарылася станам. Да канца дзён была высокай, стройнай. Стэфанія шмат рухалася, хадзіла, у ежы была непатрабавальная, гатаваць не любіла, ды, увогуле, не было калі. Усё жыцьцё акторка прысьвяціла працы і тэатру.

Станюта не дазваляла сабе сядзець скасабочана. Роўная сьпіна. Хада як у мадэлі ці танцоркі. Апраналася заўсёды сьціпла, але стылёва. Ніколі не насіла штаны, таму што лічыла, што жанчына павінна быць элегантнай. Спадніцы і сукенкі ніжэй каленаў. Лініі плыўныя, каб струменіліся.

Высокімі, хударлявымі былі яе сын і ўнук. Аляксандар стаў прафэсарам, доктарам навук, пісьменьнікам. Напісаў пра знакамітую маці кніжку “Стэфанія”. Унук скончыў факультэт журналістыкі. Праўнучка Меліта Станюта — займала 4 месца на алимпийских гульнях па гімнастыцы.

Вуліца

У 2001 годзе Менск ушанаваў спадчыну Стэфаніі Станюты, адна з вуліцаў была названая яе імём. Гэты жэст падкрэсьліў яе культурны ўплыў і высокую павагу, зь якой ставіўся беларускі народ да акторкі. Акрамя таго, Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў заснавала прэмію імя Стэфаніі Станюты, якой адзначаюцца выдатныя заслугі ў акторскім майстэрстве.

Гэтая ўзнагарода зьяўляецца трывалым сьведчаньнем яе ўплыву на сьвет тэатру і кіно і крыніцай натхненьня для новых пакаленьняў актораў, якія імкнуцца ісьці па яе сьлядох. Прэмія аддае належнае таленту, майстэрству і адданасьці справе Станюты і адзначае актораў, якія ўвасабляюць тыя ж якасьці, што і яна дэманстравала на працягу сваёй кар'еры.

Станюце падміргнуў Хрыстос

Яна часта хадзіла маліцца і, як пісала ва ўспамінах, аднойчы ўбачыла, як Хрыстос з укрыжаваньня ёй падміргнуў. Гэты выпадак яна запомніла на ўсё жыцьцё. А яшчэ Стэфанія памятала, як упершыню ўбачыла тэатр і захапілася ім. Але тады і ўявіць не магла, што стане вядомай акторкай.

Няўдалыя і трагічныя шлюбы

У гады навучаньня ў Маскве Стэфанія Станюта закахалася і выйшла замуж за актора гэтай жа студыі Васіля Рагавенку. Дырэкцыя вылучыла маладым па 10 рублёў. На гэтыя грошы Стэфанія купіла сабе чаравікі-лодачкі і фільдэперсавыя панчохі. У іх і рэпетавала. Маладыя разам гралі ў спектаклі "Цар Максіміліян". А летам, на вакацыях, упершыню паехалі на мора, у Крым. Там, як узгадвала акторка, аб'ядалася бацьвіньнем і белым хлебам.

Пражылі яны разам нядоўга. Лёс Васіля склаўся трагічна: у 1930-я яго, яркага, кампанейскага, па недарэчным абвінавачаньні звольнілі з тэатра падчас чарговай палітычнай кампаніі па выяўленьні ворагаў. Па факце ён распавёў камусьці анекдот пра недарэку Сталіна. Камуністычны рэжым рэпрэсаваў яго і кінуў у лягер у Магаданскі край. Іх сын быў запісаны пад прозьвішчам маці, бо імя ворага народа нельга было насіць. Нават імя па-бацьку дзіця было запісанае па другім мужы.

Другі муж Стэфаніі Аляксандр Кручынскі, вайсковец-кавалерыст, быў родам з Менску. Акторка пазнаёмілася зь ім падчас гастроляў, калі актораў скіравалі ў кавалерыйскі полк навучацца верхавой язьдзе. Аляксандар быў інструктарам Стэфаніі Станюты. Яны пабралі шлюб. Але акторскае жыцьцё дзяўчыны і яе пастаянныя раз'езды нэрвавалі рашучага мужа-кавалерыста. Ён прымушаў яе кінуць тэатр. Напярэдадні вайны яны разышліся.

Прыход немцаў засьпеў другога мужа і сына акторкі ў Менску. Стэфанія ў гэты час была на гастролях у Адэсе, іх трупу эвакуіравалі ў Томск. Вельмі баялася за сына.

У Томскай эвакуацыі пачаўся і скончыўся трэці кароткі шлюб Стэфаніі. Мужам быў калега па тэатральнай трупе, значна маладзейшы за яе. Ён памёр у халодным і галодным сібірскім горадзе ад хваробаў.

Дома займалася рамяством

— Калі я куды-небудзь прыязджаю, у першую ж вольную хвіліну бягу збіраць насеньне. Асабліва шмат у мяне часьцінаў дуба, вярбы, клёну, акацыі, вішні, сьлівы, арэха, бабовых, кавуна, сланечніка, кукурузы, лёну, пшаніцы. Ёсьць шмат прыстасаваньняў, каб апрацаваць кожную костачку і зрабіць каралі. Спачатку ўсё высушваю, падбіраю па колеры і форме, раблю дзірачкі. Некаторыя ставяцца да майго захапленьня як да несур'ёзнай забавы і пытаюцца, ці нашу я сама сваю біжутэрыю.

Нашу абавязкова. Вось каралі з кукурузы — глядзяцца як бурштын. Вось каралі з насеньня перцу — як быццам з пацерак. Усё гэта нейкім чынам дапамагае мне ў працы над ролямі. Не сьмейцеся. Глядзіш на лаканічны прыродны корань, галінку, насеньне. Нічога залішняга. Узгадваеш свае рухі на сцэне. Разумееш утоеную глыбіню скупых жэстаў. У чалавеку ўсё злучана з прыродай. Незаўважна так дапамагаюць мне мае мілыя лясныя сябры.

Якуб Колас прысьвяціў ёй верш "Стэфцы Станюце на памяць"

 Я пайду, міну лясочкі,

Што чарнеюць, нібы бровы, —

Там пабачу я сьвет новы,

Там пацешу свае вочкі,

Там другія ўчую словы.

За ляскамі, за тым гаем,

Далі, лёгшы сінім морам,

Вабяць душу мне прасторам

I чаруюць новым краем,

Клічуць к нейкім ясным зорам.

Я йду сьмела, сэрцу люба,

А ў дарозе травы, краскі

Мне гавораць свае казкі;

Мне сьмяецца постаць дуба,

Чараў поўная і ласкі…

 Я ўсё йду; бяжыць дарога

То на ўзгоркі, то ў лагчыну.

Ветрык гойдае былінку,

Навявае думак многа

Мне пра родную краінку.

Я прайшла ляскі густыя,

Мой дзянёк гарыць высока;

Я на далі кіну вока —

Далі-мары залатыя

Ох, далёканька-далёка!

***

Адбягаюць мае далі,

Далі новыя відаць;

Падбівацца ножкі сталі —

Цяжка мне адной дыбаць!